Beyn əlxalq Çay Hövzələrinin Ətraf Mühitinin Qorunması (BÇHƏMQ) Müqavil ə №2011/279-666
Yüklə 1,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 3.4-də suvarma məqsədilə sugötürmələrə dair məlumat verilir.
- Rayon lar / İllər 2000 2005 2008 2009 2010 2011
62
Bu şəkildən göründüyü kimi Öysüzlü məntəqəsi Berd məntəqəsindən aşağıda yerləşməsinə baxmayaraq, demək olar ki, bütün il boyu bu məntəqədə su sərfləri yuxarı məntəqə ilə müqayisədə kiçikdir. Bu azalma suvarma üçün sugötürmələrin təsiri ilə izah olunur.
Kürəkçayda isə təsərrüfat fəaliyyətinin başlandığı il 1975-ci ildir. Təsərrüfat fəaliyyətinin təsiri altında həmin çayın axımı orta hesabla 1,2 m 3 /s azalmışdır ki, bu da axım normasının orta hesabla 30 %- ni təşkil edir [Əliyev, 2005].
F.Ə.İmanovun tədqiqatlarına görə çayların minimal yay-payız axımı orta hesabla 28 % azalmışdır [ İmanov, 2000].
Həmçinin müəyyən olunmuşdur ki, Qoşqarçayın Sarıtəpə məntəqəsində təbii rejim 1959-cu, Kürəkçayın-Dozular məntəqəsində 1959-cu, Zəyəmçayın Ağbaşlar məntəqəsində isə 1978-ci ildən pozulmağa başlamışdır.
Kiçik Qafqazın bütün çayları boyu antropogen təsir mənbədən mənsəbə doğru artır. Gəncəçayın su ehtiyatlarından əsasən suvarmada istifadə edilir. 7-dən çox kanalla çaydan su götü rülür. Gəncə şəhərinin su təchizatı üçün də bu çaydan su götürülür. Keçən əsrin 40-ci illərinin axırlarında Zurnabad kəndindən aşağıda yerləşən Topalhəsənli kəndindən təqribən 700 m yuxarıda Gəncəçayın sağ sahilindən kanal çəkilmişdir. Bu kanalın suyun
dan Göygöl rayonunun bir sıra kəndlərində əsasən suvarma məqsədi ilə istifadə olunur.
Su mənbələrindən, başlıca olaraq çaylardan geriyə qaytarılmadan götürülən suyun miqdarının getdikcə artması Gəncəçayın rejimində ciddi dəyişmələrə səbəb olmuş, çayın axımının azalması baş vermiş, axımın il ərzində təbii paylanma qanuna uyğunluqları pozulmuşdur.
Gəncəçayın son 15 ildə axım göstəricilərinin dəyişməsini qiymətləndirmək üçün onun 1991- 2005-ci i llər üzrə orta mövsümi və illik qiymətləri 1961-1990-cı illər ərzindəki müvafiq orta qiymətləri ilə müqayisə edilmişdir (Cədvəl 3.3). Cədvəl 3.3 Gəncəçayın orta mövsümi və illik su sərflərinin dəyişməsi (m 3 /s) Dövrl
ər Qış
Yaz Yay
Payız İllik
XII-II III-V
VI-VIII IX-XI
XII-XI 1961-1990 1.86 6.07
6.76 2.99
4.44 1991-2005 1.64 5.35
5.19 2.47
3.54 F ərq (%) -12 -12
-23 -17
-20
Bu cədvəldən göründüyü kimi, Gəncəçayın Zurnabad məntəqəsində son 15 ildə həm mövsümi, həm də illik axımın azalması müşahidə edilir.
Yay aylarında, hətta üzərində su anbarı olmayan bir qrup çayın aşağı axınında da axım olmur (Gorançay, Gəncəçay və s.). Bu, müxtəlif məqsədlər, xüsusilə suvarma üçün çaydan su götürülməsi 63
ilə bağlıdır.
Çayların su ehtiyatlarından daha səmərəli istifadə olunmalı və çaylarda ekoloji axımın kəmiyyəti təmin edilməlidir. Cədvəl 3.4-də suvarma məqsədilə sugötürmələrə dair məlumat verilir.
1) (milyon kub metr)(Mənbə: Meliorasiya və Su Təsərrüfatı ASC) Rayon lar / İllər 2000 2005 2008 2009 2010 2011 Pilot - cəmi 350.3 516.3 715.1 705.8 718.3 765.3 Gəncə şəhər ə/d 6.0 1.2
1.8 2.7
2.5 1.6
Qazax rayonu 48.0
36.0 59.0
49.9 48.4
56.9 Ağstafa rayonu 56.0 69.4
61.0 65.7
69.8 74.0
Tovuz rayonu 44.0
59.0 79.6
84.9 84.9
90.9 Şəmkir rayonu 72.0 130.5
165.7 156.5
168.6 163.9
Gədəbəy rayonu - - - - - 0.0 Daşkəsən rayonu 0.3 -
- - 0.01 Samux rayonu 61.0
100.0 128.0
131.0 131.7
141.0 Göygöl rayonu 20.0 43.6
48.5 48.6
48.6 49.6
Goranboy rayonu 43.0
76.6 171.5
166.5 163.8
187.5
Pilot ərazi üzrə 2011-ci ildə suvarma məqsədi ilə 765.3 mln m3 (63.7%) sudan istifadə olunub. Bu bir daha təsdiq edir ki, pilot ərazidə su ehtiyatlarının kəmiyyətinə təsir göstərən əsas təzyiq növü suvarma məqsədilə çaylardan suyun götürülməsidir.
Yekun olaraq qeyd etmək olar ki, irriqasiya məqsədilə suyun götürülməsi ərazinin bütün pilot çaylarının su sərflərinə kəmiyyətcə ciddi təsir edir Yüklə 1,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|