Bəhruz Kəngərli nadir istedada malik bir insandır. O, Azərbaycan xalqının
Yüklə 37,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kanqlı qalasının vaxtilə qərarlaşdığı yer. Masallı. Bədəlan kəndi.
- Naxçıvan xanlığının Dövlət və döyüş bayrağı.
18 K ng rlil r nəslindən olan nümayəndələri Naxçıvan tüməninin hakimi, bəy nəslindən olanları isə hakimin vəkili kimi fəaliyyət göstərirdilər. İrsi başçı olan xan eyni zamanda Naxçıvanın xanı olmuşdur. Yüksək səlahiyyətli məmur olan vəkil isə xanın adından tayfa köçərilərinin daxili işlərini tənzimləyirdi. Xanlıqlar dövründə Kəngərlilərin bir qismi Qarabağa köçürülmüşdü. Ağdam və Tərtər rayonlarındakı Kəngərli kənd adları bununla bağlıdır. 1828-ci il Türkmənçay müqaviləsinə görə Naxçıvan xanlığı
Rusiyanın himayəsinə keçsə də, Kəngərlilərin ən nüfuzlu nümayəndələri 1840-cı ilədək “Naib” titulu ilə vəzifədə qalmışdılar. Çar hökuməti həmin vaxtdan kəngərli naib və varisləri mülkədarlıq hüququndan məhrum etmişdi. 19-cu əsrin ortalarında bir sıra qol və tirələrdən ibarət idilər. Kəngərlilər arasından bir sıra görkəmli ictimai-siyasi və hərbi xadimlər, elm və mədəniyyət xadimləri yetişmişdir.” Lakin Kəngərlilərin mənşəyi və mövcudluğu tarixi bu yığcam məlumatla məhdudlaşmır. Digər tarixi mənbə və tədqiqatlarda da bu nəslin bu gün hər kəsə qürur bəxş edə biləcək qiymətli qeydlərə rast gəlmək mümkündür. Tədqiqatçı Tərifə Kənqərlinskayanın topladığı məlumatlar bu mənada xüsusi diqqət çəkir: “Kənqərli nəslinin tarixi çox qədimlərdən başlanır. Tarixçi alim, Azərbaycan Respublikası Elmlər Akademiyasının müxbir üzvi Mahmud İsmayılov onlar haqqında məlumatları hələ Strabon və Böyük Pliniyin əsərlərində, başqa sözlə desək, eramızdan əvvəl I və bizim eranın I əsrində mövcudluğunu üzə çıxarmışdır. “Kitabi-Dədə Qorqud”da Kəngərli sözünə “Kanqalı” formasında rast gəlinir. “ Müəlliin qeydlərinə tapınsaq, onda nəslin adına “Avesta”da (b.e.ə.VII əsr) Kanqh qalası, hind eposu “Maxrabata”da Kanqi formasında rast gəlindiyini söyləmək olar. Persiya mənbələri Kanqdezin (fars dilində “dez”-“qala” mənasındadır), Çin qaynaqları isə Balxaş və Aral göllərinin arasında Karqın yerləşdiyini qeyd edirlər. Vaxtilə Masallının Bədəlan kəndi yaxınlığında XIII əsrə aid Kanqlı qalası da mövcud olmuşdur. Zamanında strateji baxımdan əlverişli yerdə – üç tərəfdən su ilə əhatələnmiş təpə üzərində qərarlaşan bu qalanın bu gün torpağa gömülmüş izlərinin mövcudluğu və adının hələ də yerli əhalinin qan yaddaşında dolaşması da onun uzaq tarixinin şərəli olmasından xəbər verir. Mənbələr kəngərlilərin müxtəlif keyiy yətləri ilə yanaşı, onların əzmkar döyüşçü və bacarıqlı atlı, hücum və müdaiə texnikasına yaxşı bələd olduqlarını da vurğulayırlar. Görünür rus tarixçilərinin skif və peçeneq tayfalarının əsasını təşkil etdiyini vurğuladıqları kəngərliləri elə bu səbəbdən onları böyük həvəslə müxtəlif ölkələrdə hərbi xidmətə qəbul edirdilər. Kanqlı qalasının vaxtilə qərarlaşdığı yer. Masallı. Bədəlan kəndi. 19
K ng rlil r Tarixi qaynaqlarda 482-ci ildə indiki Qərbi Azərbaycanın ərazisində Kanqer dağlarından gəlmiş kəngərlilərin perslərlə vuruşduğu və məğlub etdiyi barədə də məlumatlar mövcuddur. Daha bir maraqlı fakt isə 11-ci əsrə aiddir. Belə ki, 1071-ci ildə oğuzların başçısı Alp Aslan Malazkird şəhərinin yaxınlığındakı Reqva düzündə Bizans imperatoru Roman Diogenin qoşunu ilə üz-üzə gəlmişdir. Vəziyyətin gərginliyini hiss edən Alp Aslan əvvəlcə sülh danışıqlarına başlamaq istəmişdir. Ancaq bizanslar sayca üstün olduqlarına arxayın olub, rəqibin qarşısında ya vuruşmaq, ya da ki, təslim olub atları və silahları təhvil vermək şərti qoyurlar. Alp Aslan şuranı toplayıb vəziyyəti müzakirə edir və müqavimət göstərməyə qərar verir. Oğuzlar qeyri bərabər döyüşə başlayırlar və bu qarşılaşma bizanslar üçün gözlənilməz nəticə verir. Roman Diogenin ordusundakı çoxsaylı kəngərlilər oğuzların türk olduğunu bilib onlar tərəfə keçirlər. Döyüş bizansların darmadağın edilməsi ilə sonuclanır, imperator və onun həyat yoldaşı əsir alınırlar. Tədqiqatılar bu qələbənin bizans torpaqlarının oğuzların nəzarəti altına keçməsinin başlanğıcını qoyduğunu bildirirlər. Bu döyüş əslində indiki Türkiyə dövlətinin yaranma tarixinin başlanğıcını qoymuşdur, desək, həqiqəti söyləmiş olarıq. Türkiyəli tarixçi Faruq Sümərin qənaətincə Şah İsmayıl Xətainin hakimiyyətə gəlməsində də kəngərlilərin böyük rolu olmuşdur. Ümumiyyətlə, Səfəvi hökmdarları kəngərlilərin döyüş qabiliyyətlərini yüksək dəyərləndirmiş, onlardan ibarət xüsusi hərbi dəstələri yaratmışlar. Zamanında bu dəstənin Şah İsmayıl tərəindən Xorasana göndərilməsi də, sərhədlərin türkmənlərin davamlı şəkil alan hücumlarından qoruması məqsədi daşıyırdı. Bu dəstələrə elə kəngərlilərin sırasından komandanların təyin olunması da səfəvi hökmdarlarının onlara olan inamının göstəricisi idi. Əgər sonrakı illərin yazılı mənbələrinə istinad etsək, onda Kəngərli nəslinin xatırlan- masına və dəyərləndirilməsinə fransız səyyahı Jan Şardenin (XVII əsr), türkiyəli səyyah Öv- liya Çələbinin (XVII əsr), rus yazıçısı Alek- sandr Sergeyeviç Qriboyedovun (XIX əsr) və b. yazılarında rast gəlmək mümkündür. Rus tarixçisi Vasili Nikiforoviç Qriqoryevin “Nax çıvan əyalətinin statistik təsviri” (1833) kitabında Kəngərli nəsli haqqında yaz dıq larını da xatırlatmaq yerinə düşərdi: “Onlar möhkəm, dözümlü, əməksevər, uzun müddət aclığa dözməyi bacaran Naxçıvan xanlığının Dövlət və döyüş bayrağı. Yüklə 37,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|