Bəxtiyar tuncay

 
58 
xılınmaxka. Ol türlü Aprahamnınq da törə bilədir ki, xoydu xulu üsnə tanıxlıx 
üçün.  Ol  türlü  Tenqri  Noy  vaxtına  kendi  yayını  tutundı  xoymağa  köktə 
tanıxlıx üçün ki, dünyağa şağavatlımen. Klərmen aytma ki, ne türlü bolur ant 
içmək. 2  türlü orinağdır ant: biri xosdovanutiundur,  birsi  dinini tanımaxtпr. 
Din tanmaqnınq antı budur ki, xoyğay xolunu xaç üstünə ya yıxöv üstünə da 
hrajarel bolğay ari yöxövdən; ya aytkay alay: kendi krisdan dügül, egər ol iş 
alay tügül esə. Kim bu türlü ant içsə, alay tut ki, dinin tandı, xaysı ki tiyməstir 
krisdan kişigə munınqki antnı üstünə kötürməgə, egər ki ölümgə də keltirsələr 
ya övün buzmağa kləsələr. Xaytıp xosdovanutiun antı budur ki, xoyğay xolunu 
xaç, ya Avedaran, ya yöxöv üstünə da bilgəy ki, Tenqri yapuxnu bilicidir, da 
aytkay:  «Bilir  Tenqri,  da  bu  xaç  u  Avedaran  u  surp  yöxöv  ki,  könüdür 
aytqanım»,–  da  aytqay  alay  ki,  bularnınq  hörməti  u  zorqu  üçün  ki,  yalğan 
aytman,– bu türlü ant xosdovanutiundur, xaçan ki Tenqrini yapux bilici aytır, 
Avedarannı  Krisdosnınq  sözü  aytır  da  yöxövni  Krisdosnınq  övün  aytır.  Da 
xaçan ki kimsə kləsə ant içməgə, xosdovanutiun ant içkəy, bolmağay ki, kimsə 
dinin tanmax antın içkəy, munu ögüt berip aytırmen, boyrux berməndir. Egər 
ki  dəvikarlar  2-si  də  krisdan  bolsa,  biri  birinə  utru  bolup,  da  din  tanmax 
antını kləgəy berməgə, yarğuçu sürgəy alnından da berməgəy ol antnı içməgə 
angınca  ki,  poşumanlıxka  kelgəylər,  xosdovanutiun  antın  bergəylər.  Və 
demişdi: “Özümə and olsun!” Və İbrahim də qulundan and içməsini tələb etmişdi. 
Eləcə  də  Tanrı  Davudun  önündə  haqqa  and  içmişdi  və  s.  Həvvari  Pavel  bizi 
öyrədərək  deyir:  “Qürur  hissi  ilə  önünüzdə  and  verirəm,  qardaşlar”.  Xanlar  da, 
böyük  bəylər  də  sədaqət  andı  içirlər  ki,  bu  da  andın  gərəkliliyinə,  xüsusən  də 
məhkəmədə vacib olduğuna dəlalət edir. Beləliklə, Tanrıya and içməyi izah edirəm. 
Həvvari  (Pavel)  öyrədir:  “Təsdiqini  tapan  and  insanlar  arsındakı  hər  cür 
mübahisəyə son qoyur” və Tanrı bunu xoş qarşılayır, amma bununla yanaşı iki şeyə 
-  öz  canına  içilən  anda  və  Tanrıya  içilən  anda  diqqət  yönəldir.  Söyləniləni  belə 
anlamaq  lazımdır:  İnsanlarda,  xüsusən  də  xanlarda  mütləq  həqiqəti  təsbit  etmək 
üçün  and  içmək  adəti  olduğu  kimi,  buna  bənzər  bir  şeyi  Tanrı  da  öz  üzərinə 
götürmüşdür,  amma  and  içmək  üçün  yox,  insanlara  and  içməklə  sözlərində  və 
əmllərində  düz  olduqlarını  sübut  etmələrinin  mümkün  olduğunu  göstərmək  üçün. 
“Onun andı yalandan xalidir” Tanrı kəlamının mənası budur. Tanrı insanların qayda 
–  qanunlarına  ona  görə  uymadı  ki,  onlara  tabe  olsun.  Adətlərimizə  əməl  etməklə 
bizə  əməlisalehliyi  öyrətdi.  Eləcə  də  İbrahim  qulunu  and  içməyə  məcbur  edəndə 
qanuna  uyğun  davranmışdı.  Eynən  Tanrı  da  Nuh  zamanında  bütün  dünyaya 
mərhəmətli olduğunu göstərmək üçün öz oxunu (göy qurşağını) göyə yerləşdirməyə 
boyun oldu. İndi də keçirəm and içməyin qaydalarına. Andın iki növü var: şəhadət 
və  mürtədlik.  Mürtədlik  (dindən  çıxmaq)  andı  zamanı  əllər  xaçın  və  ya  kilsənin 
divarları üzərinə qoyulur və kilsədən üz döndərilir və ya da deyilir: “Əgər filan iş 
filan cür deyilsə, mən də gerçək xristian deyiləm”. Bunu belə başa düşmək lazımdır 
ki, bu cür and içənlər dinindən çıxırlar, halbuki, gerçək xristianlar, onu öldürmək və 
evini başına uçurmaqla hədələsələr də, bu cür and içməzlər. Şəhadət andı isə odur 
ki,  Tanrının  hər  şeyi  gördüyünün  fərqində  olaraq,  əli  xaçın  və  ya  İncilin  üzərinə 
qoyub  deyirsən:  “Bunun  şərəfinə  və  qüdrətinə  and  içirəm  ki,  yalan  söyləmirəm”. 
Belə  and  şəhadət  andıdır,  çünki  bu  zaman  Tanrının  qeyblərdən  xəbərdar  olduğu, 

---

 
59 
İncilin  Məsihin  sözü,  kilsənin  isə  onun  məbədi  olduğu  təsdiq  edilir.  And  içmək 
istəyən,  qoy,  şəhadət  andı  içsin,  amma  heç  kəs  heç  vaxt  mürtədlik  andı  içməsin. 
Bunu  hökm  kimi  yox,  tövsiyyə  edərək  söyləyirəm.  Əgər  çəkişənlərin  hər  ikisi 
xristiandırsa və ortadakı ziddiyyət mürdətlik andını gərəkli edirsə, qoy hakim onları 
hüzurundan qovsun  və tövbə etməyənə qədər onlara and içməyə imkan verməsin, 
yalnız  bundan  sonra  şəhadət  andı  üçün  vaxt  təyin  etsin.  Hakim  and  içmək  üçün 
imkan  verməyə  tələsməməlidir,  o  öncə  məsələni  andsız  həll  etməyə  çalışmalıdır, 
yox, əgər andsız keçinmək mümkün deyilsə, onda hakim əvvəl andın necə içilməli 
olduğunu, bunun necə ağır iş olduğunu izah etməli, yalnz bundan sonra and vaxtını 
təyin  etməlidir.  Xırda  –  para  işlərə  görə  anda  dəvət  etmək,  dünyanın  bütün 
nemətləri müqabilində olsa belə, and içmək məsləhət deyil. Dağı da bolmağay ki, 
az nemə üçün ant bolğay, zera egər dünyaninq igilikin də bersələr edi, tiyməs 
edi  ant  içməgə.  Egər  ki  haqarağ  bolğaylar  ki,  yarlıbiz,  da  anınq  üçün  kləgəy 
ant  içməgə,  tiyəsidir  ki,  buyurğaylar,  borcnunq  yarımın  tölöv  etkəy  da  ant 
içməgəy.  Əgər  kimsə  kimisə  borcuna  görə  və  ya  hansısa  başqa  məsələyə  görə 
məhkəməyə  verərsə  və  nə  onun,  nə  də  qarşı  tərəfin  şahidi  yoxdursa,  məhkəməyə 
müraciət  edənin  and  içməsinə  ehtiyac  yoxdur,  şikayət  edilən  isə,  əgər  dürüst 
adamdırsa, and içməyə məcburdur. Əgər kiminsə yalandan and içmək və ya kimisə 
yalandan  and  içməyə  məcbur  etmək  istədiyi  hakimə  məlum  olarsa,  o,  yalanın 
təntənəsinə mane olmaq üçün anda yol verməməlidir. 
Qeyd: Yuxarıda gətirilən misallar bütünlüklə Mxitar Qoşun “Törə Bitiqi”ndən 
götürülmüşdür. 
antdaş ism. – anddaş, birlikdə and içən tərəflərdən hər biri, bir-biri qarşısında 
and içmiş şəxslər 
antiçkən (-ninq, -ni, -i, -inə, -lər, -lərninq, -lərni, -ləri, -lərin) // andıçkən (-ni, 
-lərgə) // andiçkən (-ni) ism. – məhkəmə iclaslarının daimi iştirakçısı, müşahidəçi, 
məhkəmədə hakimin yanında oturub həmsədr funksiyasını yerinə yetirən, yardımçı 
hakim, hakimin köməkçisi: Eki inamlı antiçkən. İki güvənilən müşahidəçi (hakim 
köməkçisi). 
antiçkənlix ism. – məhkəmədə müşahidəçilik, yardımçı hakimlik: 
antixrist см. Ansıxrıst 
antic ~
 
 Bax: ant iç ~ 
antqına // antkina ism. – kiçik and, qısa and içmə 
Antroniq  (gə)  //  Antronigos  x.  i.  (yun.)  –  Bibliyada  adı  çəkilən  tarixi 
simalardan  və  ilk  xristianlardan  biri.  Onun  adı  sonrakı  dövrlərdə  bəzi  xristian 
xalqlar arasında, o cümlədən albanlar və ermənilər arasında geniş yayılmış adlardan 
idi. Bax: androniq 
antsız sif. və zrf. – andsız, and içmədən: Əvaəldən yarğuçı cəht etməx kerək 
ki,  antsız  yarğuğa  uç  etkəy.  (Mxitar  Qoşun  “Törə  Bitiqi”nə  XVI  əsrdə  edilmiş 
əlavədən) Hakim məhkəmni əvvəl andsız sonuclandırmağa cəhd etməlidir. 
anq ~ (-ma, -mağa, -ğın, -ıyıx, -alıx, -ınqız, -mıyım, -ma, -mağın, -dım, -dınq, 
-dı,  -dıx,  -dılar,  -madınq,  -madın,  -madı,  -madılar,  -ıpmen,  -armen,  -ar,  -arbiz,  -
arsiz, -arlar, -man, -mam, -mamdır, -mas, -ar edi, -arlar edi; -ıyırmen, -ıyır, -ıyırbiz, 
-ıyırsiz,  -ıyırlar,  -ğaymen,  -ğaysen,  -ğay,  -ğaybiz,  -ğaysiz,  -ğaylar,  -mağaymen,  -
mağaysen, -mağay, -mağaysiz; -ğıy edi, -ğıy edilər, -sam, -sanq, -sa, -sax, -sanqız, -

---