Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
277 Almaniyada artıq formalaşmış inzibati ədliyyə nəzəriyyəsi Avstriyanın da qanunvericiliyinə öz mühüm təsirini göstərmiş- dir. Almaniyadan sonra Avstriya konstitusiyasında da inzibati məhkəmələrin təsis olunması nəzərdə tutuldu. Lakin, Alman sistemindən fərqli olaraq burada paralel iki ali inzibati məhkəmə fəaliyyət göstərir. Avstriya məhkəmələrinin illik hesabatlarında çıxardıqları qərarların icra vəziyyəti dəyərləndirilir və kütləvi informasiya vasitələrinin vasitəsilə ictimaiyyətə çatdırılır. 474 Hesab edirik ki, inzibati məhkəmələrin qərarlarının, onların icra- olunub – olunmaması barədə hesabatların dərc olunması inzibati məhkəmə icraatının səmərəliliyinin artırılması və cəmiyyətdə etimad doğurması baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Beləliklə, apardığımız tədqiqat nəticəsində belə qənaətə gələ bilərik ki, XIX əsrin ortalarında inzibati məhkəmə icra- atının institusional əsasları “fransız modeli” ilə formalaşdırıl- mışdır. Bu model ilk vaxtlar Almaniyada tətbiq olunsa da, son- radan tənqidi yanaşmalar nəticəsində bir sıra islahatlara məruz qalmışdır. Nəticədə isə spesifik xüsusiyyətlərlə səciyyələnən inzibati ədliyyənin “alman modeli” və inzibati məhkəmə icra- atını tənzimləyən dolğun qanunvericilik bazası formalaşdırıl- mışdır. Almaniyada inzibati məhkəmə icraatı məhkəmə icraatının müstəqil qolu kimi ölkənin konstitusiya qanunvericiliyi çərçi- vəsində təsbit olunmuşdur. Digər modellərdən fərqli olaraq bu model inzibati ədliyyə orqanlarının sitemində mübahisənin yarandığı hüquq münasibətlərindən asılı olaraq ümumi inzibati məhkəmələrlə yanaşı, sosial və maliyyə məhkəmələrinin də yaradılmasını nəzərdə tutur. Həm inzibati, həm sosial, həm də 474 Aydın O. İdari yargı kararlarının uygulanması sorunları və 2577 sayılı yasanın 28/4 maddes- inin istisna hali. Yarsav 2011. http://www.yarsav.org.tr/index.php?p=171 278 maliyyə məhkəmələri vahid inzibati ədliyyə sisteminə aid olsalar da, hər birinin öz Ali Məhkəməsi vardır. Qeyd edək ki, bəzi fərqli xüsusiyyətlərinə baxmayaraq roman-german hüquq sisteminə malik olan dövlətlərin əksəriy- yətində fəaliyyət göstərən hər iki model inzibati məhkəmə icraatının administrasiyadan ayrılması və onun səmərəli təşkili və ədalətli fəaliyyəti üçün rəhbər prinsiplərin müəyyənləşdi- rilməsi, universal aidiyyət qaydalarının formalaşdırılması isti- qamətində inkişaf etmişdir. Onu da qeyd edək ki, inzibati məhkəmə icraatının “alman modeli” son dövrlər dünya ölkələrinin diqqətini daha çox cəlb edir. Postsovet ölkələrində, eləcə də respublikamızda inzibati məhkəmə icraatının formalaşmasına bu model böyük təsir göstərmişdir. Alman modelinin təcrübədə bu cür geniş yayılmasının bir çox səbəbləri var. Bunlara ilk növbədə alman inzibati hüququnun müasir, dəqiq formalaşdırılmış hüquq qaydalarına əsaslanmasını, inzibati məhkəmə icraatına dair dolğun qanunvericilik sisteminin formalaşdırılmasını, ixtisaslaşdırılmış inzibati məhkəmələrin yaradılmasını və onların fəaliyyətinin təşkilati-hüquqi əsaslarının müəyyənləşdirilməsini, inzibati prosesin prinsiplərinin formalaşdırılmasını və s. aid etmək olar. X.H. Muradov haqlı qeyd edir ki, məhkəmələrin ixtisaslaşdırılması hakimlərin də ayrı-ayrı hüquq sahələri üzrə ixtisaslaşmasına, məhkəmə təcrübəsinin daha təkmil şəkildə formalaşmasına səbəb olmaqla yanaşı, vətəndaşların müraciətlərinə operativ şəkildə baxılmasına, onların ətraflı araşdırılaraq daha düzgün qərarlar qəbul edilməsinə də öz müsbət təsirini göstərir. 475 Fikrimizcə, inzibati ədiyyənin alman modelinə 475 Muradov X.H. İnzibati mübahisələrin məhkəmə aidiyyatına dair mülahizələr. Naxçıvan MR Ali Məhkəməsinin Bülleteni. 2012 (1) http://www.supremecourt.nakhchivan.az/ bul- leten_2012_1_s6c1.html 279 xas olan bu cəhətlər vətəndaş hüquqlarının və mənafelərinin real təmininə xidmət edən hüquqi mexanizmin mühüm əsasları kimi çıxış edirlər. Anqlo-sakson və fransız modellərindən fərqli olaraq, məh- kəmə presedentinin hakim roluna imkan verməyən bu model inzibati məhkəmə icraatının qanunvericilik qaydasında hər- tərəfli və dəqiq tənzimlənməsini, həm ümumi, həm də xüsusi yurisdiksiyalı inzibati məhkəmələrin ədalət mühakiməsini həyata keçirərkən yalnız məhkəmə icraatına dair qüvvədə olan aktlara əsaslanmalı olduğunu nəzərdə tutur. Fransız modeli inzibati məkəmə icraatında həm ümumi, həm də xüsusi olaraq inzibati ədliyyə orqanlarının fəaliyyəti üçün hazırlanmış qaydaların tətbiqinə yol verdiyi halda, alman modeli inzibati məhkəmə icraatının təşkilinin və fəaliyyət qaydasının qanunvericilikdə tənzimlənməsinə, inzibati pro- sessual qanunvericiliyin formalaşdırılmasına mühüm önəm verir. Onu da xüsusilə vurğulamaq lazımdır ki, hakimiyyətlərin bölgüsü prinsipi baxımından yanaşdıqda da digər modellərlə müqayisədə daha çox məntiqi ardıcıllıqla xarakterizə olunan alman modelində fransız modelindən fərqli olaraq, inzibati məhkəmələr sırf yurisdiksiyon səlahiyyətlərə malik olub, nə inzibati, nə də məşvərət funksiyalarını yerinə yetirmirlər. Fikrimizcə, alman modelində hüquqi müdafiə sisteminin səmərəliliyi, inzibati məhkəmə icraatının vətəndaşların etima- dını doğrultması və sosial münaqişələrin real həllini təmin et- məsi də onun geniş yayılmasını şərtləndirən mühüm meyar- lardan biridir. Belə ki, vətəndaş məhkəməyə yalnız onun ədalətli və obyektiv fəaliyyətinə etibar etdiyi halda müraciət edir. İnzi- bati mübahisələrə dair ixtisaslaşdırılmış qurumların yaradılması, Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|