Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
280 onların fəaliyyətinin normativ-hüquqi əsaslarının və maddi- texniki bazasının təmin edilməsi hələ səmərəli müdafiə mexa- nizminin mövcudluğuna dəlalət etmir. Hakimin mübahisəni həll edərkən real təsiretmə tədbirləri tətbiq etmək imkanına malik olması və administrasiyanın müdaxiləsindən tam azad fəaliyyət göstərməsi də bu modelin mühüm keyfiyyətləri kimi çıxış edir. Ölkə üzrə vahid və sistemləşdirilmiş inzibati prosessual qanunvericiliyin formalaşdırılması, hakimlərin inzibati müba- hisəyə səbəb olmuş aktın mübahisələndirilməsinə dair işə baxarkən onu nəinki dəyişdirmək, ləğv etmək, həm də yeni aktın qəbul olunmasını inzibati orqanlara həvalə etmək imkanına malik olması bu modelin səmərəli məhkəmə nəzarəti forması olduğunun mühüm təzahürlərindən biridir. Ədəbiyyatda haqlı olaraq Almaniyanın inzibati ədliyyə institutu məmurlar üzərində vətəndaş nəzarətini həyata keçirən xüsusi inzibati məhkəmələrin sistemi kimi qiymətləndirilir. 476 Təsadüfi deyildir ki, inzibati məhkəmə icraatının klassik modeli hesab olunsa da, müəyyən çatışmamazlıqlardan xali olmayan “fransız modeli” Almaniyada tənqidi yanaşma nəticəsində məhz müvafiq dəyişikliklərə məruz qalaraq təkmilləşdikdən sonra yenidən işlənmiş variantda tətbiq olunmağa başlamışdır. M.Fromon son dövrlər əsasən bu modelin diqqəti daha çox cəlb etməsinin səbəblərindən biri kimi, hakimlərin qərar qəbul edərkən mütəmadi olaraq inkişaf edərək təkmilləşən doktrinaya əsaslanmasını da aid edir 477 . Ümumiyyətlə, qeyd etməliyik ki, tarixi kökləri qədim olan hüquq doktrinası ənənəvi olaraq qitə 476 Şabanov R., Yanq R. Azərbaycanda müasir dövlət qulluğu modeli axtarışı: dünya təcrübəsi kontektində. Bakı, 2004, s. 79 477 Фромон М. Типы внутригосударственного административного права в Европе // Дайджест публичного права Гейдельбергского Института Макса Планка, 2 (2012), с. 334, 339 281 hüququnda əhəmiyyətli rol oynasa da, statut hüququ, yazılı qanunlar burada prioritet təşkil edir. Roman-german hüquq ailəsinə aid olan bütün milli hüquq sistemlərində qanunlar hüqu- qun əsas mənbəyi kimi çıxış edir, qanunyaradıcılığı prosesində məcəllələşdirməyə mühüm önəm verilir. Təşkilati və formal baxımdan yanaşdıqda inzibati ədliyyə inzibati məhkəmə icraatı və ya kvaziməhkəmə yurisdiksiyon icraat formasında həyata keçirilsə də, onun mahiyyəti dəyişmir. Hər bir dövlətdə bu institutun əsas məqsədi vətəndaşların hüquqlarını və qanunla qorunan maraqlarını administrasiyanın fəaliyyətindən mümkün həddə qorumaqdan, sosial qruplar arasındakı münasibətlərin tənzimlənməsindən, sosial münaqi- şələrə yol verməməkdən, inzibati orqanlara ictimai etimadı gücləndirmək vasitəsilə vətəndaşların rifah səviyyəsinin və inzibati orqanların fəaliyyətindən məmnunluq səviyyəsinin təmin olunmasından ibarətdir. Qeyd edək ki, sosial münaqişələrin qarşısını almağa xidmət etməklə inzibati məhkəmə icraatı hüququn siyasi funksiyasını da yerinə yetirməyə istiqamətlənir. Belə ki, hüququn siyasi funksiyası ilk növbədə hakimiyyət münasibətlərinin və cə- miyyətin sosial qrupları arasındakı münasibətlərin təzimlən- məsinə xidmət edir. Ədəbiyyatda haqlı olaraq qeyd olunur ki, dövlətin, siniflərin və millətlərin təşəkkül tapdığı zamandan etibarən siniflər arasındakı münasibətlərin tənzimlənməsində hüququn rolu mühüm olmuşdur və belə olaraq da qalmaq- dadır. 478 Belə qənaətə gələ bilərik ki, müxtəlif inkişaf mərhələ- lərindən keçən inzibati məhkəmə icraatı institutu tarixi inkişaf 478 Ümumi hüquq və dövlət nəzəriyyəsi: Dərslik / V.V.Lazarevin redaktəsi ilə. Bakı: Qanun, 2006, s. 159 282 prosesində nəinki struktur, həm də funksional mahiyyət baxı- mından mühüm dəyişikliklərə məruz qalmışdır. XIX əsrin bi- rinci yarısında administrasiyanın müstəqilliyinin və onun məh- kəmələrdən asılı olmadan fəaliyyət göstərməsinin təminatçısı, “inzibati özbaşınalığın leqallaşdırılması vasitəsi” kimi yaranan inzibati məhkəmə icraatı islahatlardan sonra hüquqi dövlətin mühüm atributlarından birinə çevrilmişdir. 479 Müasir dövrdə bu institut hüquqi dövlətin vətəndaşlarının hüquq və maraqlarının administrasiyanın özbaşınalığından qorunmasına xidmət edən mühüm inzibati-hüquqi mexanizm kimi çıxış edir. Beləliklə, apardığımız araşdırmanı ümumiləşdirərək qeyd edə bilərik ki, öz mahiyyəti etibarilə maddi, təşkilati və pro- sessual elementlərin sistemi kimi çıxış edən inzibati məhkəmə icraatının beynəlxalq təcrübədə mövcud olan bütün əsas mo- delləri hüquqi dövlətin mühüm atributu kimi ümumi idarəetmə sahəsində hüquq qaydasının və qanunçuluğun təmininə, və- təndaş hüquqlarının və maraqlarının əsassız müdaxilədən müda- fiəsinə xidmət edən nəzarət mexanizmi kimi çıxış edir. 479 Правилова А.Е. Законность и права личности. Административная юстиция в России: Research Support Scheme, Copyright 2000, с. 23 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|