BoğAZİÇİ. Boğaz-iÇİ, eski çağlardaki isimleri ile, pontus Euzinus ( Karadeniz) ve Propontis

ile  tanılan  bir mesiresi  de vardır. 

B o ğ a z - a ğ z ı (Rumeli).  Rumeli-Kavağı  'ndan 

sonra, kayalıkların  bir burun ile  nihâyet-lendiği  yerde, 

Karadeniz  'den girerken,  boğazın Rumeli  kıyısındaki ilk 

limanı  vardır. Buna E-phesiâtes („EphesliIerin  Mmanı"; 

bugünkü Bü-yük-Liman)  denirdi. Sonra Aphrodision 

burnu (Taşlıea-Burnu  veya Top-Taşı) vardır. Daha 

ileride  eski Aphrodite heykeli  ile  Myreleion  mevkii 

bulunuyordu. Bundan sonra gelen  küçük koy, Limen 

Dykiön  ( »Lykialıların  limanı";  bugünkü 

Hamsi  limanı)  ve Karibce kalesi  şimâ-lindeki 

liman  da, Licnias  tesmiye  ediliyordu.  Buradan itibaren 

sahil  daha taşlı ve daha hususî bir şekil  alırdı ki, 

eskiden buraya akbaba ve kartalların  yuva yapmasından 

dolayı Gypopolis ( »akbaba şehri" ) denmişti.  İhtimâl 

ki, Papas-Burnu 'na kadar devam eden bu yerde 

argonotları davet eden kıral Phineas 'm sarayı vardı. 

Boğazın nihayet  bulduğu yerdeki  burun Panium  ( 

Gillius,  Phanarion  demektedir  ; Rumeli  feneri  burnu ) 

'dur. Karşısında Kyaneai  adacığı ( Kızıl-Kayalar  veya 

Kokonora adası) vardır. 1352 'de burada Venedik  ve 

Ceneviz  donanmaları arasında, Karadeniz  hâkimiyeti 

için, büyük bir muharebe  olmuştu. Boğazın Rumeli 

kıyısındaki en son nokta Symplegades tesmiye 

olunuyordu. Boğazın hâricinde  Hamus (İstiranca 

dağları) eteklerinde  vaktiyle  fener vazifesi  gören ve 

Ovid kulesi  tesmiye  olunan bir yer kaydedilmektedir  ( 

bk. Pauly-Wissowa ). 

Bu mevkilerin  (Büyük-Liman,  Karipçe ve Fener) 

türk tarihinde,  buralarda XVIII. ve XIX. asırlarda 

müdafaa tertibatı alınmasından başkaca bir değerleri 

yoktur ( aş. bak). Ancak boğazın medhâlinde,  gemilerin 

geceleyin  karaya  oturmaması veya yanlış işaret vererek, 

---

bunları yağma etmek  isteyen  bâzı hırsızlardan korumak 

için. zaman  zaman  çareler düşünülmüş, Abdülhamid  I. 

zamanında sahilde  mahalleler  tesis edilerek,  imarına 

çalışılmış ve bu suretle  bu gibi  mahzurların  önüne 

geçilmek  istenilmiştir.  Abdül-aziz  devrinde ise, 

kazazedeleri  kurtarmak  maksadı ile,  eankurtarn  teşkilâtı 

yapılmış ve bu te'sis bugünkü  tahlisiye  teşkilâtına  esas 

olmuştur. 

B o ğ a z - a ğ z ı ( Anadolu ). Boğazın Anadolu 

kıyısı, eskilerin  Rhebas (yeni  yun. Rivas ve türk. Irva ) 

dedikleri  derenin  ağzında, aynı adı alan,  Irva limanı  ile 

başlar ve bundan sonra Kromion veya Kolone tesmiye 

olunan  bir takım kayalıklar  gelir.  Burası taşlık bir 

sahildir.  Andre-ossy 'ye göre, Fatih, İstanbul 'u 

muhasara ettiği  vakit,  sûrları daha iyi  tahrip edip, gedik 

açabilecek  olan yuvarlak  bazalt taşlarını buradan 

getirtmişti.  Bu kayalıklardan  sonra gelen  buruna, 

burada gemi  demiri  bulunduğu  için,  Ancyreunı (Yum- 

Burnu), yine  burada yuvarlak  ve bir kuleye  benzeyen 

kayalığa  da Pyrgos Medeias denilmişti.  Anadolu feneri, 

Psonion ve garbm-daki  koy da Ampelodes ( Çakal- 

Limanı;  Ham-mer  'e göre, Kabakos ) adı ile  mâruf idi. 

— Poyraz burnu, adını Boreas 'tan almaktadır.  Cenubundaki 

koy ( Poyrass-Limanı) Gillius  'ta, Dios Sacra 

olarak  gösterilmiştir.  — Fil-Burnu,  Kora-kion (Hammer 

'e göte, Poyraz-Burnu  ), bundan sonra gelen  taşlık sahil 

Panteikion  ve Keçeli-Liman,  Chelai  tesmiye  edilmişti, 

BOĞAZİÇİ. 683 

Türkler  zamanında, boğazın medhâlinden  itibaren, 

Anadolu-Feneri,  Poyraz-Limanı  ve Fil-Burnu  mevkileri 

yine,  boğazın müdafaası bakımından ehemmiyet  almış, 

esasen tenha ve uzak oldukları  için, istanbul  ve asıl 

Boğaziçi  ile  irtibat  ve münasebetleri  az 

---

bulunmuştur. 

A n a d o l u - K a v a ğ ı . Boğaziçi  'nin eski çağlarda 

Hieron  Stoma ( „mukaddes ağız,,) denilen  kısmı 

üzerindedir  ve eskilerde  Fanum yahut  Hieron şeklinde 

geçer. Burada 12 mabut namına bir adak yeri  vardı ki, 

evvelâ  Phrysos ve sonra Iason (Kolchis'ten avdetinde) 

tarafından inşa edilmişti.  Bundan başka ayrıca 

Karadeniz'e  çıkacakların müsait bir rüzgârla  seyahat 

etmelerini  te'min için,  kurban kestikleri  Zevs ve Poseidon 

namlarına  yapılmış adak yerleri  bulunuyordu. 

Esasen bütün bu sahiller  mukaddes idi. Çünkü eskiler 

Karadeniz  hakkında o kadar korkunç bir fikre  sahip 

idiler  ki, tanıdıkları bütün ilâh  ve ilahelere  bir mukaddes 

yer te'-sis etmeden ve bir şey adanmaksızm yolculuğa 

cesaret edemezlerdi  ( Tournefort, ayn. esr.). En eski 

zamanlardan  beri hususî ehemmiyeti  ve tarihî  bir 

kıymeti  hâiz  olan Anadolu-Kavağı,  aynı zamanda 

Boğaziçi  sahillerini,  şimalden  istilâ  edeceklere  karşı, 

emniyet  altında bulundurmak  maksadı ile  ve askerî 

kuvvetlerin  bulundurulduğu  müstahkem  bir mevki  ve 

boğazdan geçen gemilerden  gümrük  tahsilatının  yapıldığı 

bir yerdi. Nitekim  Bithinya  kiralı  Pru-sias bir 

aralık bu bizans mevkiini  ele geçirdi.  Gotîar hücum 

ettiler  ve 865 ile  941 'de ruslar  geldiler.  Sonra, Yorus 

kalesi  tesmiye  edilen  Ceneviz  kalesi,  Ceneviz 

hâkimiyetinin  buralarda mevcut olduğu zamanda, 

Paleologlar  devrinde, bu ihtiyaçlara  karşılık inşa 

edilmişti.  Burada bir taşa kazılmış bir haç işareti  ve 1190 

tarihi  göze çarpmaktadır ki, bu tarih  ceneviz-lerin 

boğaza hâkim  oldukları  devirdir  (Andre-ossy, ayn. esr. ). 

— Müteakip  burun (Macar-Burnu),  Argyrönion  veya 

Argyronicum  idi ve burada, Justinianus  I. tarafından, 

mükemmel  bir şekilde  yeniden  yaptırılmış Hagios 

---