Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
256 məhkəmələrin baxması nəticəsində yaranmış adət kimi qiymət- ləndirir. 434 İnzibati ədliyyənin fransız modeli sanki inzibati orqanlara “ikinci şansın verilməsi” prinsipinə əsaslanır. Belə ki, qanunun nəzərdə tutduğu hallarda inzibati orqanın müvafiq aktından narazı qalan şəxs ilk növbədə inzibati orqanın özünə müraciət etməlidır. Məsələn, Şəhərsalma Məcəlləsinin 600-1 maddəsinə əsasən, inzibati orqanın qərarından narazı qalan şəxs ilk növbədə şikayət ərizəsi ilə orqanın özünə, ondan imtina cavabı aldıqdan sonra isə məhkəməyə aktı ləğvetmə tələbinə dair iddia ilə müraciət edə bilər. 435 İnzibati orqan isə aktının məhkəmə baxışının predmeti kimi dəyərləndirilməsinə yol verməmək üçün əvvəlki qərarını də- yişdirə, ləğv edə və ya yenidən nəzərdən keçirə bilər. İnzibati orqanın öz qərarını yenidən nəzərdən keçirməsi prosesi (recours administratif préalable) inzibati orqanların seçim haqqına əsasən həyata keçirilsə də, bəzi hallarda məcburi mərhələ kimi çıxış edir. Bu proseduru bir yandan inzibati orqanla vətəndaşlar arasında daha əhatəli bir dialoqun yaradılmasına, digər tərəfdən isə son illərdə iş yükü artan inzibati məhkəmələrə yönələn iddiaların sayının azaldılmasına dəstək kimi də qiymətləndirmək olar. 436 Inzibati məhkəmə icraatından bəhs edərkən aşağı instan- siyanın qərarından verilən apellyasiya şikayəti mexanizminin əhəmiyyətini də vurğulamaq lazımdır. Apellyasiya – yenidən 434 Старилов Ю.Н. Административная юстиция: конец ХIХ – начало ХХ века. Хрестоматия. Ч.1. Воронеж: Изд. Воронежского Гос. Унив-та, 2004, с. 645 435 Code de l‟urbanisme. http://www.legifrance.gouv.fr. 436 İngiltere, Galler, Fransa, Almanya ve Hollanda İdari Yargı Sistemlerindeki Mahkeme Öncesi İşlemler. Türkiye’de idare hukukunda mahkeme öncesi işlemlerinin olası gelişimine yönelik karşılaştırmalı bir araştırma. Dünya Bankası, 2010, s. 41, 54 257 başlamaq mənasını ifadə edən hüquq termini olaraq birinci instansiya məhkəməsinin verdiyi qərarın yuxarı instansiyada araşdırılmasını nəzərdə tutur 437 . Məlum olduğu kimi, apel- lyasiya daha ədalətli və doğru qərarın verilməsinə yönəlmiş mexanizm olmaqla, ədalət mühakiməsinin vacib ünsürlərindən birini təşkil edir. Apellyasiya məhkəmələrinin ilk nümunələrinə Roma hüququnda rast gəlinir. Roma hüququnda işə birinci baxan hakimin qərarına qarşı ikinci bir hakimə müraciət üsulu “appellatio” adlandırılırdı. 438 İnzibati ədliyyə sistemi fransız modelinin təsiri altında for- malaşan ölkələrin əksəriyyətində inzibati apellyasiya məhkə- mələrinin yaradılması fikri də müsbət qarşılanmışdı. İsveç, Almaniya, İspaniya kimi bir çox Avropa dövlətlərində inzibati məhkəmə icraatında apellyasiya mexanizmi formalaşdırıldı. Lakin, hazırda bu mexanizmi tətbiq etməyən ölkələr də möv- cuddur. Məsələn, Türkiyə Cümhuriyyəti belə ölkələrdəndir. Fransız modeli Türkiyə cümhuriyyətində də inzibati məhkəmə icraatının formalaşmasına öz təsirini göstərmişdir. Türkiyədə qurulan inzibati ədliyyə modeli Fransadan qaynaqlandığı üçün ədəbiyyatlarda “Fransa sistemi” və ya “İnzibati rejim” kimi də adlandırılır 439 . Fransa modelinə əsaslanaraq 10 may 1868-ci il tarixində Türkiyədə ilk dəfə olaraq “ Şurayi-Devlet” yaradıldı. R.Çağlayan haqlı olaraq bu qurumun yaradılmasını ölkədə 437 Sancakdar O. İdari yargıda istinaf sistemi üzerine düşünceler // Danıştay ve İdari Yargı Günü 144 Yıl. Sempozyum Kitabı. Danıştay Hizmetlerini Güçlendirme Vakfı. ANKARA, 2012, s. 14 438 Yıldırım K.M. Hukuk Devletinin Gereği: İstinaf. İstanbul: Nesil matbaacılık, 2000, s. 122 439 Atay E.E. İdare Hukuku. 2.Baskı. Ankara: Turhan Kitapevi, 2009, s. 29 258 inzibati məhkəmə icraatının formalaşdırılması üçün atılan ilk addım kimi qiymətləndirir 440 . Şurayi Dövlət həm qanunvericilik, həm də idarəetmə funksiyalarını həyata keçirirdi 441 . Özünün daxili nizamnaməsini, həmçinin ədliyyə nizamnaməsini, ədliyyə məhkəmələrinin mühakimə üsulu nizamnaməsini də hazırlayan Şura yeni məhkəmə sistemi üçün zəruri olan prosessual qanunlar da qəbul etmişdi. Fəaliyyət sahələri kifayət qədər geniş olan Şuraya 19 sentyabr 1886 –cı il tarixdə Şuranın mühakimə dairəsinə mə- murları mühakimə etmək səlahiyyəti də verildi. 1887-ci ildə isə məmurların mühakiməsi üçün Şuranın daxilində xüsusi nümayəndəlik formalaşdırıldı. Tədricən bu qurumlar Şuranın daxilində dərəcəli məhkəmələrə çevrildilər. Məhz bu tarixdən sonra Şurayi Dövlətin əsas vəzifəsi məmurları mühakimə etməkdən ibarət oldu. 1896-cı ildə vətəndaşlara birbaşa olaraq Şurayi Dövlətə müraciət etmək hüququ verildi 442 . Fransız modelinin təsiri ilə yaransa da, ondan fərqli olaraq, Türkiyədə qurulan inzibati ədliyyə modelində inzibati apel- lyasiya məhkəmələri formalaşdırılmadı. İnzibati məhkəmə sistemi iki instansiyadan ibarət şəkildə formalaşdırıldı. Türkiyə Konstitusiyasının 125 -ci maddəsinin birinci bəndi ilə idarənin hər cür aktlarına və hərəkətlərina qarşı məhkəməyə müraciət etmək imkanı təsbit olundu. 1982 –ci ildə qəbul olunan 2575 saylı Danıştay qanunu, 2576 saylı “Bölgələrdə inzibati məh- kəmələr, inzibati məhkəmələr və vergi məhkəmələrinin qruluşu 440 Çağlayan R. İdari Yargıda Kanun Yolları (kararlara karşı başvuru yolları) . 2.Baskı. Ankara: Asil Yayın Dağıtım Ltd. Şti, 2006, s. 28 441 Karahanoğulları O. Türkiyede idari yargı tarihi. Doçentlik çalışması. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, 2005, s. 177 442 Karahanoğulları O. Türkiyede idari yargı tarihi. Doçentlik çalışması. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, 2005, s. 170 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|