BoğAZİÇİ. Boğaz-iÇİ, eski çağlardaki isimleri ile, pontus Euzinus ( Karadeniz) ve Propontis

eden Sütlüce, güzel  suları (Ab-i Hayat  ) ile,  İstanbul'un 

mesirelerinden  biri  idi. Burada sa'diye tarikatine 

mensup Hasîrî-zâde tekkesi  vardır. Gerek burası, gerek 

sahilde  bunu takip eden ve yelken  gemilerinin 

barınmasına müsait  bir koy olan Umuryeri  limanı,  taş 

ve kireç  ocaklarını ihtiva  eder. 

B e y k o z . Gillius  'un rumlar  tarafından Amya  ve 

Ameae  tesmiye  edildiğini  bildirdiği  Beykoz körfezi, bir 

Bithinya  kiralının  adı ile,  Amykos ve arkasındaki 

düzlük, Grönychia (Beykoz çayırı ) tesmiye  edilmekte 

idi;  şüphesiz ki, Amya ismi  Amycos 'un bozulmuş bir 

şeklidir.  Leu-nelavius  burayı, Beykoz ile  alâkadar 

olarak, Megalo  carya tesmiye  etmektedir. 

Eski türkçe vesikalarda  Bey-kozu ve Bey-kos 

şeklinde  görünen ve Servi-Burnu  'mm cenubunda 

bulunan  bu köyün adı, bâzılarına göre, koz { „ceviz" ) 

ile  bir terkip hâlinde  Bey-Kozu,  bâzılarına göre ise, kos 

( „köy" ) ile  Bey-Kos (istanbul  'un fethinden  sonra, 

evvelce  burada ikamet  eden bizanslı bir beyin köyü 

mânasına, bu ismin  türklerce  verildiği  söylenir)  olmak 

üzere, eski türk devrine  aittir.  Kocaeli  fâtihinin  burada 

oturmaş olduğu hakkındaki  tarihî rivayet  ve sonraları 

Kocaeli  valilerinin  idare makam  bulunması, hattâ bir 

aralık Kocaeli  valiliğinin  Boğaz muhafazasına memur 

kimselere  tevcihi  bu ikinci  nokta-i  nazarı 

kuvvetlendirmektedir. 

Bu semt, Beykoz ve Yalı-Köyü adı ile,  iki 

kısma ayrılır. Yalı-Köyü civarında Beykoz çayırı 

denilen  büyük bir mesire  ve bunun sahilinde,  Beykoz 

kasr-ı hümayunu  ile,  Hünkâr  iskelesi  vardır. Burada 

Babıâli  ile  Rusya arasında 1833 'te Türkiye  'nin zararına 

olmakla  meşhur tedafüi  ittifak  muahedenâmesi  imzalanmıştır. 

Bu muahededen sonra Servi-Burnu  'ndaki 

---

tepede, ruslar  tarafından, üzerinde  rusça bir kitabe ile 

Pertev Paşa tarafından türkçe yazılmış manzum  bir 

diğer kitabe  bulunan, bir taş dikilmişti.  Boğaziçi-Taşı 

adı ile  mâruf olan bu taş, Ayastafanos 'taki rus âbidesi 

gibi,  büyük harbin  başlangıcında (1914)  yıkıldı (tafsilât 

için  bk. Osman Ergin,  Türkiye maarif tarihi, II, 447 ). 

Beykoz 'da hâlen  mevcut köşk, Mısır valisi  Mehmed 

Ali  Paşa tarafından inşa ettirilerek,  Abdülmecid  'e takdim 

olunmuş, sonradan Abdülaziz  tarafından tamir 

ettirilmişti.  XIX. asrın meşhur türk muharriri  Ahmed 

Midhat  [ b. bk.] 'in Beykoz 'daki yalısı bugün hâlâ 

mevcuttur. Beykoz 'da vaktiyle  su değirmenleri  vardı; 

ustasına, uncu-başı denir ve acemi oğlanlarından 

müteşekkil  ocağa „değirmen  ocağj" adı verilirdi.  Selim 

III. devrinde bu değirmenler  yerinde  bir kâğıthâne  te'- 

sis edildi  (Başvekâlet  arşivi,  sadaret müteferrika 

defterleri,  707/2;  Cevdet, askerî, nr. 2651). Gerek 

Hünkâr  iskelesinde,  gerek Yalı-köyü 'ndeki mescidler 

orada bulunan  bostancı veya uncu-başıların eseridir. 

Beykoz câmiinin  de banisi yine  bostancı-başı Mustafa 

Ağa idi. Bunun  yanında, yine  bostancı-başılardan olup, 

bilâhare  1017 'de Kanije  beylerbeyiliğinde  vefat  eden 

Ahmed Paşa bir mektep yaptırdı. Çeşmeleri  bol olan 

Beykoz 'da Mahmud I. de 1159 'da gümrük  emini  Ishak 

Ağa 'mn nezareti  ile  bir çeşme yaptırmıştı ('Izzi, var. 

64; Hadi kat al-cavümi'). Ishak Ağa namına Yalı-Köyü 

'nde bir mahalle  de vardı. Beykoz 'un suyu bol olduğu 

için  gemiler,  sefere çıkacakları zaman, fıçılarını 

buradan doldururlardı. Burası XVII. asırda, bir çok 

büyüklerin  köşk ve yalılarının 

BOĞAZİÇİ 685 

bulunduğu  bir semt idi.  Üsküdar mollasına tâbi olmakla 

beraber 150 akçe ile  müneccim  basılara meşruta 

---

bulunuyordu. Sultaniye  bahçesi bostancı-başısı zabıta 

âmiri  idi  ( Evliya  Çelebi;  Kâtib Çelebi,  Cihannümâ, s. 

664) Beykoz 'da eskiden mevcut tabakhane  ( 

Başvekâlet  arşivi,  Cevdet, askerî, nr. 3069  ) sonradan 

tekmil  edilerek,  büyük ve modern bir kundura fabrikası 

hâline  getirildi.  Balıkçılık burada çok inkişaf  etmiştir  ve 

öteden beri dalyanları,  kalkan  balığı ve paçası ile 

meşhurdur. 

Beykoz 'a yakın olan Sultaniye  mesiresi,  Evliya 

Çelebi  'ye göre, özdemir-oğlu  Osman Paşa 'nın Murad 

III. 'a takdim  ettiği  malzeme  ile  acemkârî bir köşk 

yapıldıktan sonra, Azerbaycan 'in büyük bir şehri olan 

Sultaniye  'ye izafeten,  bu isim  ile  anılmağa  başladı. 

Fakat Baye-zid  II. 'den itibaren,  bütün padişahların 

rağbet ve köşkler ile  tezyin  ettiği  bu mevki,  adını 

bundan dolayı da almış olabilir.  Ahmed III. devrinde  de 

alâka  ve himmet  gören Sultaniye  bahçesi ve kasrı 

sonradan metruk  kaldı. Selim  III. burada nişan tâlimleri 

yaptırırdı; bu sebeple buraya nişan taşı koydurmuş, 

sedler inşa ettirmiştir.  Hammer, kendi  zamanında 

burada reis efendinin  bir köşkü bulunduğunu  kaydeder. 

Sultaniye  'deki bostancılar, geceleri  Boğaziçi  'nde 

dolaşarak, emniyet  ve asayişi temin  etmek vazifesi  ile 

mükelleftiler.  Sultaniye  çayırına yakın bir yerde 

bulunan  Gümüş-Suyu Boğaziçi  'nin en iyi  sularındandır. 

Paş a -B a h ç e s i . Dionysios'un Palödes tesmiye 

ettiği  yeri  Paşa-Bahçesi yanında aramak lâzımdır. 

Çubuklu koyunun  şimâlindeki  burun, bol istiridye 

avlandığı için,  Stiridia  adını almıştır. Gillius  'ta, Sultan 

Süleyman  köşkü ( Sultaniye  köşkü) ile  karşı karşıya 

olduğu için, Türk-Burnu  şeklinde  geçmektedir  ( 

Tournefort, agn. esr.). Bu civar vaktiyle  büyük bir 

incirlik  hâlinde  bulunduğu için,  Încir-Köyü  adını alan 

---