Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
268 Ali inzibati məhkəmə idarəetmədən kənarda dayanır və sırf məhkəmə instansiyası kimi fəaliyyət göstərirdi. Qeyd edək ki, Ali Məhkəmənin fəaliyyəti administrasiyanın üzərində kifayət qədər səmərəli nəzarəti təmin edərək, ictimai etimad qazan- mışdı. Onun qərarları inzibati məhkəmə icraatı ideologiyasının hüququn bütün sferalarına sistematik şəkildə daxil olması üçün zəmin rolunda çıxış edirdi. Buna görə də inzibati hüququn inkişafında və onun nəzəri əsaslarının dərinləşməsində onun xüsusi xidməti olmuşdur. Prussiya Ali Məhkəməsinin dövlətin hüdudsuzluğuna dair fikrin aradan qaldırılmasına yönələn 14 iyun 1882-ci il tarixli Kroytsberq qərarı, 460 Q.Qauptmanın eyniadlı tamaşasının qadağan olunmasına dair polis sərəncamını ləğv edən 1893 -1896-cı illər tarixli Veber qərarı 461 kifayət qədər məşhurluq qazanmışdı. Prussiya Ali Məhkəməsinin tərkibi sədrdən və müşavir- lərdən ibarət idi. Üzvlərinin heç olmazsa yarısı hüquq təhsilinə və məhkəmələrdə iş təcrübəsinə malik olmalı idi. Bütün üzvlər kral tərəfindən (sonralar isə imperator tərəfindən) ömürlük təyin olunurdular. Qeyd etmək lazımdır ki, hələ o dövrdə ölkədə inzibati prosesin prinsipləri formalaşdırılmışdı. Prussiyanın bütün inzibati məhkəmələrində icraat açıq və şifahi şəkildə, çəkişmə prinsipinə riayət olunmaqla həyata keçirilirdi. Tərəflər prosesə vəkillə gələ və ya özlərinin əvəzinə vəkillərini göndərə bilərdilər. 462 460 Schodter H. Vom Kreuzbergurleil zur Bauregelungsverordnung // DVB1, 1975, p. 846-875 461 Frege L. Der Status des PreuBischen Oberverwaltungsgerichtes und die Standhaftig-keit sei- ner Rechtssprechung auf politischen Gebiet / H. R. Kiilz, R. Naumann (Hrsg.). Staatsbiirger und Staatsgewalt. Verwalt-ungsrecht und Verwaltungsgerichtsbarkeit in Geschichte und Gegen- wart. Bd. I. Kacsruhe, 1963, p. 131-141 462 Хомяков А.Г. Административный суд в РФ. Kазань: Kазанский Гос. Унив, 2001, с. 35 269 Prussiyadan sonra Hessendə (1874–1875), Vyurtemberqdə (1876) və Bavariyada da (1878) inzibati məhkəmələr yara- dıldı 463 . Beləliklə, Almaniyada inzibati məhkəmələrin sistemi tam formalaşdırıldı və getdikcə daha da təkmilləşdirildi. Fransız modelindən qaynaqlansa da, ölkənin özünəməxsus inzibati ədliyyə modeli formalaşdırıldı. İnzibati məhkəmələrin bu cür sistemi 1933-cü ildə haki- miyyətə milli-sosialistlərin gəlməsi ilə ləğv olundu. Faşıstlər özlərinin bu addımını tamamilə məntiqsiz və qəribə fikirlə əsaslandıraraq hesab edirdilər ki, inzibati məhkəmələrə ehtiyac yoxdur, çünki, onlar dövlətin yox, vətəndaşın maraqlarını qoruyurlar. 464 Fyurerin və İmperiya Kanslerinin “İdarəetmənin sadələşdirilməsi haqqında” 28 avqust 1939-cu il tarixli dekreti ilə inzibati məhkəmə icraatı idarəetmədən asılı elan edildi. 1941- ci ildə Prussiyanın Ali İnzibati Məhkəməsi, Vyananın İnzibati Məhkəməsi və ali xüsusi məhkəmələr Hitlerin dekreti ilə ləğv olundu və Reyx İnzibati Məhkəməsi yaradıldı. Məhkəmələrin yurisdiksiyasından ölkə rəhbərliyinin “siyasi” qərarlarının çıxarılması, eləcə də milli-sosialist hüquq təfəkkürünün artan təsiri nəticəsində inzibati məhkəmə icraatı praktiki olaraq vətəndaşların subyektiv hüquqlarının müdafiə vasitəsi kimi özünün əhəmiyyətini itirdi, inzibati məhkəmələrin təsiri həddindən artıq zəiflədi. Almaniya Reyxstaqının 26 aprel 1942- ci il tarixli qərarı ilə ədalət mühakiməsinin digər qolları kimi, inzibati məhkəmə icraatı da ali məhkəmə instansiyası kimi fyurerə və reyxskanslerə tabe etdirildi. 463 Старилов Ю.Н. Административная юстиция. Теория, история, перспективы. М.: Изда- тельство Норма (Издательская группа Норма – ИНФРА * М), 2001, c.113 464 Şabanov R., Yanq R. Azərbaycanda müasir dövlət qulluğu modeli axtarışı. Dünya təcrübəsi kontekstində. Bakı, 2004, с. 79 270 1945-ci ildən sonra isə mühüm dəyişikliklərlə məhkəmə sistemi yenidən bərpa olundu. Bu, ilk növbədə Sovet İttifaqının bölgü zonasında baş verdi. Milli – sosializm dövründə inzibati məhkəmə icraatı institusional baxımdan özünün sonrakı inki- şafını tapdı.1949-cu il tarixdə Almaniyanın Əsas Qanununun qüvvəyə minməsi ilə inzibati məhkəmə icraatının məzmununa da aydınlıq gətirildi. Belə ki, Konstitusiyada fərdin hüquqi müdafiəsi ideyası ön plana çıxdı. Almaniyanın Federal Kons- titusiya Məhkəməsi Əsas Qanunun 19-cu maddəsinin 4-cü abzasında istifadə olunan “ümumi hakimiyyət” anlayışını icra hakimiyyəti kimi təfsir etdi. Əsas Qanunun 95-ci maddəsində sadalanan beş ali məhkəmədən üçünün (federal inzibati məh- kəmə, federal maliyyə məhkəməsi və federal sosial məhkəmə) işlərə məhz inzibati məhkəmə icraatı qaydasında baxması müəyyən olundu. 465 Qeyd edək ki, ədəbiyyatda məhz bu cəhət Almaniyada inzibati məhkəmə icraatının müstəqil prosessual sahəyə çevrilməsi üçün əsas arqument kimi qiymətləndirilir 466 . Məhz bu cəhətinə görə konstitusiyanın qeyd olunan müddəası ümumi inzibati məhkəmə icraatı ilə yanaşı, onun iki xüsusi sahəsinin (maliyyə və sosial inzibati-hüquqi yurisdiksiya) də yaradılması üçün zəmin kimi çıxış etdi. Almaniya Demokratik Respublikası Konstitusiyasının 138-ci maddəsində vətəndaş- ların inzibati məhkəmələrdə müdafiəsini nəzərdə tutuldu. 1950-ci ildə Myunxendə Federal Maliyyə Məhkəməsi kassasiya instansiyası kimi fəaliyyətə başladı. 1952 - ci ildə ADR rəhbərliyi inzibati fəaliyyət üzərində məhkəmə nəzarətini 465 Старилов Ю.Н. Административная юстиция. Теория, история, перспективы. М.: НОРМА, 2001,c.117 466 Галлиган Д., Полянский В.В., Старилов Ю.Н. Административное право: история развития и основные современные концепции. М.: Юристъ, 2002, с. 352 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|