İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu
© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin
əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi
80
İstifadə etməli və istifadəsindən çəkinməli olduğumuz sözlər
İmiclər
Əlilliyi olan şəxsləri müxtəlif rollarda göstərin. Mümkün olduqca onları tək göstərmək əvəzinə
başqaları ilə qarşılıqlı əlaqədə təsvir edin. Onlara qayğı göstərilməsi əvəzinə başqalarına
töhfə verdiklərini qabardın.
Təsvir
Vaxtın çoxunu kiminsə məhdudiyyəti xüsusiyyətlərinə ayırmaq lazım deyil. Əgər istinad
edirsinizsə, onu böyük təfsilatla verməyin ki, insanın çəkdiyi əziyyətin onun qüsurunun
nəticəsi olduğu mənasına gəlməsin
.
Əlilliyi olan şəxsləri ağlayarkən göstərmək və ya onlara qarşı şəfqət hissi oyatmağa çalışmaq
onların cəmiyyətə qaynayıb-qarışmasına heç bir kömək etməyəcək.
Ümumilikdə jurnalistlər yalnız insanların qüsurlarına əsaslanan məzmun və ya proqramlar
yaratmamalıdırlar. Onlar faydaları vurğulamaqla, maneələri aradan qaldırmağın və əlilliyi olan
şəxslərin ehtiyaclarını ödəməyin bütün cəmiyyətin maraqlarına necə xidmət etdiyini göstərməklə
əlilliyi olan şəxsləri həm ailədə, həm də ictimai-siyasi həyatda fəal iştirakçı kimi təqdim etməlidirlər.
Çəkin
qüsurlu, əlil, şikəst, çolaq, invalid
... əziyyət çəkir, ...qurbanıdır
əlil arabasına məhkum olunmuş, əlil ara-
basına bağlanmış
əqli məhdudiyyətli, əqli çatışmazlıq,
əqli cəhətdən geri qalmış, anormal, ruhi
xəstə, ağılsız, dəli
iflic
normal, sağlam
kar və lal; lal-kar
kor
epilepsiya, diabet, depressiv və s.
liliput; balacaboy
tutmalar
İstifadə et
əlilliyi olan insanlar/şəxslər
var [vəziyyətin və ya məhdudiyyətin adı]
əlil arabası istifadəçisi
əqli inkişafda özünəməxsusluğu olan in-
san/şəxs, ruhi və emosional inkişafda
özünəməxsusluğu olan insan/şəxs
serebral iflici olan insan/şəxs
əlilliyi olmayan insan/şəxs
işarə dilinin (Britaniya) istifadəçisi, eşitmə
qabiliyyəti zəif və ya itirmiş olan insan/şəxs,
eşitmə əlilliyi olan insan/şəxs
görmə qabiliyyəti zəif və ya itirmiş
olan insan/şəxs, görmə əlilliyi
olan insan/şəxs
epilepsiyası, diabeti, depressiyası olan
insan/ şəxs
boy ölçüsündə özünəməxsusluğu olan
insan/şəxs
qıcolma, ürəkkeçmə
© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin
əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi
İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu
81
Əlilliyi olan şəxslərlə ünsiyyətə dair bəzi məsləhətlər
•
Normal səs tonundan istifadə edin. Təkəbbürlə və ya başqasını susdurmağa çalışacaq
şəkildə danışmayın.
•
Əlilliyi olan şəxsləri onların məhdudiyyətinə görə müəyyənləşdirməyin. Bu, tibbi etiket
vurmaq kimi incikliyə səbəb olur.
•
Çox da mükəmməl, yaxud siyasi cəhətdən həddən artıq qüsursuz olmayın – sözlərdən
səhv və düz istifadəyə aludəlik, təsvirlərə həddən artıq həssaslıq
sizin nə isə etməyinizə
mane olacaq
•
İstifadə etdiyiniz dilin mənfi stereotipləri qüvvətləndirmədiyinə əmin olmağa çalışın.
•
Şəxs haqqında heç nə deməyən və əlilliyi olan şəxsin xəstə, yaxud asılı olduğu
təəssüratını qüvvətləndirən etiketlərdən çəkinin.
•
Qeyri-insaniləşdirən istinadlardan qaçın. Bunun əvəzinə “...-li (-lı, -lu, -lü) şəxs, insan”
deyin. Heç vaxt “... qurbanı”, “... əziyyət çəkir” deməyin. “Əlillər” kimi ümumi isimlər
işlətməkdən çəkinin. Bir istisna hal budur ki, ilk dilləri Britaniya işarə dili olan bir çox
eşitmə qabiliyyətini itirmiş insanlar özlərini “karlar icması” hesab edirlər. Onlar karlıq
xüsusiyyətlərini vurğulamaq üçün özlərini böyük “K” hərfi ilə “Kar” kimi təsvir edə bilərlər.
•
“Görüşənədək” və s. kimi gündəlik ifadələrdən istifadə etmək məqbuldur.
•
Heç vaxt danışdığınız şəxs üçün cümlə qurmağa və ya onun cümləsini tamamlamağa
cəhd göstərməyin.
•
Əlilliyi olan şəxslərə başqaları ilə danışdığınız kimi müraciət edin.
•
Əlilliyi olan şəxslə - əgər o, tərcüməçi və ya yoldaşla müşayiət olunsa belə - birbaşa
əlaqə qurun.
•
Əlilliyi olan şəxsin başqaları ilə bərabər rola sahib olduğuna əminlik hasil edin.
Məhdud resurslarla idarə etmək
Bir çox ölkədə böyük problem maliyyə, məlumat, ekspertiza resurslarının yoxluğudur.
Mövcud resurslarla müqayisədə vəzifələrin miqyasını anlamaq qorxuducu ola və
fəaliyyətsizliyə gətirib çıxara bilər.
Monitorinq və qiymətləndirmə
Yeni yanaşmaları həyata keçirən təşkilatların keçilmiş təcrübədən öyrənmə üsullarını
təkmilləşdirməsi əhəmiyyətlidir.
İnvestisiyadan sosial gəlirlər
İnvestisiyadan Sosial Gəlirlər (İSG) sizin işinizlə yaratdığınız dəyəri ölçmək və izah etmək
üçün innovativ yoldur.
Metodologiya nisbətən yenidir, amma çox maraqlı dəyişikliklərə rəvac verməsi səbəbindən
üçüncü sektorun, hökumətin, sponsorların, investorların, komissiya üzvlərinin marağını
nəzərə çarpan dərəcədə cəlb edir.
Təşkilatlara öz nailiyyətləri ilə bağlı hesabat verməkdə kömək göstərməklə, onlara maliyyə
cəlb etməklə İnvestisiyadan Sosial Gəlirlər həm də təşkilatlara öz sosial təsirlərini mümkün olan