İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu
© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin
əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi
74
Hər hansı iştirak tam əlçatımlı və inklüziv olmalıdır
İnklüziv qərarvermənin başlanğıcdan planlaşdırılması lazımdır. Bu, inklüziv tədbirlərin təşkil
edilməsində ən yaxşı praktikadır və insanların müəyyən ehtiyacları olduğu yerlərdə az
etirazla qarşılanmalıdır.
Kommunikasiya da tam əlçatımlı və inklüziv olmalıdır
Hissi, psixi, qavrama məhdudiyyətləri, autizmi olan insanların kommunikasiya tələblərini
xatırlamaq mühümdür.
İnklüziv qərar qəbulu büdcə və resurs tələb edir
Əlilliyi olan şəxslərin inklüzivqərar qəbulu prosesinin bir hissəsi olmasını təmin etmək
resurslar istəyəcək. Üstəlik, təşkilatlar əlilliyi olan şəxslərdən vaxt sərf etməyi, təcrübələrini
paylaşmağı xahiş edirlərsə, onlar buna görə başqa ekspertlər kimi mükafatlandırılmalıdır.
Təşkilatlar vətəndaş cəmiyyəti qurumlarından əlilliyi olan şəxslərin cəlb edilməsinə kömək
istəyəndə də ödənişli müqavilə münasibəti olmalıdır.
Geniş dairəni əhatə edən əlilliyi olan maraqlı tərəflərin cəlb olunması
Müxtəlif növ sağlamlıq məhdudiyyətləri olan şəxsləri, eləcə də, yaşı, dərisinin rəngi, etnik
mənsubiyyəti, cinsi, oriyentasiyası, dini, etiqadı, təcrübəsi, coğrafiyası baxımından fərqli
qruplardan olanları uyğun gəldikcə iştiraka cəlb etmək lazımdır. Yadda saxlamaq gərəkdir
ki, əlilliyi olan şəxsin kimliyinin tərifi cürbəcür sağlamlıq məhdudiyyətləri olan çox müxtəlif
insanları əhatə edir, bu məhdudiyyətlər dərhal aşkar olmaya bilər (məsələn, psixi xəstəlik,
qavrama məhdudiyyəti, İİV və ya xərçəng kimi xəstəliklər).
Bu, bəziləri üçün başqalarından daha asandır
Coğrafi əraziyə və ya müəyyən qrup xidmət istifadəçilərinə qulluq edən bəzi təşkilatlar
üçün əlilliyi olan şəxslərin cəlb edilməsi nisbətən birbaşadır. Yerli təşkilatların əlilliyi
olan şəxslərə yetişməsi çox zaman həlledici rol oynayır, ancaq bu, müqavilə yolu ilə
edilməlidir. Bəzi təşkilatlar üçün əlilliyi olan iştirakçıları (maraqlı tərəfləri) müəyyən etmək
daha çətin ola bilər, xüsusilə də onlar xidmət istifadəçilərindən bir addım aralı olanda. Bu
situasiyada milli və ya regional təşkilatlar formal əlillik qrupu və ya panelinin təşviq edilib
yaradılmasında faydalı ola bilər.
İnklüziv qərar qəbulunun əsas elementləri – məqsəd nədir?
Hər bir kəs arzulanan nəticənin nə olduğunu bilmək istəyir –
biz nəyin baş verməsini istəyirik
Hər bir qərarın qəbulu üzərində çalışanların nə əldə etmək istədiyi aydın başa düşülməli və
bu gözləntilər bütün aidiyyəti olanlarla paylaşılmalıdır.
© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin
əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi
İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu
75
Hər kəsin proses barədə aydın təsəvvürü olmalıdır
İnklüziv qərarverməyə kömək edənlərin də, prosesdə iştirak edənlərin də gözləntilər, vaxt
çərçivəsi, prosesin mahiyyəti və fikir bildirmə (cavab reaksiyası) barədə aydın təsəvvürü
olmalıdır.
Heç kim bürokratiya istəmir
Prosesin içində itməkdən qorunmaq üçün diqqət aydın şəkildə nəticələrə yönəlməlidir.
Bütün qərar qəbulu prosesi boyu diqqət qorunub saxlanmalıdır.
Əlilliyin bərabərliyi və əlilliyin sosial modeli yaxşı başa düşülməlidir
İnklüziv qərarverməyə kömək edən heyətə əlilliyin bərabərliyi üzrə təlim verilməlidir.
Əlilliyi olan şəxslər və onların təşkilatları başlanğıcdan cəlb olunmalıdır
Əlilliyi olan şəxsləri siyasət və ya yeni xidmət üzrə qərar qəbulu, yaxud da planlaşdırma
prosesinin sadəcə sonunda cəlb etmək həmin siyasət və xidmətin təkmilləşdirilməsində
səmərəli ola bilməz. İştirakın maksimum bəhrə verməsi üçün əlilliyi olan insanları başlanğıcdan
cəlb etmək lazımdır.
Cavab reaksiyası ikitərəfli dialoqda mühümdür
İnklüziv qərarvermənin səmərəli olması üçün bu proses ikitərəfli dialoqu əhatə etməlidir.
Buna görə də müntəzəm və davamlı cavab reaksiyası üçün geniş metodlardan istifadə edən,
bütün materialların əlçatımlı olmasını təmin edən mexanizmlər olmalıdır. Bu, qərarvermədə
strukturlu iştirak (məsələn, əlilliyin bərabərliyi məşvərətçi qrupu kimi) üçün asan olsa
da, müntəzəm və davamlı münasibətin olmadığı mətnlə səsvermə, böyük konfranslar və
ya anketlər kimi fəaliyyətlər üçün çətin ola bilər. Ancaq bu, iştirak fəaliyyətlərinin həyata
keçirilməsi qədər mühümdür.
İştirak təsirli olmalıdır
Əlilliyi olan şəxslər bilməlidirlər ki, onların fikirləri dinlənir, nəzərə alınır və mümkün olduqca
təkliflərə daxil edilir. Həm birbaşa iştirak edən, həm də digər əlilliyi olan şəxslərin onların
iştirakının nə qədər əhəmiyyətli olduğunu və bunun nəticələrini bilmələri mühümdür. Bəzən
müzakirələrdən sonra əlilliyi olan şəxslərin bütün fikirləri nəzərə alınmayacaq. Bu halda onlar
müəyyən sahələr üzrə baxışlarının nəyə görə nəzərə alınmadığını mütləq bilməlidirlər.
Əlilliyi olan şəxslərin iştirakı birdəfəlik tapşırıq deyil
Bəzi təşkilatların ayrıca sahələrə xas olan qısa müddətli iştirak fəaliyyətləri var. Başqaları
isə əlilliyi olan şəxsləri qərar qəbulu prosesinə cəlb etməyin fasiləsiz və davamlı yollarını
seçirlər. Bu da, təcrübədən göründüyü kimi, ən effektli yoldur.
