Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
286 anlayışının önə çıxması olduqca yeni və son dərəcə həyəcan- landırıcı bir inkişaf kimi qiymətləndirilir. 487 İnzibati orqanın üstünlük hüququnun inzibati icraat prosesində qərəzliliyə, vətəndaşların hüquq, azadlıq və qanuni mənafelərinin, obyek- tivliyin pozulmasına səbəb olmasına yol verilməməsi üçün vahid icraat qaydalarının, ümumməcburi davranış qaydalarının, fəaliyyət üslubunun formalaşdırılması zəruri şərtlərdən biridir. Ədəbiyyatda qeyd olunduğu kimi, yalnız ümumməcburi qay- daların müəyyən edilməsi ilə inzibati orqanların özbaşına fəaliyyyətinin qarşısını almaq olar. 488 İnzibati orqanların real məsuliyyət mexanizminin və səmərəli hüquqi müdafiə vasitə- lərinin və inzibati məhkəmə icraatının formalaşdırılması da bu işdə mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, səmərəli hüquqi müdafiə vasitələri hüququ İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müda- fiəsi haqqında Avropa Konvensiyasında da əsas hüquqlardan biri kimi təsbit olunmuşdur. Konvensiyanın 13-cü maddəsinə əsasən, Konvensiyada təsbit olunmuş hüquq və azadlıqları pozulan hər kəs, hətta bu pozulma rəsmi fəaliyyət göstərən şəxs- lər tərəfindən törədildikdə belə, dövlət orqanları qarşısında səmərəli hüquqi müdafiə vasitələrinə malikdirlər. 489 "İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında" Konven- siyanın və onun 1, 4, 6 və 7 saylı Protokollarının təsdiq edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununda da bu hüquq öz təsbitini tapmışdır. 487 Dinç G. İnsan hakları hukuku və denge. TBB dergisi, 2005, № 57, s. 283 488 Herrmann T., Knudsen R.H. Azərbaycan Respublikasının yeni inzibati hüququna giriş\\Hüquqi dövlət və qanun, Bakı, 2006, № 3, s. 12 489 Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi Council of Europe F-67075 Strasbourg cedex www.echr.coe.int http://www.echr.coe.int/Documents/ Convention_AZE.pdf s. 13 (57 səh.) 287 Müasir inzibati hüquqi doktrinanın əsas vəzifələrindən və inkişaf istiqamətlərindən birini də məhz hüquqi dövlətin təyi- natına və prinsiplərinə uyğun inzibati qanunvericiliyin və inzi- bati məhkəmə icraatının, müvafiq normativ-hüquqi bazanın formalaşdırılması təşkil edir. Çünki, inzibati məhkəmə icraatı inzibati orqanların məsuliyyət mexanizminin hərəkətverici qüvvəsi, inzibati icraatda süründürməçiliyin və korrupsiyanın qarşısının alınması üçün mühüm amildir. Məlum olduğu kimi, sovet dövründə inzibati məhkəmə icraatını tənzimləyən inzibati-prosessual qanunvericiliyin möv- cud olmaması həmin dövrün hüquq sisteminin böyük para- dokslarından biri idi. Bu hal sovet inzibati hüququnun pro- sessual aspektlərinin çox zəif olduğunu göstərirdi. XX əsrin 60- cı illərinə qədər İttifaqda inzibati prosesə aid elmi işlər faktiki olaraq yox dərəcəsində idi. XX əsrin 60-70-ci illərində aparılan tədqiqatlarda da inzibati prosesə aid məsələlərin fundamental tədqiqi aparılmırdı. 490 Hətta, 20-ci illərin elmi araşdırmalarında inzibati hüquqa aid olan yurisdiksiya sahələrinin tədricən diq- qətdən kənar qalması nəzəriyyədə inzibati münasibətlərdən yaranan işlərin də mülki prosessual hüquqa aid edilməsinə səbəb olmuşdu. Qeyd etmək lazımdır ki, inzibati prosesin və inzibati məh- kəmə icraatının elmi araşdırmalardan və qanunvericinin diq- qətindən kənarda qalması həmin dövrün hüquqi doktrinası ilə əlaqədar idi. Predmeti qadağanedici hüquq münasibətlərini ni- zama salmaqdan ibarət olan neqativ inzibati hüquq vətəndaşların 490 Салищева Н.Г. Административный процесс в СССР. М.: Юридическая литература, 1964; Сорокин В.Д. Проблемы административного процесса. М.: Юрид. лит., 1968; Соро- кин В.Д. Административно-процессуальные отношения. Л., 1968 ; Салищева Н.Г. Граж- данин и административная юрисдикция. М.: Наука, 1970 288 yox, daha çox dövlətin maraqlarını qorumağa xidmət edirdi 491 . Ümumi inzibati hüquq repressiv xarakter daşıyırdı ki, bu da dövlətin öz vətəndaşlarına qarşı tədbirlər görə bilməsi üçün əsas qismində çıxış edirdi. 492 Sovet doktrinası hüquqi dövlət ide- yasından tamamilə uzaq olan hüquq düşüncəsindən çıxış edərək dövlətin fərdlər qarşısındakı məsuliyyətini qəbul etmirdi. Buna görə də “inzibati hüquq” və “inzibati məsuliyyət” anlayışları formal şəkildə mövcud olsa da, real inkişaf üçün heç bir ideoloji və siyasi zəminə malik deyildi. Sovet hüququnda inzibati məsuliyyət administrasiyanın fərdlər qarşısındakı məsuliyyəti kimi deyil, əksinə, fərdlərin administrasiya qarşısındakı məsuliyyəti kimi səciyyələndiyin- dən inzibati məsuliyyətə tamamilə spesifik yanaşma formala- şmışdı. Hətta, bu mövqeyi legitimləşdirmək üçün doktrinada inzibati məsuliyyət cinayətlərin qarşısının alınması üçün əsas vasitə kimi təqdim olunurdu. Ağır cinayət məsuliyyətinin əvə- zinə bəzi hüquqpozmalara görə “yüngül” inzibati məsuliyyətin nəzərdə tutulmasını qanunverici “humanistlik” adı altında pər- dələyirdi. Bu, sovet hüquq siyasətinin liberallığını göstərməyə yönələn addım idi. 493 Həmin dövrdə məhkəmə icraatı ilk növbədə dövlətin ümu- mi maraqlarının müdafiəsi məqsədilə tətbiq olunan idarəetmə vasitəsi idi. Vətəndaşların və təşkilatların maraqları ümum- dövlət (ümumi) maraqlarına nisbətən törəmə xarakter daşıyırdı. Bu maraqlar yalnız sosialist qanunçuluğunun müddəalarına zidd 491 Cəfərov İ.M. İnzibati icraat (elmi – nəzəri şərh). Bakı: Adventa, 2011, s. 16 492 Herrmann T., Knudsen R.H. Azərbaycan Respublikasının yeni inzibati hüququna giriş//Hüquqi dövlət və qanun, Bakı, 2006, № 3, s. 9 493 Европейский инструмент в области демократии и прав человека. Европейский Союз - Казахстан. Семинар представителей гражданского общества по правам человека. Судеб- ная система и места лишения свободы: на пути к достижению европейских стандартов / Cводный отчёт, 2009, с. 4 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|