Bəhruz Kəngərli nadir istedada malik bir insandır. O, Azərbaycan xalqının
Yüklə 37,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Naxçıvan Muxtar Respublikasının Kəngərli rayonu
13
K ng rlil r Belə ki, bu ədalətsizlikdən 69 il sonra biz onun barəsində yazılan bu kitabda onu XIX yüzilliyin sonlarında doğma yurdunda – ata evində çağrıldığı kimi – Bəhruz bəy olaraq təqdim etməyə qərar verdik. Ən azı ona görə ki, bu gün yurdumuzda onun bəyliyini əlindən alan rejimin əvəzinə görkəmli fırça ustasının yaradıcılığına yüksək dəyər verən müstəqil dövlət mövcuddur... Bu yerdə deyək ki, həm sovet dönəmində, həm də müstəqillik illərində rəssamın həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş bir-neçə kitab işıq üzü görmüşdür. Amma çox təəssüf ki, onların hamısında tarixi faktların müxtəlif səbəblərdən- informasiya qıtlığından və səriştəsizlikdən təhrif olunmasına yol verilmiş, rəssamın yaratdıqları bir çox sənət nümunələri professionallıqla təhlil olunmamış, düzgün dəyərləndirilməmişdir. Çox vaxt ən mötəbər toplantılarda belə onun həyat və yaradıcılığı ilə bağlı faktlar düzgün təqdim olunmamışdır. Təbii ki, bu onları dilə gətirənlərdən çox, Bəhruz bəy Kəngərlinin yaradıcılığını tədqiq edənlərin ucbatından baş vermişdir. 1947-ci ildə rəssam barəsində ilk yazılanları sonrakı dövrlərdə zaman-zaman təkrarlamaqla əsl həqiqəti üzə çıxarmaq təbii ki, mümkün olmazdı. Amma sənətşünaslarımızın müxtəlif nəsillərinin təmsilçiləri məhz bu yolla getmiş və rəssamla bağlı axtarışlar aparmaq və yeni məlumatların üzə çıxarılmasına çalışmaq əvəzinə, neçə-neçə faktların itirilməsinə imkan vermişlər. Əslində bu kitabın yazılmasını şərtləndirən başlıca səbəb də elə bu olmuşdur. Bəhruz bəy Kəngərlinin həyat və yaradıcılığına sovet dönəminin məşhur azərbaycanlı sənətşünaslarından sonra yenidən müraciətimizi həm də Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin 2002-ci ildə Naxçıvanda Bəhruz Kəngərli muzeyinin açılışında çox mənalı çıxışı, onun burada dilə gətirdiyi “Hesab edirəm ki, Azərbaycanda, o cümlədən Naxçıvanda bizim sənətşünaslar, tədqiqatçılar Bəhruz Kəngərlinin yaradıcılığını daha professional səviyyədə tədqiq etməli, əsərlər yazmalıdırlar”
14 tövsiyyəsi olmuşdur. Bu çıxışı özümüz üçün istiqamətverici saymaqla, müəllif olaraq dərk etdik ki, qələmə alınan kitab əvvəlkilərə bənzəməməlidir. Özü də bütün mənalarda. Kitabla ətralı tanışlıqdan sonra hər kəsin buna əmin olacağına şübhə etmirik. Belə ki, ideoloji asılılıqdan uzaq olan “Bəhruz bəy Kəngərli taleyi” kitabı özündən əvvəlki nəşrlərdən doğrudan da çox fərqlənir. Kitabda Bəhruz bəyi və onun sənət dünyasını olduğu kimi təqdim etməyə çalışmaqla, əldə edilmiş yeni faktlar əsasında onun həyat və yaradıcılığına tutulan özünəməxsus “bədii güzgü” ilə yaddaşımızda həmişə otuz yaşlı qalacaq rəssamın milli incəsənətimizin korifeyləri sırasında özünə əbədi yer qazanmasının tarixi-estetik qatlarına işıq salınmışdır. Etiraf edək ki, gənc rəssam zamanında təkbaşına bütöv bir yaradıcı nəslin görə biləcəyi işləri görə bilmişdir. Onun özünün iravanlıqdan uzaq bir durumunda yaratdığı “Qaçqınlar” qraik silsiləsi bu gün duyulası zaman distansiyasından adi professionallığın ifadəsindən daha əzəmətli, vətənpərvər sənətkar – vətəndaş mövqeyinin təzahürü kimi qəbul olunur və dəyərləndirilir. Ona ayrılmış 30 illik təzadlarla dolu ömür payının cəmisi 7 ilini müstəqil yaradıcılığa həsr etməyə imkan tapan Bəhruz bəy Kəngərli erməni təcavüzündən bəhs edən “Qaçqınlar”ı ilə yurdun ən çətin anlarında XX əsr Azərbaycan təsviri sənətinin mənəvi yükünü daşımağa məhkum olan, amma bunu sona qədər edə bilməyən rəssamların üzünü ağartdı, desək, yanılmarıq. Belə ki, onun bu silsiləsi mənfur qonşularımızın əsl xislətini ifşa edən təkzibolunmaz bədii sənədlərdir... Bəhruz bəy Kəngərli həm də Azərbaycan təsviri sənətində müxtəlif janrların təşəkkül tapmasına verdiyi zəngin töhfələrlə özünün Azərbaycan rəssamlıq tarixində bənzərsiz olduğunu təsdiqləmişdir. 15
15
Onun bu janrların hər birində öz yaradıcı “mən”ini təsdiqləməsi ilə yanaşı, apardığı maarifçilik işi ilə rəssamlığı zamanında Naxçıvan, bütünlükdə isə Azərbaycan incəsənətinin əhəmiyyətli sahəsi kimi tanıtması gənc rəssamı bir fenomen kimi qəbul etməyə əsas verir... Yuxarıda vurğuladığımız kimi Bəhruz bəy adı çoxəsrlik Naxçıvan tarixi ilə qoşa çəkilən məşhur Kəngərlilər nəslinin nümayəndəsidir. Təbii ki, bu danılmaz şöhrəti Kəngərlilər Naxçıvan, bütünlükdə isə Azərbaycan tarixinin zəngin və qürurverici səhifələrini bəzəyən oğul və qızlarının işıqlı əməlləri ilə qazanmışlar. Elə isə gəlin əvvəlcə bu nəslin tarixinə nəzər salaq...
K ng rlil r 17
K ng rlil r A raşdırmalara əsasən kən gər li- lərin qədim türk tayfalardan biri olduğunu söyləmək olar. Onların mənşəyi və məkanları barəsində “Naxçıvan ensiklopediyası”nda oxuyuruq: “Kəngər” sözü Aral və Balxaş gölləri arasında yerləşən Kənq (“Avesta”da – Kənqxoy, Çin mənbələrində Kənqyuy) dövlətinin 3-cü əsrdə hunlar tərəindən işğalından sonra ortaya çıxmışdır; həmin dövrdən yerli əhali ilə hunların qaynayıb qarışmasından təşəkkül tapmış hunddilli etnos özünü kəngər adlandırmışdır. Kəngərlilərin şimal qonşuları olan pəşəng qəbilələri də hunlarla qaynayıb qarışdıqlarına və Kəngərlilərlə eyni dövlətdə birləşdiyinə görə sonuncularla tayfa ittifaqı yaratmışdılar. 8-ci əsrdən sonrakı mənbələrdə bu tayfa ittifaqına daxil olan etnoslar daha çox peçeneq (yunanlarda – pazsınaq) adlandırılırdılar. Onlarla Ural çayı ətrafında yaşayan quzlar (oğuzlar) arasında tez-tez münaqişə yaranırdı. 9-cu əsrin sonlarında ruslarla ittifaqa girən quzlar Kəngərliləri özünə tabe etmiş, peçeneqləri isə öz yerlərindən qərbə, Don çayı sahillərinə doğru qovmuşdular. Çox güman ki, Kəngərlilərin bir hissəsi hələ 4-5-ci əsrlərdə Şimali Qafqazdan Azərbaycana gələn hunlara qoşulmuşdur; Kəngərlilərin həmin dövrdən sonra Azərbaycanda, xüsusilə də Naxçıvan ərazisində yaşamaları barədə məlumatlar vardır. 9-10-cu əsrlərdə Avrasiyanın çöl hissəsini quraqlıq bürüdüyü zaman indiki Cənubi Qazaxıstan ərazisində yaşayan Kəngərlilər xarəzmşahların icazəsi ilə bu ölkəyə köçüb burada islam dinini qəbul etdikdən sonra müsəlman mənbələrində daha çox “kənqli” adı ilə tanınmışlar. 11-ci əsrdə səlcuqlar İranı və Cənubi Qafqazı işğal edərkən kənqli tayfaları da bu yürüşlərdə iştirak etmiş və oğuz-səlcuqların tərkibində Azərbaycana gəlmişlər. Tarixçi-şair Aqil Kəngərlinin nəslin mənşəyi barəsində yazdıqlarında oxuyuruq: “Kəngərli nəsli 6000 illik tarixə malik olub, ilk dəfə adları Şumerlə əlaqəli çəkilib. Şumerlərin öz adı Kəngər olub, şumer adını isə onlara akkadlar verib. Kəngərlər mixi yazını yaratmış, ilk arabanı düzəltmiş, Orta Asiyada Kanq dövləti (e.ə. IV əsr), Azərbaycan Salarilər dövləti (X əsr) və Naxçıvan xanlığının (XVIII əsr) əsasını qoymuşlar. Bu gün Fars körfəzi adlanan ərazi əsrlər boyu Kəngər körfəzi adlanıb. Naxçıvanskilər məşhur Kəngərli türk tayfasının bir hissəsinə çar imperiyası dövründə verilən soyaddır.” Kəngərlilər Azərbaycan xalqının etnogezində iştirak etmiş, Səfəvilər dövründə ustaclı tayfasının tərkibində ölkənin siyasi həyatında fəal rol oynamışlar. 17-ci əsrdə Azərbaycan vilayətinə daxil olan Naxçıvan ulkası Kəngərlilərin irsi torpağı idi. 18-ci əsrin 2-ci yarısından etibarən Kəngərli hakimləri yüksək titullar daşımış və Azərbaycanın ən güclü xanlarından olmuşdur. Tayfanın xan
Yüklə 37,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|