Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
259 və vəzifələri haqqında” qanun və 2577 saylı “İnzibati mühakimə üsulu haqqında” qanuna əsasən, ölkədə birinci instansiya inzi- bati məhkəmələr və vergi məhkəmələri quruldu və Danıştay həm xüsusi vəzifələri olan ilk, həm də son instansiya məhkəməsi statusuna malik oldu. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, hazırda inzibati ədliyyənin Türkiyədə qurulan modelində apellyasiya mexanizminin möv- cud olmaması onun bu ölkənin hüquq sisteminə tamamilə yad olması mənasını vermir. Belə ki, 1869-cu ildə ölkədə Apel- lyasiya Məhkəməsinin (Yargıtayın) təməli hesab olunan Müha- kimə Divanı Ədliyyəsinin (Divan-ı Ahkam-ı Adliye) qurulması ilə Osmanlı dövründə ilk dəfə olaraq iki instansiyalı məhkəmə sistemi qurulmuşdu. 1879-cu ildə qəbul olunan Usulü Muha- kemat-ı Cezaiye qanununa əsasən ölkədə apellyasiya məh- kəmələri yaradılmışdı. Lakin, bu apellyasiya məhkəmələri 24 aprel 1924 tarixli 469 saylı qanunla şəriət məhkəmələri ilə birlikdə ləğv olundu. Beləliklə, fəaliyyətləri gözlənilən faydanı verməyən apellyasiya məhkəmələri 1924-cü ildə ləğv olundular. 2004-cü ildə qəbul olunan 5235 saylı “Ədliyyə mühaki- məsini həyata keçirən ilk dərəcə məhkəmələrinin quruluşu, vəzifə və səlahiyyətləri haqqında” qanunun qəbul olunması ilə apellyasiya məhkəmələri “bölgə ədliyyə məhkəmələri” adı altında yenidən ölkənin məhkəmə sisteminə daxil edildilər. Bölgə ədliyyə məhkəmələrinin yaradılması ilə ölkədə üç instansiyalı ümumi məhkəmə sistemi bərqərar olundu. 443 Lakin, bu inzibati məhkəmə sisteminə təsir etmədi. İnzibati məhkəmə sistemi iki instansiyadan ibarət şəkildə fəaliyyətinə davam etdi. 443 Saygın E. Idari yargıda istinaf mahkemesi tartışmaları üzerine bir analiz / İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakultesinin Mecmuesi, 2011, № 1 – 2, s. 639 260 Hazırda bölgələrdə fəaliyyət göstərən inzibati məhkəmələr aşağı məhkəmələrin prosessual normalara əməl edib-etmədiyini, normanın doğru tətbiq olunub-olunmadığını, səlahiyyətlərdən düzgün istifadə edilib-edilmədiyini yoxlamaq səlahiyyətinə malik olsalar da, iş üzrə yeni qərar qəbul etmək səlahiyyətinə malik deyillər. Ölkədə inzibati apellyasiya sistemi tətbiq olunduğu təqdirdə isə bu məhkəmələr apellyasiya mərhələsində birinci instansiya məhkəməsinin qərarını həm prosessual qaydalara əməl olunması, həm də əsaslı olub-olmaması baxı- mından yoxlayaraq, birinci instansiya məhkəməsinin qəbul etdiyi qərarın doğru olub-olmadığına dair qərar vermək səlahiy- yətinə də malik ola bilər. 444 Beləliklə, inzibati ədliyyənin Türkiyədə formalaşmış mo- delində apellyasiya mexanizmi mövcud olmasa da, inzibati məhkəmə icraatında tədricən formalaşan iş yükü apellyasiya sisteminin formalaşdırılması zərurətini üzə çıxarmışdır. 445 Təsadüfi deyil ki, 2009-cu ildən etibarən ölkədə aparılan məh- kəmə islahatlarının gündəmində duran məsələlərdən birini də məhz inzibati məhkəmə sistemində inzibati apellyasiya məhkə- mələrinin yaradılması təşkil edirdi. Hətta ölkənin Ədliyyə Na- zirliyi ilə İsveç Beynəlxalq Məhkəmələr İdarəsi arasında 2007- ci ildə imzalanmış ikitərəfli fəaliyyət proqramının da mövzu- larından birini məhz inzibati məhkəmə icraatında mövcud sistemin yenidən qurulması və inzibati apellyasiya məhkəmə- lərinin də bu sistemdə yer alması təşkil etmişdi. Bundan başqa, 444 Sancakdar O. İdari Yargıda İstinaf Sistemi Üzerine Düşünceler // Danıştay ve İdari Yargı Günü 144 Yıl.Sempozyum Kitabı. Danıştay Hizmetlerini Güçlendirme Vakfı. ANKARA, 2012, s. 23 445 Avcı M. İdari Yargıda İstinaf. Türkiye Barolar Birliği Dergisi. Sayı 96. Eylül- Ekim. Ankara, 2011, s. 180 http://portal.ubap.org.tr/App_Themes/Dergi/2011-96- 1139.pdf 261 Ədliyyə Nazirliyinin 2009-cu il tarixli Məhkəmə İslahatları Strategiyasında da inzibati məhkəmə icaatında apellyasiya məh- kəmələrinin qurulması və fəaliyyətə başlaması qarşıya məqsəd kimi qoyulmuşdu. Hazırda da ölkədə bu istiqamətdə işlər davam etməkdədir. Beləliklə, inzibati məhkəmə icraatına fransız modelinin əsas xüsusiyyətləri aşağıdakılardan ibarətdir: - inzibati məhkəmə sisteminin üç instansiyadan ibarət olması. - idarəetmə orqanlarının həm fərdi, həm də normativ xarak- terli istənilən hüquqi aktının inzibati mübahisənin predmeti ola bilməsi. - inzibati aktların ləğv olunmasına – onu qəbul edən orqanın müvafiq yurisdiksiyaya malik olmamasının, prosessual və ya formal səhvlərə yol verməsinin, qanunu pozmasının, qərarı la- zımi qaydada əsaslandırmamasının və ya mülahizə azadlığından sui-istifadə etməsinin səbəb olması. - məhkəmə sistemi ikili xarakter daşıdığı üçün təcrübədə işin inzibati, yaxud, ümumi məhkəməyə aid olduğunu müəy- yənləşdirməyin çətin olması. - vətəndaşların istənilən inzibati aktın şərhi üçün ərizə ilə inzibati məhkəməyə müraciət etmək imkanına malik olması. - inzibati tribunallar icra hakimiyyətinin sistemində, lakin “fəal administrasiyadan ayrılmaqla”, yəni, birbaşa operativ- sərəncam və normayaradıcı fəaliyyəti həyata keçirən orqan- lardan ayrı fəaliyyət göstərmələri. - ümumi hüquqdan irəli gələn mübahisələrə baxan inzibati məhkəmələrin sisteminin adi məhkəmələrdən inzibati müba- hisənin subyektinə (ümumi administrasiyaya) görə fərqlənməsi. Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|