Bilig 49. sayı

bilig, Bahar / 2009, sayı 49 
 
128 
geniş bir coğrafyada ortaya koymanın yanında; sorunlara somut çözümler 
için gerekli olan verileri elde etmek, olarak ifade edilebilir.  
Araştırmanın amacı: Genel olarak, araştırmanın temel amacı, bir fizibilite 
çalışması yaparak Avrupa ülkelerinde yaşayan Türklerin, Türkçeyi kullanma 
ve sürdürebilme imkânlarını belirleyecek nicel ve nitel verileri sağlamak, 
ortaya çıkacak gereksinimi giderebilecek eğitim modellerini geliştirmektir. 
Araştırma alanı: Araştırmanın evrenini, Avrupa dışından yaklaşık 25 milyon 
(European Communities 2006) göçmen barındıran Avrupa ülkelerinde bulu-
nan yaklaşık 4 milyon Türk oluşturmaktadır. Evrenin büyüklüğü dolayısıyla 
toplumsal araştırmalarda uygulanan “amaçlı örneklem” üzerinde çalışma yön-
temi tercih edilmiştir. Örneklem tespitinde iki aşamalı yöntem izlenmiştir. 1. 
aşamada, Türklerin yoğun olarak bulunduğu Norveç, Danimarka, Almanya 
(Köln-Berlin), Belçika, Hollanda, Fransa ve İngiltere olmak üzere toplam 7 
Avrupa ülkesi araştırmanın ilk örneklem alanını oluşturmuştur. Almanya’da 
bulunan Türk nüfusunun yoğunluğu nedeniyle iki ayrı bölgede çalışma yapıl-
mıştır.
2
 2. aşamada asıl örneklem grubunu oluşturacak grupların ve bireylerin 
yoğun olarak bulundukları ortamların tespiti yapılmıştır. Böylelikle 1. kuşak için 
evler, dernekler, lokaller ve pazar; 2. kuşak için çeşitli iş yerleri, sivil toplum 
örgütleri, Türklerle ilgili çeşitli kurum ve dernekler, Türk öğretmen dernekleri; 3. 
kuşak için Türk çocuklarının yoğun olarak bulunduğu okullar, kafeteryalar, 
çeşitli iş yerleri nüfusun karakteristik özelliklerini en üst düzeyde temsil edebile-
cek grupların bulunduğu ortamlar olarak tespit edilmiştir.  
Araştırmanın özgün değeri: Bu çalışmanın özgün değerini, kapsadığı 
geniş alan ve hedef kitlenin gereksiniminin yerinde incelenmesi ve sorgulan-
ması oluşturmaktadır. Ana diline karşı gösterilen bireysel ve toplumsal tutum-
ların, içinde bulunulan ülkenin şartlarında “doğal olarak” ne derece gerçekle-
şebilir olduğunun değerlendirilmesini sağlayacak verilerin elde edilmiş olması 
da bu araştırmanın özelliklerinden biridir.  
Araştırmanın yaygın etkisi: Araştırmadan elde edilen nicel ve nitel veri-
ler, hedef kitleye yönelik olarak uygulamaya geçirilen “Anadolu Üniversitesi 
Türkçe Sertifika Programı” sisteminin yapılandırılmasında kullanılmıştır.
3
 
Türkçe Sertifika Programı, Avrupa Birliği Grundtvig Projeleri kapsamında 
çalışmakta olduğumuz, “Eliminating Language Barriers in European Prisons 
through Open and Distance Education Technology” adlı projenin de “örnek 
uygulama”sı olarak yer almaktadır.
4
 
Yöntem ve veri toplama araçları:  Söz konusu  araştırmanın kapsam 
parametreleri doğrultusunda yapılan analiz, hem nicel hem de nitel verilerle 
desteklenmiştir.  
Nicel araştırma kapsamında: 1. Katılımcıların yaş, cinsiyet, eğitim durumu, mes-
lek gibi genel özellikleri 2. Aile içi, okul, iş yeri ve arkadaş çevresinde Türkçeyi 
kullanma sıklıkları 3. Televizyon, gazete, cep telefonu, faks, dvd, cd, yazıcı, mp3, 

---

Pilancı, Avrupa Ülkelerindeki Türklerin Türkçeyi Kullanma Ortamları 
 
129 
radyo/kaset, adsl bağlantısı, kablolu internet, çevirmeli hat gibi yazılı ve sözlü dili 
kullanma imkânlarının neler olduğunun belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla 
katılımcılar üzerinde özgül kesitli bir anket uygulanmıştır. İlk anket, Avrupa’dan 
Türkiye’ye izin için gelen Türklerden oluşan bir örneklem grubuna uygulanmış-
tır. Gerekli düzeltmelerden sonra Danimarka ve Norveç’e 500’er, diğer ülkelere 
1000’er anket gönderilmiş; 200 anket yedek olarak oranlara göre eklenmiştir. 
Anketler, Avrupa ülkelerindeki Türklere, bulundukları ülkelerdeki Türk Büyükel-
çilikleri, sivil toplum kuruluşları aracılığıyla ulaştırılmış ve anketörler tarafından 
uygulanmıştır. Anketler, 17 yaş üzerinde ve bulundukları ülkelerde 1, 2. ve 3. 
kuşak olan Türklere uygulanmıştır. Ulaştırılan 6200 anketin, 4200’ü uygulana-
rak geri dönmüş ve analiz edilmiştir. 
Araştırmanın nitel boyutunda, “Avrupa ülkelerindeki Türklerin toplumsal 
yapısı” belirlenmeye çalışılmıştır. Nitel analiz boyutunda “araştırılması plan-
lanan belirli insan topluluklarının ilişkilerini ve davranışlarını, bulundukları 
doğal ortamında incelemek, gözlemlemek, belgelemek ve yorumlamak” 
olarak tanımlanan “etnografik yöntem” kullanılmıştır (Cresswell 2005: 144-
173). Bu çalışmada, adı geçen evrende, amaçlı örnekleme yöntemi izlenerek 
araştırmanın örneklemi belirlenmiş; nitel veri toplama tekniği olarak yarı-
yapılandırılmış derinlemesine görüşmeler temel alınmıştır. Derinlemesine 
görüşmeler, Türk Dili, İletişim Bilimleri, Sosyoloji bölümleri ile Bilgisayar 
Destekli Eğitim Birimi öğretim üyelerinden oluşan koordinatörlerin yöneti-
minde toplam 12 araştırmacı tarafından yapılmıştır.  
Derinlemesine görüşmeler, nicel araştırmalarla aynı dönemde olmak üzere 
Norveç, Danimarka, Almanya (Köln-Berlin), Belçika, Hollanda, Fransa ve 
İngiltere olmak üzere toplam 7 Avrupa ülkesinde yapılmıştır ve 234 yarı yapı-
landırılmış görüşmeye ulaşılmıştır. Bu görüşmelerden 93’ü ilgili kurum ve kuru-
luşların temsilcileriyle yapılmıştır. Bu temsilciler, ağırlıklı olarak fikir önderlerin-
den oluşmaktadır. Bu bölümde, örnekleme türü olarak amaçlı örnekleme yön-
temlerden biri olan ve “örnekleme seçilen bir katılımcının, araştırmacıyı konuy-
la ilgili olabileceğini düşündüğü diğer bir katılımcıya ya da katılımcılara yönlen-
dirmesi” biçiminde tanımlanan “kartopu örneklemesi”nden yararlanılmıştır 
(Strauss vd. 1998: 61-74). Bu örnekleme yöntemiyle, bir iz sürme çalışmasının 
gerçekleştirildiğinden söz edilebilir. Böylelikle derinlemesine görüşmelerdeki 
katılımcılar Avrupa’da yaşayan Türkler arasındaki kanaat önderleri, büyükelçi-
lik çalışanları, sivil toplum örgütleri görevlileri, Türklerle ilgili çeşitli kurum ve 
dernek çalışanları ve Türkçe öğretmenlerinden oluşmuştur. 
Verilerin analizi: Nitel verilerin analizinde, 7 ülkeden toplanan görüşme me-
tinleri betimsel yöntemle incelenmiştir. Görüşmelerdeki ortak temaları belirlemek 
için temel kavramların belirlendiği ve bu kavramların özelliklerinin ve boyutları-
nın ortaya çıkartıldığı “analitik bir süreç” olarak tanımlanan “açık kodlama yön-

---