Beyn əlxalq Çay Hövzələrinin Ətraf Mühitinin Qorunması (BÇHƏMQ) Müqavil ə №2011/279-666
Yüklə 1,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 2.6. Çaylarda daşqın və sellərdən mühafizə, sahilbərkitmə qurğuları
- Şəkil 2.3. Çay sahillərində daşqından mühafizə qurğuları
- Şəkil 2.4. Daşkəsən dəmir filizı yatağında filizin daşınması
46
olunur. Respublikamızın quraq ərazilərində torpaqların suvarılmasını tənzimləmək məqsədiylə müharibədən sonrakı illərdə 100-dən çox su anbarı inşa edilmişdir.
Beton, daş və torpaq bəndlər vasitəsilə çay sahillərinin bərkidilməsi cay dərəsini və ətraf əraziləri daşqından qoruyur. Çay məcrasının lillənmədən təmizlənməsi də axıma müsbət təsir göstərir, daşqın dalğasının qaçış müddətini sürətləndirir, səviyyəni azaldır, ətraf ərazilərin su altında qalmasına imkan yaratmır.
Çayları daşqın və sellərdən mühafizə məqsədiylə hazırda və gələcəkdə planlaşdırılan sahilbərkitmə qurğuları, həmçinin, çay məcrasında yerləşən əkin sahələri və yaşayış kompleksləri haqqında məlumat Cədvəl 2.6-da verilmişdir.
№ Çayların adı Müdafi
ə zonası Qoruyucu b əndin
uzunluğu (km)
Tikintisi layih
ələndirilən (km)
H əmçinin
Əkin sah
ələri (hektar) Yaşayış əraziləri (sayı) hazırda
(km) g ələcəkdə (km) 1 Ağstafaçay 600.0 1 15.0 14.43 2.0
12.43 2 G əncəçay 150.0
1 18.0
18.0 - 18.0 3 Axıncaçay 210.0 2
19.0 - 19.0 4 Tovuzçay 180.0 1
18.0 - 18.0 5 Əsrikçay 160.0 1
14.0 - 14.0 6 Z əyəmçay 340.0 1 17.0 17.0 1.0
16.0 7 C əhriçay 110.0
- 15.0
15.0 - 15.0 8 Şəmkirçay 410.0 2
22.0 - 22.0 9 Qoşqarçay 80.0 -
10.0 - 10.0 10 H əsənsu
130.0 - 11.0 11.0 - 11.0 11 Kür əkçay
145.0 - 12.0 12.0 - 12.0 12 Gorançay 290.0
1 16.0
16.0 - 16.0 c əmi 2805.0 10.0
187.0 186.43
3.0 183.43
47
Qeyri- mühəndis metodlar : • v ahid mərkəzləşmiş heyətlərin və idarəetmə sistemlərinin yaradılması: • proqnoz və xəbərdarlıq üçün monitorinq sisteminin yaradılması; • meşəsalma; • daşqınlardan sığorta; • əhalinin köçürülməsi.
Vahid komandalar və nəzarət sistemləri daşqınların mənfi təsirini azaldır və qismən onların qarşısını alır. Hidrometeorologiya və məsafədən idarəetmə texnologiyalarının sürətli inkişafı proqnoz və xəbərdarlıq üçün monitorinq sisteminin yaradılmasına imkan verir. ğışın dəqiq qısamüddətli proqnozu yağış daşqınlarının və sel hadisələrinin proqnozu üçün çox mühümdür. Ağstafada, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi Milli Hidrometeorologiya Departamentinin Atmosfer Proseslərinə Aktiv Təsir üzrə Eksperimental Poliqonunda, MRL-5 radarı və müasir proqram kompleksinin tətbiqi ilə avtomatlaşdırlımış sistem yaradılıb. Metod çay hövzələrinin səthinə cari və əvvəlki günlərdə düşən yağıntıların radar vasitəsilə ölçülməsinə və növbəti günlərdə buludlardan gözlənilən yağıntının qiymətləndirilməsinə əsaslanır. Beləliklə, MRL vasitəsi ilə, yağıntıların şay hövzəsinin səthində paylanmasını, sel mərkəzlərini mövqeyini təyin edərək yağış daşqınlarını və sel axınlarını qabaqcadan kifayət qədər etibarlı proqnozlaşdırmaq mümkündür. 2001- 2008 illər ərzində Kiçik Qafqazın şimal-şərq yamacının çay hövzələrinin əksəriyyətində güclü daşqınların bu metodla proqnozu yüksək dəqiqliklə (80-90%) və qabaqcadan (3-6 saat) verilmişdir.
Meşəsalma çay hövzəsinin vəziyyətini yaxşılaşdıraraq daşqınların pikini və eroziyanı azaldır.
Daşqınlardan sığorta dəyən ziyanın müəyyən hissəsinə görə təzminat əldə etmək imkanı yaradır. Təəssüf ki, təbii fəlakətlər, ekstremal vəziyyətlər və onlardan dəymiş zərər sığorta şirkətlərinin diqqətini cəlb etmir. 1999-cu ildə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi sığorta şirkətlərinin fəaliyyəti haqqında qanun qəbul edib. Lakin təbii fəlakətlərlə bağlı bu qanun demək olar ki, işləmir.
Bəzi ölkələrdə daşqınların beş ildə bir təkrarlandığı ərazilərdə yeni yaşayış sahələrinin tikintisi qadağandır.
48
2.6 Dağ-mədən sənayesi Mədən sənayesi vəmetallurgiya
Ərazinin əsas yeraltı ehtiyatları kükürd piritləri, kobalt, barit, dəmir filizi, alunit, daş, mərmər, gips, seolit, bentonit, sement xammalı, qızıl, mis, əhəng daşından ibarətdir. Bu iqtisadi rayon Respublikanın ikinci sənaye regionudur. Azərbaycanda sənaye məhsulları istehsalının 12-13 %-i bu rayonun payına düşür.
Gəncə və Daşkəsəndə əlvan və qara metallurgiya müəssisələri fəaliyyət göstərir. Respublikan ın mühüm mədən filiz sənayesi rayonlarından biri (Daşkəsən rayonu) Qoşqar çayı hövzəsindədir. Faydalı qazıntıları dəmir filizi, kobalt, alunit, mərmər, əhəng daşı və s. Hazırda ölkə ərazisində 3 dəmir filizi yatağının ehtiyatları təsdiq edilib: "Daşkəsən", "Cənubi Daşkəsən" və "Dəmir" yataqlarıdır.
Kəşf olunmuş dəmir filizi ehtiyatları 250 mln tondan artıqdır. Burada filizin sənaye yolu ilə hasilatına 1954-cü ildən başlanılıb. Dəmir filizi yatağındakı mədəndə çıxarılan filizin daşınması üçün uzunluğu 4 km olan kanat yolu da tikilib. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra Gəncədə iri metallurgiya zavodu tikilib.
Şəkil 2.4. Daşkəsən dəmir filizı yatağında filizin daşınması 2007-
ci ildən işə düşən "Daşkəsən filizsaflaşdırma" ASC iqtisadi böhrandan sonra yalnız 2010-
cu ilin avqustunda dəmir filizinin istehsalına başlayıb. Bu günə kimi zavod cəmi 60 min ton həcmində dəmir-filiz konsentratı məhsulu satıb. Ümumilikdə hasil olunmuş konsentratın 36 min tonunda dəmirin miqdarı 60,3%, qalanlarında isə 52-58% təşkil edir. Müəssisə ay ərzində 40-50 min ton dəmir filizi hasil etmək gücündədir. .
Zəylik “Alunit” İstehsalat Sahəsi 1967-ci ildə məhsul istehsalına başlamışdır. Layihədə istehsal gücü ildə 1 milyon ton xırdalanmış alunit filizi olmuşdur. Sonuncu dəfə 1997-ci ildə qismən işləmişdir. Zəylik alunit filizi əsasında isə alunitdən aluminium – oksid istehsal edən Gəncə Aluminum zavodu tikilmişdir. “Daşkəsən Filizsaflaşdırma” ASC və Zəylik “Alunit” İstehsalat Sahəsi müəssisələrinin xammal bazası nəzərə alınmaqla 2008-ci ildə Gəncədə 2 böyük sənaye müəssisəsinin aluminium və polad kompleksinin təməli qoyulmuşdur.
Gəncədəki yeni inşa olunan Alüminium Zavodunun poladəritmə sexi işə düşdükdən sonra "Daşkəsən filizsaflaşdırma" ASC-nin də illik istehsal gücü 500 min, daha sonra isə 1 milyon tona çatdırılacaq Yüklə 1,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|