Bilimlendiriw

Ziynetke miyasar boliw.

Saltanatsiz aybat.

Miynetsiz ibadat.

Diywalsiz qorg`an.

Keshirim sorawdan qulitiw.

Perishtedey tazaliq.

Ayiplardan qutilmaq.

Demek, a`lpayim boliw ziynet ko`rsetiwge ha`mme waqit miyasarliqqa, saltanatsiz-aq sizge aybat beriwge, miynetsiz-aq sizdi siylap qa`sterlewg`e duwshar qilatug`in bolip esaplanadi. Sizin` a`lpayimlig`in`iz sizin` qorg`anin`iz, sizge hesh kim awiz sala almaydi. Sonin` menen qatar siz o`zin`izdin` kishipeyilliligin`iz benen, a`lpayimlilig`in`iz benen hesh na`rseni bu`ldirmeysiz, hesh kimge ziyan keltirmeysiz, solay etip siz hesh kimnen keshirim soramaysiz, sebebi sizde ayip bolmaydi, o`ytkeni siz perishtedey pa`k adamsiz.
Eger a`lpayimliq jasalmali bolsa, ol adamdi basqadan bo`lip diqqatti tartip tursa, onda ol menmenlikke aylanadi. Oni shayir T.Jumamuratov:
«Ha`mellige a`piwayi Ha`melsizge dim turpayi» dep sipatlaydi.
A`lpayimliq, a`lbette menmenlikke tikkeley qarama-qarsi Sonliqtan: -

«Menmenge zawal.

Kemlikke kamal»
deydi xalqimiz. Menmenlik ja`miyetlik qubilis retinde adamlar arasinda bo`liniwshilikti, adawatliqti payda etedi. Menmen adam o`zinin` kemshiligin, ayiplarin elemey, o`zin joqari sanaydi, o`zin maqtawdi jaqsi ko`rip, onnan basqani esitkisi kelmeydi, na`siyhatti almaydi. Solay etip, adam nadanliqtin` batpag`ina batadi. Quranda: «Jer betinde ga`rdeyip ju`rme?A’ A`lbette, sen jerdi tesip jibere almaysan` yamasa o`sip ketip tawlar menen ten` bola almaysan`» («Isro su`resi, qw
ayat»).
A`lpayimliq kerisinshe adamlardin` ta`biyatinan adawatliqti, qisiwmetlikti, g`a`zeplilikti, yag`niy usi siyaqli kishipeyillikke jat a`detlerdi taslawg`a mu`mkinshilik beredi.
A`lpayimliq, kishipeyillik adamlardin` bir-biri menen so`yleskenindegi so`zlerinin` dawisinan, bergen juwaplarinan ko`rinedi. Birewler birden «yaq, bolmaydi» dep qaytarip taslaydi, yamasa dawisin ko`terip millet etedi, bolmasa ha`kiren`lep keyin taslaydi.
Yaponiyanin` adamlari bir-biri menen so`yleskende «joq», «bilmeymen»,
«bolmaydi» degen so`zlerdi keyip taslawg`a arnalg`an so`zler siyaqli tu`sinip, olardi tuwri aytpastan, jatig`i menen tu`sindirer eken. Eger, bir kese shaydan keyin ekinshi keseden bas tartqanda da «joq», «raxmet» demesten, «mag`an sonday jaqsi bolip qaldi» dep qaytaradi eken. Eger tanisin`izg`a mira`t etsen`iz OlU’
«mira`tin`izdi qabil etpesten burin hayalim menen oylasayin» dese, siz oni hayaldin` huqiqin jaqlawshi dep oylawiniz qa`te boladi. Ol sizge «yaq» dep aytiwdin` bir usili bolip esaplanadi. Eger siz og`an «erten` saat altida press-klubta ushrasayiq» dep mira`t etin`iz, ol:-Saat altida ma? He press-klubta ma?- dep qaytadan sorasa onda og`an siz: «sizge qolaysiz bolsa basqa waqitta, basqa jerde so`yleseyik» dep aytiwin`iz kerek.
Kishipeyillikti ta`rbiyalaw balanin` jas gezinen baslanadi. Angliyada ata-ana balani jo`rgekten baslap kishipeyillikke u`yretedi, a`lpayim qilip shig`aradi. Misali, dem alis ku`ni a`kesi balasi menen mashina juwip atirg`anda a`kesiU’

• 
  «Qayirli bol, Tomma, ma`rhamat, mag`an juwg`an shu`bereklerdi berip jiber.
  
• 
  Marhamat ag`a.
  
• 
  Raxmet qimbatlim, sen ju`da` su`ykimlisen`.
  
• 
  Raxmet ag`a, onin` mag`an hesh qiyinshilig`i joq» dep bir-biri menen sipayililiqta so`ylesedi eken. Bul a`lbette, bizin` balalarimizdi ta`rbiyalawda u`lgi alg`anday pa`ziylet. Balanin` turpayilig`i onin` ata-anasinin` ko`rgensizliginen, jen`illiginen ha`m nadanlig`inan payda boladi. Sebebi, «Atag`a qarap ul o`sedi, anag`a qarap qiz o`sedi» deydi xalqimiz, yamasa «Anasin ko`rde qizin al, tabag`in ko`rde asin ish» deydi. Bulardin` ha`mmesi kishipeyillik, a`lpayimliq a`debi, usi iste a`lbette ata-ana balag`a qarizdar. Sebebi, ol a`sirese u`ydegi ta`rbiyanin` na`tiyjesi. Al, mektep ol ta`rbiyanin` dawamin jetilistiredi.
  

Ko`regenlilik-bul ha`mme a`deplilik tu`siniklerinin` tu`yini. Bul o`zinde barliq a`deplerdi jiynaqlaydi ha`m onin` tuwindisi retinde ko`rinedi. Bul adamnin` materialliq ha`m ruwxiy turmis tarawlarindag`i ata-babadan miyras bolip kiyatirg`an qiliq-qilwalarindag`i a`dep-ikramliq qa`delerine tiykarlanadi.
Eger ha`r bir a`wlad du`n`yag`a shiqqannan keyin barliq ruwxiy ha`m materialliq bayliqlardi o`zi basinan baslap qaytadan islep alg`anda, yag`niy tek o`ndiris qurallarin g`ana emes, adamlardin` sotsialliq ta`jiriybelerin yag`niy a`dep- ikramliliq ha`m minez-quliq pa`ziyletlerin basinan baslag`anda onda ja`miyet hesh bir rawajlaniwdi bastan keshirmegen bolar edi. Sonin` ushin adamlar o`zinin` erkinen g`a`rezsiz o`zinin` miynet qurallarin, is ta`jiriybelerin, a`dep-ikramliliq bahaliliqlarin o`z jaslarina berip otirg`an. Sonin` ushinU’