Bitiruv malakaviy ish “Quloqlashtirish” va “quloqlar taqdiri” masalasining arxiv hujjatlarida yoritilishi
Yüklə 496,21 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- X U L O S A VA T A V S I YA L A R
|
1 Тарих шоҳидлиги ва сабоқлари Чоризм ва совет мустамлакачилиги даврида Ўзбекистон миллий бойликларининг ўзлаштирилиши. Тошкент «Шарқ» 2001. 49 X U L O S A VA T A V S I YA L A R Sovet arxivshunosligining manbaviy asoslari, tadqiqot uslublari, real voqelik – haqiqatni aks ettira olish imkoni, haqqoniylik va xolislik darajasini aniq nashrlar, manbalar misolida va ijtimoiy-siyosiy muhit bilan uzviy bog‗liqlikdagi tahlilidan ma‘lum bo‗lishicha, mustabid tuzum davrida tarix fanida olib borilgan tadqiqotlar, jumladan jamoalashtirish voqealari tadqiqi butunlay hukmron mafkura nazorati va tazyiqi ostida olib borilgan. Sinfiy kurash g‗oyalari bilan qurollangan bu mafkura jamiyat hayotining barcha sohalari – iqtisodiy, siyosiy, g‗oyaviy, ijtimoiy va ma‘naviy sohalarga sinfiy ziddiyatlar nuqtai-nazaridan yondoshib, sinfiy manfaatlar asosida baholangan va umuminsoniy, umumxalq va umummilliy manfaatlarni chetga surib qo‗ygan. Garchi bu mafkura g‗oyalari mehnatkashlar sinfiy manfaatlarini himoya qilish haqidagi balandparvoz va‘dalar bilan bezalgan bo‗lsa-da, amalda eng avvalo shu mehnatkashlar, dehqonlar ko‗proq jabr ko‗rgan. Real voqelikdan uzoq bo‗lgan bu mafkura hayot haqiqatini tan olmay, unga hamisha qarshi bo‗lgan, bu haqiqatni haqqoniy yoritish u yoqda tursin, tan olishni ham istamagan. Ana shunday haqiqatlardan biri sovetlarning O‗zbekistonda amalga oshirgan qishloq xo‗jaligini yoppasiga jamoalashtirish siyosatining qishloq aholisi – dehqonlar manfaatiga tamoman zidligi bo‗lib, xalqning ommaviy noroziligiga sabab bo‗lgan ushbu zo‗ravonlarcha siyosat va amaliyot hukmron mafkuraning real hayotga zidligi, mehnatkashlar manfaatiga xizmat qila olmaganini namoyon etar edi. Biroq zo‗rlik va kuch bilan hokimiyat tepasiga chiqib olgan kommunistlar partiyasi xalqqa o‗z ta‘limotini ham zo‗rlik va kuch bilan singdirishga kirishdi va arxivshunoslikda ham bu mafkurani majburan joriy etish yo‗lidan bordi. O‗sha mustabid tuzumda yashagan tadqiqotchilar hukmron mafkura ko‗rsatmalari va manfaatlari yo‗lida harakat qilishga majbur edilar. Ularning real voqelikni xolis aks ettirish va shaxsiy fikr-mulohazalarini bayon qilishga imkoniyatlari yo‗q edi. Bunday intilishlarni hukmron kommunistik mafkura man qilgan edi. Chunki, qishloq xo‗jaligini yoppasiga jamoalashtirish jarayonlarininghaqqoniy talqini mafkura manfaatlariga javob bermas, aksincha, 50 uning hayotiy emas, hayoliy ekanligini, Turkiston xalqlarini ozodligi, erkidan mahrum etib. Jilovlash uchun bahona bo‗lganini fosh etar edi. SHu sababli ham bu jarayonlarni buzib talqin etish, soxtalashtirish, hukmron mafkura manfaatlariga moslashtirish harakatlari aynan jamoalashtirish siyosati boshlangan davrlardanoq boshlangan edi. Bu harakatning dastlabki namoyondalari va targ‗ibotchilar iham albatta o‗sha mustabid tuzum va komfirqa arboblari bo‗lgan edi. Ularning nutq va ma‘ruzalarida ushbu soxta nazariyalar, mafkuraviy g‗oyalar tarixchilar uchun konsepsiya va metodologik asos vazifasini bajardi. Natijada 1930-1940 yillarda qishloq xo‗jaligini yoppasiga jamoalashtirish masalasida ham real voqelikni buzib ko‗rsatuvchi, hukmron mafkura va davlat manffaatlariga moslashtirilgan, sinfiylashtirilgan, aniqrog‗i soxtalashtirilgan talqinlar yaratildi. 1930-50-yillarda bolshevikcha konsepsiya, 1950-60 yillardan markscha-lenincha konsepsiya (qarashlar tizimi, ta‘limot) sifatida ta‘riflangan bunday soxta talqin nafaqat agrar tarix faniga, balki butun arxivshunoslikka, qolaversa, adabiyotga, san‘atga, jamiyat ongiga ham zo‗rlik bilan singdirildi. Zo‗rlik bilan qaror toptirilgan bu bir yoqlama, cheklangan soxta talqinning manbaviy asoslari ham atayin soxtalashtirildi, haqqoniy dalillardan, faktlardan chetlab o‗tildi, sovetlarning zo‗ravonliklarini fosh etuvchi, asl haqiqatga xizmat qiluvchi faktik ma‘lumotlar, xujjatlar xalq e‘tiboridan yashirib kelindi. Bu cheklangan, sinfiy qolipdagi talqinlarni yaratishga xizmat qilgan tadqiqot uslublari ham ilmiy yondoshishga, real fikrlashga emas, partiya va uning sinfiy kurash g‗oyalariga, ya‘ni partiyaviylik va sinfiylikka asoslangan edi. Bu masalada sovet davri agrar tarixchilari «quloq» qilish amaliyotini ustalik bilan soxtalashtirishga, uni «qishloqdagi sinfiy kurash» darajasiga ko‗tarib yoritishga urindilar. Muammoga shu asosda yondoshish pirovardida tarixiy haqiqatni mutlaqo soxtalashtirishga, uning real ahvolga zid hukmron g‗oyalar manfaatiga mos talqinini yaratishga olib keldi. Sovet arxivshunosligining sinfiy kurash ta‘limotiga asoslangan tad qiqot usullar nafaqat qishloq xo‗jaligini jamoalashtirish siyosati tarixini, balki undan avvalroqo‗tkazilgan agrar islohotlar davridagi tarixiy voqealar va jarayonlarni ham 51 xolisona vahaqqoniy talqin etish imkonini bermadi. Buning birinchi sababi sovet arxivshunosligining sinfiylik, partiyaviylik, kommunistik mafkura aqidalariga asoslangani bilan izohlansa, ikkinchi sababi hukmron davlat halqni o‗zligidan, tarixiy xotirasidan, haqqoniy tarixidan mahrum etish va o‗zg‗oyalariga ishontirish, hukmron davlat manfaatlariga, hohish-irodasiga bo‗ysunuvchi, itoatkor, kommunizm mutaassiblariga aylantirish maqsadini ko‗zlagani bilan izohlanadi. Sovet davri o‗zbek agrar tarixnavisligining birgina muhim jihati shundaki, bu davrda agrar islohotlar va o‗zgartirishlar jarayonini o‗rganish va tahlil qilish ilmiylik darajasiga, fan darajasiga ko‗tarildi. Bu davrda o‗zbek agrar tarixchilari jamoalashtirish va quloqqilish masalasini o‗rganishga doir keng miqyosdagi faktik ma‘lumotlarni statistik raqamlarni jamlashda, ushbu muammoni turli yo‗nalishlarda tahlil qilish, nazariyasini yaratdilar. Ushbu asarlar, shuningdek, bu muammonihaqqoniy o‗rganishda masalaga tanqidiy yondoshish, tahlil va xulosalarni o‗zaro taqqoslash jihatidan ham muhim hisoblanadi. 1991 yilda, ya‘ni sobiq mustabid sovet davlati tarkibidan ajralib chiqqan O‗zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi qo‗lga kiritilib, mustamlakachilik mafkuraviy qullik, iqtisodiy, siyosiy, ma‘naviy qaramlikka barham berilgach, vatanimizda qonuniy asosda qaror topgan hurfikrlilik va oshkoralik sharoitida rivojlana boshlagan tarix fanida tub o‗zgarishlar sodir bo‗ldi. O‗zining avvalgi majburiy yuki,g‗arazli siyosatga, kommunistik mafkuraga, hukmron mustabid davlat manfaatiga xizmat qilish vazifasidan soqit bo‗lgan tarix fani zimmasiga haqqoniy, xolisona tarixni yaratish, jamiyat, xalq, millatning ma‘naviy yuksalishiga xizmat qilish ma‘suliyati yuklandi. Respublika Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 27 iyulda qabul qilgan «O‗zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Tarix instituti faoliyatini takomillashtirish to‗g‗risida»gi qarori bilan bu ma‘suliyatli vazifalarni amalga oshirish uchun barcha imkoniyat, zarur shart- sharoitlar yaratildi, aniqharakat dasturi belgilab berildi. Bunga qadar ham respublikamizda mustaqillikdan keyingi yillardanoq agrar tarixnihaqqoniy va 52 xolisona talqin etish borasida olib borilgan ilmiy izlanishlar yanada jonlanib, izchil va maqsadli yo‗nalishga solindi. Mustaqillik yilldarida barcha tarixiy manbalardan erkin foydalanish imkoni yaratilishi bilan tariximizning soxtalashtirilgan, buzib ko‗rsatilgan yoki atayin unutilgan sahiffalarini qaytadan, haqqoniy asosda tiklash maqsadida boshlab yuborilgan izlanishlar o‗z samarasini bermoqda. Bu holat qishloq xo‗jaligini jamoalashtirish tarixiga ham bevosita aloqadordir. 90-yillar davomida O‗zbekistonda sovetlar zo‗rlik bilan amalga oshirgan jamoalashtirish va u asosdagi quloqlashtirish siyosati va amaliyoti jarayonlarining turli qirralari, alohida masalalari o‗zininghaqqoniy va xolisona talqinini oldi. Eng muhimi, ilmiy jamoatchilikning alohida diqqat-e‘tiborida bo‗lib kelayotgan tariximizning ushbu sahifalarining asl mohiyati, sabablari va maqsadi, oqibatlari o‗zining haqqoniy bahosini oldi. Yuqorida kelingan xulosalardan biz quyidagicha tavsiyalarni ishlab chiqdik: 1. ―Quloqlashtirish‖ mavzusi bo‗yicha alohida dars ishlanmasi yaratilib, o‗quv jarayoniga kiritilishi kerak. 2. ―Quloqlar taqdiri‖ bo‗yicha arxiv materiallarining alohida bibliografiyasi yaratilsa, maqsadga muvofiq bo‗lardi. 3. Quloqlashtirish masalasini alohida Buxoro viloyati misolida tadqiqot olib borilishi imkoniyati mavjud. Yüklə 496,21 Kb. Dostları ilə paylaş:
|