Biokimyadan mühazirələr. MƏRuzəÇİ: prof. Yusifov Nazim Məhəmməd oğlu
Yüklə 2,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
| c
b a burada α a - asimmetriya dərəcəsi; b- hissəciklərin uzunluğunun simmetriya oxu, c- hissəciklərin qısa simmetriya oxu 1 a olan zülalların molekullarının fəza quruluşu ellips və ya dairəvidir. Belə zülallara az rast gəlinir. 1 6 3 a olan zülalların molekullarının fəza quruluşu çubuqvarıdır. Bu zülallar çox yayılmışdır. 200 80 olan zülalların molekullarının fəza quruluşu dartılmış formadadır. Zülal molekulunun formaları və xassələri arasında qarşılıqlı əlaqə mövcuddur. Bu qarşılıqlı əlaqə ən çox əzələ zülalında (aktın, miozin) və ipək zülalında (fibroin) daha çox özünü göstərir. Zülalların molekul kütlələri 100 min hətta daha çox mln daltonla (atom kütləsinin ölçü vahididir) ifadə olunur. Zülalların molekul kütləsini fiziki üsullarla ən çox istifadə olunan ultrasentrafuqlaşma üsulu ilə müəyyən edilir. Bundan başqa elektronmikroskopiya, nüvə maqnit rezonans (NMR), gel-süzmə, gel-elektroforez üsulları ilə zülalların molekul kütlələri müəyyən edilir. Zülalların çoxusu suda həll olur və kolloid məhlul əmələ gətirir. Ona görə də kolloidlərə aid bütün xassələri daşıyır. Yəni Broun hərəkətini, osmos xassəsini, optik xassəsini (Tindal effekti) özündə əks etdirir. Temperaturun və elektrolitlərin təsirindən koaqulyasiyaya uğrayırlar. Temperatur artıq olduqda denaturasiyalaşır. Yəni ikinci, üçüncü və dördüncü quruluşu pozulur, yalnız birinci quruluş qalır. Etil spirti və aseton zülalları denaturasiyalaşdırır. Denaturasiyanın əksi renaturasiya adlanır. Zülallar amfoter elektrolitlərdir, bu da onların tərkibindəki amin (-NH 2 ) və karboksil (-COOH) qrupları ilə əlaqədardır. Bu qruplar məhlulda ionlaşaraq anionlara və kationlara ayrılır. Turş mühitdə (𝑝𝐻 < 7) bipolyar ion müsbət, əsasi mühitdə (𝑝𝐻 > 7) bipolyar ion mənfi yüklənir. COO - R─CH─COOH → R─CH─COO - (bipolyar ion) │ │ NH 3 + NH 2 NH 3 + COO - COOH COO - COO - + H + ↔ ; + OH - ↔ + H 2 O NH 3 + NH 3 + NH 3 + NH 2 + 36 Zülallar elektrik yükü daşıdığından izoelektrik halda olurlar. Bu hal zülalın kolloid hissəciklərinin elektroneytral vəziyyətinə deyilir. İzoelektrik hal elektrolitlərin təsiri ilə yaranır. Hidrogen ionları qatılığının bu haldakı qiyməti (yəni pH -ı) həmin zülalın izoelektrik nöqtəsi adlanır. İzoelektrik nöqtə zülalın tərkibində olan aminturşunun (turş və ya əsasi xassəli) miqdarından asılıdır. Zülalların bioloji xassələri-onların fermentativ, yəni biokatalitik aktivliyi ilə əlaqədardır. Bəzi zülalların molekulunun quruluşu, həmçinin tərkiblərində funksional qrupların olması biokimyəvi reaksiyaların sürətini artırır. Zülalların bioloji xassələrindən biri də harmonal aktivliyi ilə əlaqədardır ki, bu da orqanı- zmdə baş verən bir çox biokimyəvi reaksiyaların qrup halında aktivləşməsinə səbəb olur. Zülalların kimyəvi tərkibini öyrənmək üçün turş, əsasi və ya fermentativ mühitdə hidroliz aparılır. Hazırda yüzlərlə zülalların tərkibində aminturşuların keyfiyyətcə və kəmiyyətcə miqdarı öyrənilmişdir. Zülalların tərkibində olan aminturşular iki yerə ayrılır: bütün zülalların tərkibində həmişə rast olunan aminturşular. Bunlar 18 α-aminturşusu və iki aminturşunun amidi-asparagin turşusunun amidi asparagin ( Asn ) və qlutamin turşusunun amidi – qlutamın ( Qln ). Zülallar α- aminturşularından (qlisin, prolin və oksiprolindən başqa) əmələ gəlmişdir. Bütün zülal aminturşuları (qlisindən başqa) optiki aktivdir və L (sol) izomer halındadırlar. Zülalların tərkibində 18 α aminturşudan və iki amiddən başqa bəzi hallarda oksiprolinə (oksiprolidin 2-karbon turşusu), ornitinə ( α,δ diaminvalerian turşusu), α- aminyağ turşusuna və selensistein (sistein turşusunda Se -də olur) turşusuna rast gəlinir. α- aminturşularının tərkibində olan funksional qruplar orqanizmdə gedən biokimyəvi reaksiyalara müxtəlif cür xassələr verir. Beləki, ─NH 2 və ─COOH qrupları duz əmələgətirmə, ─SH və ─S─S─ qrupları reduksiyaedici-oksidləşdirici, ─NH 2 , ─OH, ─COOH qrupları alkilləşmə, ─OH qrupu fosforlaşma reaksiyalarını verir. Aminturşuların fiziki xassələri tərkibindəki aminturşu radikalların polyarlı- ğından, uzunluğundan və ölçüsündən asılı olaraq müxtəlif cürdür. Aminturşu radikalı zülalların polipeptid zəncirinin quruluşuna, zülalın fəza görünüşünə də təsir edir. Beləki, qlisində olan fəal radikal (─CH 2 ─CHNH 2 ─COOH) polipeptid O O HOOC─CH─CH 2 ─C HOOC─CH─CH 2 ─CH 2 ─C │ NH 2 │ NH 2 NH 2 NH 2 Asparagin Qlutamın 37 zəncirinin hərəkət aktivliyini artırır və zülalların digər quruluşlarının yaranmasını tezləşdirir. Alanin, valin, leysin, izoleysin, fenilalanin və triptofanın radikalları az polyardır, digər aminturşuların radikalları polyardır. Bu da onların müxtəlif həlledicilərdə həll olma xassəsində özünü biruzə verir. Histidinin radikalı mühitin pH-dan asılı olaraq düzünə və tərsinə ionlaşaraq (protonlaşaraq) fermentlərin aktiv mərkəzlərinin fəallaşmasında iştirak edir. Amin turşuları tərkib və quruluşlarına görə 2 qrupa bölünürlər. 1. Asiklik – açıq zəncirli aminturşuları: qlisin, alanin serin, sistein, metionin və s. 2. Siklik-qapalı zəncirli aminturşuları: treptofan, histidin, prolin, fenilalanin və s. Asiklik aminturşuları da öz növbəsində karboksil və amin qruplarının sayına görə monoaminmonokarbon pH=7 (qlisin, alanin, fenilalanin), monoamindikarbon pH < 7 (asparagin turşusu qlütamin turşusu) və diaminmonokarbon pH > 7 (arginin, lizin, ornitin) turşularına bölünür. Aminturşu radikallarının müxtəlifliyi onların fiziki və kimyəvi xassələrinə təsiri zülalların bir çox funksyalar daşımasına, digər biopolimerlərdən fərqlən- məsinə və həyatın ən vacib komponenti olmasını təmin edir. Yüklə 2,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|