Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
295 Sovet dövründə inzibati məhkəmə icraatı mövcud olmasa da, XX əsrin 20-ci illərin əvvəllərində inzibati məhkəmələrin yaradılması barədə elmi müzakirələr keçirilirdi. Bu müza- kirələrdə inzibati məhkəmələrin yaradılmasının ümumilikdə sovet ədliyyəsinin təşkilinin əsasında duran əsas prinsiplərə heç də zidd olmaması əsaslandırılırdı 506 . Lakin sonradan uzun müddət SSRİ-də inzibati məhkəmə icraatı barədə ümumiyyətlə söhbət getmədi. Bu vəziyyət Sov.İKP-nın XX Qurultayına qədər belə davam etdi. Qurultaydan sonra 20-ci illərin əvvəllərində müzakirəsi gedən nəzəri problemlərə qayıtmağın zəruriliyi barədə təkliflər səslənsə də məsələnin real həlli yenə də uzun zaman çəkdi. Yalnız keçən əsrin 70-ci illərin əvvəllərində həmin dövrün elmi ədəbiyyatında inzibati məhkəmələrin yaradılmasına dair fikirlər bildirilməyə başlandı . D.M. Çeçot inzibati ədliyyəni idarəçilik sferasında bir tərəfdən vətəndaşlarla hüquqi şəxslər, digər tərəfdən isə vətəndaşlarla inzibati orqanlar arasında yaranan mübahisələrin məhkəmə prosesi formasında xüsusi olaraq yaradılmış yuris- diksiyon orqanlar tərəfindən baxılıb həll edilməsi qaydası kimi qiymətləndirirdi 507 . Elmdə inzibati məhkəmə icraatının forma- laşdırılması üçün edilən cəhdlərdən biri olsa da bu anlayışın özündə də mühüm ziddiyət vardı. Belə ki, bir tərəfdən qeyd olunurdu ki, mübahisələrin həlli üçün məhkəmə prosessual forması müəyyən olunur, digər tərəfdən isə yazılırdı ki, işlərə yurisdiksiyon orqanlar, yəni ancaq məhkəmələr yox, həm də məhkəmədən kənar instansiyalar baxır. 506 Задачи правового строительства // Пролетарская революция и право, 1921, № 15, с. 84- 85 507 Чечот Д.М. Административная юстиция. Теоретические проблемы. Л., 1973, с. 31 296 1975-ci ildə ilk dəfə olaraq inzibati işlər üzrə məhkəmə icraatının diferensiasiyasıının zəruriliyi barədə ideyanı D.N. Baxrax və A.Q. Bonner irəli sürdülər 508 . Nəhayət ki, real olaraq inzibati məhkəmə icraatının təsbiti 80-cı illərin sonuna təsadüf etdi. 80-cı illərin sonunda məhkəmələr dövlət idarəetmə orqan- larının vətəndaşların subyektiv hüquqlarını pozan təxminən 30 növdə fərdi aktlarının qanuniliyinin və əsaslılığının qiymətlən- dirilməsinə dair işlərə mülki prosessual qaydada baxırdılar. 1987-ci ildə SSRİ Ali Soveti “Vəzifəli şəxslərin vətəndaşların hüquqlarını pozan hüquqazidd hərəkətlərindən məhkəməyə şikayət verilməsi qaydası haqqında” qanun qəbul etdi. Bu qanun ilə məhkəməyə şikayət hüququ vətəndaşların malik olduğu ümumi hüquqlara aid edildi. Amma, bu qanun vəzifəli şəxslərin yalnız təkbaşına hərəkətlərindən şikayət imkanını nəzərdə tuturdu. Bununla da qanun vətəndaşların məhkəmə müdafiəsi imkanını əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırırdı. Belə ki, vətən- daşların hüquqlarını pozan hərəkətlər adətən, ayrı-ayrı vəzifəli şəxslər tərəfindən təkbaşına deyil, dövlət orqanlarının və ictimai təşkilatların adından edilirdi. Məhkəməyə şikayət hüququ “Dövlət idarəçiliyi orqanla- rının və vəzifəli şəxslərin hüquqazidd, vətəndaşların hüquqlarını pozan hərəkətlərindən məhkəməyə şikayət vermə qaydası haqqında” 2 noyabr 1989-cu il tarixli qanunla daha da ge- nişləndirildi. Lakin, yenə də vəzifəli şəxslərin qərarlarından şikayətlərə əsasən inzibati formada - dövlət orqanları və partiya komitələri tərəfindən baxılırdı. Lakin, bu halın özü belə 508 Бахрах Д.Н., Баннер А.Г. Административная юстиция: развитие и проблемы соверщен- ствования // Советское государство и право, 1975, № 8, с. 13-14 297 gələcəkdə inzibati məhkəmə icraatının yaradılacağına ümid etməyə imkan verirdi. Keçmiş ittifaqın ərazisində yaranmış müstəqil dövlətlərdə inzibati məhkəmə icraatının inkişafı idarəetmənin totalitar metodlarından demokratik metodlara keçidlə əlaqədar oldu. Ədəbiyyatda haqlı qeyd olunur ki, müasir demokratikləşmə prosesində inzibati idarəetmənin demokratik idarəetmə ilə əvəz olunması cəmiyyət üzvlərinin idarəetmədə, idarəetmə qərarla- rının qəbul olunmasında yaxından iştirak etmələrini tələb edir 509 . İnzibati məhkəmə icraatı ilkin olaraq Baltik ölkələrində yara- dıldı. Litvada inzibati məhkəmələrin iki pilləli sistemi (dairə məhkəmələri və Ali İnzibati Məhkəmə) təsis edildi. Latviyada aşağı səviyyədə rayon inzibati məhkəmələri, ondan yuxarı səviyyədə regional inzibati məhkəmələr, ali instansiya qismində isə Ali Məhkəmə fəaliyyət göstərməyə başladı. Estoniyada 1992-ci il tarixdə qəbul olunan Konstitusiyanın 149-cu maddəsi ilə inzibati məhkəmələr birinci instansiya məhkəmələri kimi təsis olundu. Burada apellyasiya və kassasiya instansiyası kimi ümumi məhkəmələrin ixtisaslaşdırılmış məh- kəmə kollegiyaları çıxış edir. İnzibati mübahisələrə baxılma- sının prosessual qaydası 25 fevral 1999-cu il tarixli AR-nın İnzi- bati Prosessual Məcəlləsi ilə tənzimlənir 510 . Gürcüstanda inzibati mübahisələrin inzibati məhkəmələr tərəfindən baxılması və həll olunması qaydaları 23 iyul 1999-cu il tarixdə qəbul olunan, 1 yanvar 2000-ci ildə qüvvəyə minən İnzibati Prosessual Məcəllə ilə müəyyən olunur 511 . 509 Haqverdiyev B.Y. İdarəetmə psixologiyası: Dərs vəsaiti. Bakı: Elm, 2008, s. 31 510 http://www.zakon.kz/analytics/188183-obzor-zakonodatelstva-ob.html#_Toc272859594 511 http://www.zakon.kz/analytics/188183-obzor-zakonodatelstva-ob.html#_Toc272859598 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|