Bilimlendiriw


Shan`araqta erli-zayiplilar arasindag`i a`depli qatnastin` bala ta`rbiyasindag`i orni



Yüklə 62,55 Kb.
səhifə4/13
tarix10.06.2023
ölçüsü62,55 Kb.
#116571
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13
Bilimlendiriw

Shan`araqta erli-zayiplilar arasindag`i a`depli qatnastin` bala ta`rbiyasindag`i orni .


Balalar ruwxiyliq du’n`yasinin’ o’zine ta’n o’zgesheliklerinin’ biri u’lkenlerdi abiroyli tulg’a, u’lgi dep biliwleri, ma’sla’ha’t aliwlari, talqilawlari tiyis bolg’an waqitta ha’r qanday ja’rdemsdi aliwlarina isenimdi payda qiladi.


Hesh qanday na’rse balalarg’a u’lgi, o’rnek ku’shindey ta’sir qila almaydi. U’lgi taliqlaw ushin tiykarg’i derek rolin oynaydi. Jeke ta’rbiya aliw sipatinda o’sip kiyatirg’an jas a’wladtin’ sanasi ha’m minezine ta’sir ko’rsetiwshi u’lken jastag’i kisilerdin’ is-ha’reketleri ha’m basqa da xizmetlerinin’ jiyindisi. U’lkenlerdin’ u’lgi sipatinda ta’rbiyaliq ta’siri sonliqtanda za’ru’rli, olar balalar ha’m o’spirimlerdin’ eliklewi ushin janli obraz. Balar psixologiyasinin’ o’zine ta’n o’zgesheliklerinin’ biri ko’binese o’zi sezbegen halda o’z aldina u’lgi alsa arziytug’in eliklewge ilayiq birde-bir jaqsi insan boliwdi ju’da’ qa’leydi.
A’tirapimizda qorshap turg’an ma’lim emes na’rse ha’m qubilislar ra’n’ba’- ren’ a’lem menen tanisiwda bala u’lkenlerdin’ ja’rdemine ta’biyiy za’ru’rlik sezedi. Jeterli da’rejede bilim ha’m ta’jiriybe joqlig’i sebepli olar u’lkenlerdin’ qarim-qatnas ha’m qatti ha’reketlerine elikley baslaydi. Jaslari u’lkeyip bariwi menen u’lkenlerge eliklew ha’m o’zgerip ma’ni payda etedi.
Shan’araqliq ta’rbiyada atanin’ roli u’lken. Shan’araqta er ha’mme waqit balalardin’ turmis ortag’inin’ ba’rqulla tayanishi bolip kelgen. Usi sebepli shan’araqtag’i ul ba’rha’ma atasina uqsawg’a umtilg’an. Onin’ is-ha’reketine eliklegen. Xalqimizdin’ dana ma’sla’ha’tlerinde ul bala ta’rbiyasinda atanin’ roli ullilanip kelgen. Ata-ana u’lgisi balalar ushin ko’rgizbeli turmis sabag’i. Atanin’ anag’a, ana miyneti ne, ja’miyetke, ja’miyet ag’zalarina bolg’an mu’na’sibeti bala qa’lbinde jaqsiliq yaki jamanliq maqul yaki maqul emes isler haqqindag’i da’slepki tu’siniklerdi payda etedi. Maqsetsiz ta’rbiya na’tiyjelerin esapqa almastan qiling’an ata-analar miyneti ba’ribir na’tiyjesizlik penen tamamlanadi. Awizeki so’zler menen emes, ba’lki sanali oylap qiling’an isler bala sanasi ha’m qa’lbine barip jetedi.
Bala a’lbette ko’pshilik waqtin shan’araq ortalig’inda o’tkeredi ha’m u’lkenlerdin’ qiliqlari, o’zine ta’n o’zgesheliklerin an’satliq penen qabil qiladi. Bul qiliq ha’m is-ha’reketlerin o’z xizmetlerinde qaytalaydi. Soralg’an waqitta «a’kem sonday qiladi», «apam sonday degen» ha’m basqa degen juwaplardi esitiw mu’mkin. Shan’araq ortalig’i bul qandayda bir ayriqsha u’zip aling’an ta’rbiya qurali emes, al ata-analar ha’m u’lken jastag’i kisilerdin’ ha’r ta’repleme alip barg’an ta’rbiyaliq jumis na’tiyjeleri, shan’araq ag’zalarinin’ joqari a’dep- ikramliliq mu’na’sibetlerinin’ jiyindisi ha’m u’lkenlerdin’ jaqsi ta’sir ko’rsetiw u’lgisi na’tiyjesi.
Balalarg’a ata-analardin’ is-ha’reketleri g’ana emes, al awizeki tili, soraw- juwaplari da ta’sir qiladi. Ata-ana o’z ara ja’njellesip tursa, qon’silar menen shig’isa almasa da bir-birlerinen bolar-bolmas na’rselerdi talap qilsa bunday ta’rbiya jaqsi na’tiyje bermeydi. Kerisinshe, balalardin’ ata-anag’a bolg’an
isenimin jog’altadi. So’z qu’diretli ku’shke iye. «Jumsaq mehribanliq penen so’z sonday qu’diretli ku’sh onin’ menen hesh qanday jaza ten’lese almaydi» delingen
Shan’araqtag’i tatiwliq o’z-ara hu’rmet, mehr muhabbat, kelisiwshilik siyalilar ata-analar menen balalar ortasinda ruwxiyliq ortaliqti qarar taptiriw, olardin’ jetilisiwine jaqsi ta’sir ko’rsetedi.
O’z-ara kelisiw atanin’ balalarg’a ha’m anag’a mehr-muhabbati joqari a’dep- ikramliliq, insaniy mu’na’sibetleri u’lgisi bolip, olar bala qa’lbin jaqsi sezimler menen toltiradi. A’tirapta orap turg’an ortaliqqa itibarliliq penen qarawg’a u’yretedi. Shan’araqliliq ta’rbiya ata-analardin’ o’z perzentlerine mehr-muhabbatta boliwlarina ha’m balalardin’ ata-analarin teren’ su’yiwlerine tiykarlanlig’i ushin ha’m ko’birek a’hmiyetke ha’m basqa ta’rbiyalardan pariq qiladi.
Ha’zirgi zaman pedagogikasi ata-analarg’a ha’m ba’rshe ta’rbiyashilarg’a xoshametlew yaki jazalaw formalarin tan’lawda qabil qiling’an qarardin’ qanshelli tuwrilig’in logikaliq oylap ko’riw, o’zine ta’n jol ekenligine isenim payda qiliw ha’m tek a’dep ikramliliq jazalaw lazimlig’in ma’sla’ha’t beredi.
Abroy qazaniw ju’da’ quramali ma’sele, bunin’ ushin en’ birinshi na’wbette tuwriliq, hadalliq boliwi tiyis. Bala u’lkenlerdin’ so’zleri, is-ha’reketleri, yag’niy berip atirg’an wa’de, ju’rekten qilip atirg’an qarim-qatnaslari yaki doslarinan qatiy na’zer olarg’a isenimi tiyis. Ata-analarg’a tu’rli qiyli wa’deler beriwde ju’da’ ha’m iqtiyaj boliw usinis etiledi. Berilgen wa’de orinlanmay qalsa, oni tuwri ha’m da’liller menen tiykarlaw tiyis. Eger balag’a u’y jumislarin orinlag’ani, jaqsi a’detlerin ko’rsetkeni, ata-analardin’ tapsirmalarin o’z waqtinda orinlag’anlig’i ha’m basqalar ushin dem aliw ku’ni kino yaki teatrg’a alip bariwda wa’de berilgen bolsa, har qanday qiyinshiliqlarg’a qaramastan wa’denin’ u’stinen shig’iwi tiyis.
Keyingi jillarda, mektep adminiyatratsiyasi, oqitiwshilar, ta’rbiyashilar shan’araqliq ta’rbiyag’a, ata-analardin’ ta’rbiya haqqindag’i abroylarinin’ asiwina, hu’rmetke sazawar ata-analardin’ turmisliq jollari, shan’araqliq ta’rbiyadag’i ta’jiriybelerin ken’ jayip, usi tiykarda balalarda shan’araq kadri ha’m matnishin joqari ko’teriw qa’siyetlerin oyatiwda ba’rshe mu’mkinshiliklerinen o’nimli
paydalanmaqtalar. Shan’araqliq jaqsi da’stu’rlerdi orinlaw protsessinde u’lken jastag’i kisilerdin’ u’lgisi jaslardi oylawg’a, pikirlewge, sotsial turmisin tu’siniwge ma’jbu’r etedi. Da’stu’rler ruwxiyliq faktorlar sipatinda balag’a turmisinin’ ol yaki bul tarawinda qanday tutas ila’j qollaw, o’zinin’ yaki basqalardin’ minez mashqalasin bahalawg’a ja’rdem beredi. U’lken a’wlad wa’killerinin’ shan’araqta boliwlari tek balalar jetilisiwine g’amxorliq menen sheklenmey, ba’lki olardin’ ta’rbiyasina ha’m ta’sir etedi. Bunday ja’rdem faktorlari ishinde ata-analar ha’m u’lken jastag’i kisilerdin’ shan’araq bekkemligi ha’m qarim-qarindasliq sezimlerinin’ tig’iz birligi tiykarg’i rol` oynaydi. Na’tiyjede shan’araqliq ta’rbiyada balalarda qa’liplestiriw tiyis bolg’an uliwma jaqsi kamalat, xarakter, qatiyatliq, izbe-izlik siyaqli jaqsi sipatlar tek ata-analar ta’repinen emes, ba’lki u’lken a’wlad wa’killeri, qarindas-uriqlari ta’repinen ha’m qadag’alanadi. Baqlawlar sonni ko’rsetedi, shan’araqtin’ u’lken a’wlad wa’killeri menen birge yaki ayriqsha, ajiratilg’an halda jasawina qarap ta’rbiyaliq ta’sir da’rejeleri ha’m bir-birinen pariqlanadi. U’lken a’wlad wakilleri qatnasiwindag’i shan’araqlarda balalarg’a ko’rsetiletuqin ta’rbiyaliq ta’sir ketpe-ket, bir pu’tinlikde sho’lkemlesedi. O’z-ara mu’na’sebetler ha’m shan’araqtag’i ag’zalar ushin uliwma bir pu’tinlik tiykarinda boladi.
U’lken a’wlat wa’killeri qatnasiwindag’i shan’araqlarda balalarg’a ko’rsetiletug’in ta’rbiyaliq ta’sir izbe-iz bir pu’tinlikte sho’lkemlestiriledi. O’z-ara mu’na’sibetler ha’m shan’araqtag’i ag’zalar ushin uliwma bir pu’tinlik tiykarinda boladi. U’lken jastag’i kisilerdin’ ta’jiriybesi ta’rbiya faktori rolin oynaydi. Olardin’ ata-anasi, baba ha’m mamasi, jaqin ha’m uzaq ag’ayinlerinin’ u’lgisi balalar ushin ta’rbiya qurali xizmetin o’teydi.
U’lken a’wlad wa’killeri bolmag’an, ajralg’an yaki ayriqsha jasawshi shan’araqlarda balalarg’a ko’rsetiletug’in ta’rbiyaliq ta’sir jollari pariqlanadi. Birinshiden, ata yaki anasi joqlig’i, ekinshiden, baba ha’m mamasi joqlig’i balalardin’ ruwxiy jetilisiwine a’lbette, ol yaki bul da’rejede jaman ta’sir ko’rsetedi.
Bul ma’sele ha’zirgi ku’nde za’ru’r a’hmiyetke iye bolmaqta. Ata-analardin’ ba’rshe miynet xizmetleri balalari ko’z aldinda payda boladi. Usi sebepli olar balalari ta’rbiyasina haqiyqiy hadal miynetleri arqali ta’sir ko’rsetedi. Olardi qala shan’araqlari ta’rbiyasinan tuwridan tuwri ajiratip turatug’in u’stinlikleri ha’m mine sonda. Qala shan’araqlari ta’rbiyasinda bul ma’sele ko’birek ata-analardin’, u’lken jastag’i kisilerdin’ sa’wbeti ha’m gu’rrin’leri, sayaxat ha’m oqig’an ktiaplari tiykarinda a’melge asiriladi. Tuwri, ata-analar o’zlerinin’ zavod ha’m favrikadag’i janli miynetleri haqqinda, qolg’a kiritken tabislari haqqinda qiziqli gu’rrin’ qilip beriwleri mu’mkin. Ayriqsha, ata-analardin’ balalarin o’zleri islep turg’an ja’ma’a’tleri turmisi menen tanistiriw maqsetinde zavod, favrikalarg’a uyimlastirg’an ekskursiyalari balalari qa’lbinde bir o’mir este saqlanip qaladi. Bunday jaqsi isbilermenlik, jumis formalarinin’ ken’eyip, en’ jayiwi ata-analar ha’m balalar miynetinin’ birgelesiwine alip keledi.
Balani tek ol menen so’yleskende, na’siyxat qilg’anda yaki bir na’rse buyirg’anda g’ana ta’rbiyalayman, dep oylayman. Siz Balani turmisimizdin’ ha’r bir waqtinda, ha’tteki o’zin’iz u’yde joqlig’in’izda ha’m ta’rbiyalaysiz. Sizin’ qanday kiyiniwin’iz, basqalar menen ha’m basqalar haqqinda qanday so’ylesiwin’iz, quwaniwin’iz yaki ta’shwishleniwin’iz, dos ha’m dushpannin’ menen qanday qarim-qatnas qiliwin’iz, ku’liwin’iz, gazeta oqiwin’iz bular ha’mmesi bala ushin u’lken a’hmiyetke iye. So’zin’izdin’ dawisi sa’l o’zgerse ha’m, bala buni tez payqap aladi yaki sezedi, bala pikirin’izdegi ha’mme o’zgerislerin ha’r qiyli jollari menen bilip aladi, biraq o’zin’iz bunnan xabarsiz bolasiz. Eger siz u’yde qopalliq yaki maqtanshaqliq qilsan’iz yaki ishsen’iz , onnan ha’m jamani anani xaqaratlaw-siz balalarin’izg’a u’lken ziyan jetkergen bolasiz, olarg’a jaman ta’rbiya bergen bolasiz ha’m sizin’ bul qolaysiz qiliqlarin’iz na’tiyjesi ju’da’ jaman boladi.
Joqari aytip o’tilgendey, turmista ko’plep u’lgili ha’m abroyli ata-analarimiz ko’p. Eger ata-ana hadal miynet penen shug’illansa, bala olardi hu’rmet qiliwg’a ma’jbu’r. Ba’zen, jumista ju’da’ jaqsi qa’nige bolg’an ata-analar balalarina u’lgi bola almaydi.

Yüklə 62,55 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə