Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
262 - inzibati mübahisənin tərəflərindən biri kimi publik admi- nistrasiya çıxış etdikdə onun inzibati tribunala aid olması. - inzibati tribunalların iki növə ayrılması: ümumi inzibati yurisdiksiyalı tribunallara və xüsusi inzibat yurisdiksiyalı tribu- nallar. - bu modeldə məhkəmələrlə inzibati orqanlar arasındakı münaqişələrin həllinin müvafiq inzibati ədliyyə orqanlarının həyata keçirməsi. - inzibati məhkəmənin yalnız hüquqi deyil, həm də faktiki məsələlərdən doğan iddiaları həll etməklə, administrasiyanın fəaliyyətinin yalnız qanunauyğunluğunu deyil, həm də məqsə- dəuyğunluğunu yoxlaması və s. İnzibati ədliyyənin klassik modeli hesab olunsa da, müəy- yən çatışmamazlıqlardan xali olmayan fransız modeli Fransadan sonra Almaniya, İtaliya, İspaniya, Portuqaliya, Yunanıstan və digər ölkələrin hüququnda da təsbit olundu. Bu model bir sıra ərəb, latın amerikası və bəzi fransız dilli Afrika dövlətlərinin də inzibati prosessual qanunvericiliklərinin, inzibati iddia siste- minin formalaşmasına öz təsirini göstərmişdir. 446 Niderland, Belçika, İtaliya və Yunanıstan da tədricən fran- sız modelindən müəyyən dərəcədə imtina edərək, özlərinin dövlətçilik ənənələrini və ictimai tələbatlarını nəzərə alaraq, digər ölkələrin təsirindən bəhrələnərək səciyyəvi cəhətlərlə xarakterizə olunan özünəməxsus inzibati ədliyyə modelini for- malaşdırmağa nail oldular. Nəticədə bu ölkələrdə inzibati hüquq fransız hüququndan fərqli istiqamətdə inkişaf etməyə başladı. Məsələn, İtaliya və Belçika mərkəzləşmədən regionalizmə və ya 446 Тунина А.Н. Виды административных исков в законодательстве зарубежных стран // Молодой ученый, Т.2, 2011, № 3, с. 57-59 263 müvafiq olaraq federalizmə keçdilər. 447 Niderlandda isə Dövlət Şurası ilə yanaşı, xüsusi inzibati məhkəmələr, eləcə də aşağı məhkəmələrdə inzibati hüquq sahəsində ixtisaslaşan xüsusi palatalar yaradıldı. Lakin, bununla yanaşı, Dövlət Şurası da əsas inzibati ədliyyə orqanı kimi qalmaqda davam etdi. Sonradan bu modelə qarşı formalaşan tənqidi yanaşma nəticəsində tədricən yeni, təkmilləşmiş modellər meydana çıxdı. Almaniyada da bu modelin dəyişikliklərə məruz qalaraq təkmil- ləşmiş yeni variantını tətbiq edilməyə başlandı. Alman modeli tədricən o qədər inkişaf etdi və təkmilləşdi ki, inzibati ədliyyənin müasir dövrdə ən geniş yayılmış modellərindən birinə çevrildi. 2. Alman modeli. Fransız modelində məhkəmə inzibati orqanın tətbiq etdiyi normaya obyektiv nəzarəti həyata keçirdiyi təqdirdə, alman modelində inzibati ədliyyə ilk növbədə vətəndaş hüquqlarının məhkəmə qaydasında müdafiəsinə xidmət edir. Hakimiyyətlərin bölgüsü prinsipi baxımından yanaşdıqda da, inzibati ədliyyənin alman modeli digər modellərlə müqayisədə daha çox məntiqi ardıcıllıqla xarakterizə olunur. Fransız mode- lindən fərqli olaraq, alman modelində inzibati məhkəmələr sırf yurisdiksiyon səlahiyyətlərə malik olub, nə inzibati, nə də məş- vərət funksiyalarına malik olmurlar. 448 Bu model fərdi inzibati işlərə baxan, vahid məhkəmə sisteminə daxil olan və ədalət mühakiməsini həyata keçirərkən nə inzibati orqanlardan, nə də adi məhkəmələrdən asılı olmayan ixtisaslaşdırılmış inzibati 447 Фромон М. Типы внутри государственного административного права в Европе // «Дайджест публичного права» Гейдельбергского Института Макса Планка ДПП ИМП, 2 (2012), с. 333-334 448 Салищева Г.Н., Хаманева Н.Ю. Административная юстиция и администра- тивное судопроизводство в РФ. M., 2001 264 məhkəmələrin yaradılmasını nəzərdə tutur. Alman modelində inzibati mübahisələrə baxılması üçün məhkəmələrə və inzibati orqanlara tabe olmayan inzibati məhkəmələr yaradılır. 449 Vətəndaş inzibati aktdan məhkəməyə şikayət etməklə inzibati orqanı mübahisəni həll edən orqan kimi çıxış etmək imkanından məhrum edir və inzibati orqan artıq qəbul etdiyi qərar üçün məsuliyyət daşıyan tərəfə çevrilir. 450 Fikrimizcə, alman modelinin təşkilinin xüsusiyyətlərini Almaniyanın öz nümunəsində tədqiq etmək daha məqsədəuy- ğundur. Artıq qeyd edildiyi kimi, inzibati ədliyyənin fransız modeli tənqidi yanaşmaya məruz qaldıqdan sonra dəyişilmiş formada Almaniyada tətbiq olundu. Fransız doktrinasından fərqli olaraq, alman doktrinası idarəetmənin inzibati ədliyyədən tamamilə ayrılmalı olduğunu müəyyənləşdirdi. Qeyd edək ki, Almaniyada inzibati məhkəmə icraatının kökləri XIX əsrin ortalarına təsadüf edir. Həmin dövrdə ümumi hüququn xüsusi hüquqdan ayrılması nəticəsində ümumi məhkə- mələrin aidiyyət dairəsi məhdudlaşdırıldı və idarəetmə üzərində nəzarətin həyata keçirilməsi üçün inzibati ədliyyə yaradıldı. Almaniyada inzibati hüquqa dair ilk sistemli kitablar 1800-cü illərin ortalarından etibarən yazılmağa başlandı. İlk kitablar F.F.Mayer (1857), A.V.Sarvey (1884), O. Mayer (1885-1886) kimi mütəxəssislərin müəllifliyi ilə nəşr olundu. 451 Tədricən alman alimləri inzibati hüququn institutlarını tədqiq etməyə başladılar. R. Qneyst “hüquqi dövlət” adlı elmi 449 Aslanov M.S. Azərbaycanda inzibati ədliyyə. Bakı: Azərnəşr, 2009, s. 10 450 Kərimov S.Ə., Vəliyeva G.M. «İnzibati icraat haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanunu (Kommentariya). Bakı: Qanun, 2006, s. 402 451 Gözler K. İdare Hukuku. Cilt I. Bursa: Ekin Kitabevi Yayınları, 2003, s. 41-112 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|