Bojan [optrajanov

 
AMONIUM HIDROKSID I NATRIUM HIDROKSID 
Amonijak i amonium hidroksid – gradba i svojstva 
Eden od najva`nite produkti na hemiskata industrija e 
soedinenieto  amonijak  ~ija formula, kako {to znae{, e NH
3
, a 
gradbata na molekulata (so koja pove}epati se sre}avavme), e 
poka`ana na sl. 4.28 a. 
 
   
Pri obi~ni uslovi, amonijakot e gas so silna neprijatna 
mirizba. Na temperatura od okolu –33 qC
*
 mo`e da se vte~ni, 
pri {to te~niot amonijak e rastvoruva~ koj ima sli~ni svojstva 
kako vodata.  
                    a                              b 
Gasovitiot amonijak mo{ne dobro se rastvora vo voda.  Vo zasi-
teniot rastvor maseniot udel na amonijakot iznesuva okolu 28 %, a koncentracijata mu e okolu 
15 mol/L. Rastvorot na amonijak vo voda voobi~aeno se vika amonium hidroksid (v. sl. 4.34): 
Sl. 4.28. Modeli za molekulata na 
amonijak (a) i za amonium jon (b) 
NH
3
(aq) 
 H
2
O(l)  k
 
NH
4

(aq) 
 OH
–
(aq)  
                                                           
n
 
     
 
Vsu{nost, samo mal del od NH
3
 molekulite primaat protoni 
od molekulite voda (sl. 4.29) i zatoa rastvorite od amonijak se 
odnesuvaat kako mnogu slaba baza.  
 
Silnite bazi (na primer, rastvor od natrium hidroksid) go 
istisnuvaat  amonijakot od negovite vodni rastvori. Toa se 
~uvstvuva po mirizbata ili po promenata na bojata na navla-
`ena crvena lakmusova hartija.  
Kako ~ista supstanca, amonium hidroksid ne postoi.  
So mnogu metalni joni se obrazuvaat amminski kompleksi.  
Sl. 4.29. Samo mal del od moleku-
lite od amonijak so  molekuli od 
voda obrazuvaat amoniumovi i 
hidroksidni joni 
Taka, so rastvori {to sodr`at bakar(2+) joni se obrazuvaat 
«Cu(NH
3
)
4
†
2+
 joni i rastvorot se obojuva temnosino (sl. 4.30 a), 
a so joni od srebro nastanuvaat diamminsrebro(I) joni, 
«Ag(NH
3
)
2
†
+
  {to doveduva do rastvorawe na talogot od AgCl 
(sl. 4.30 b). 
                                                           
*
 Vrednosta na temperaturata ne mora da se pameti. 
 
127

---

 
a 
 
b 
Sl. 4.35. Dodavaweto na koncentriran amonium hidroksid kon rastvor od bakar(II) sulfat doveduva do 
obrazuvawe na temnosin rastvor od tetraamminbakar(II) sulfat (a); a dodavaweto na amonijak dove-
duva do rastvorawe na talogot od srebro(I) hlorid so obrazuvawe na diamminsrebro(I) hlorid (b) 
Da zaklu~ime: 
x amonijakot e gas so neprijatna mirizba, dobro e rastvorliv vo voda i negovite vodni rastvori 
{to gi vikame amonium hidroksid vsu{nost sodr`at samo relativno malku amonium i 
hidroksidni joni; 
x amonijakot mo`e da se vte~ni, a edno od interesnite svojstva na te~niot amonijak e negovata 
sposobnost da rastvoruva alkalni i nekoi zemnoalkalni metali; 
x amonijakot obrazuva golem broj amminski kompleksi.  
 
128

---

Amonijak – dobivawe 
 Amonijakot industriski se dobiva so direktna sinteza od vodorod i azot: 
3H
2
(g) + N
2
(g) = 2NH
3
(g) 
'
r
H = –92 kJ/mol 
Kako {to se gleda, reakcijata e egzotermna i poka~uvaweto na temperaturata ja pomestuva 
ramnote`ata kon levo, t.e. doveduva do namalen prinos. Od druga strana, zbirot na 
stehiometriskite koeficienti na reaktantite e pogolem od stehiometriskiot koeficient na 
edinstveniot produkt, taka {to poka~uvaweto  na pritisokot ja pomestuva 
ramnote`ata kon desno i go zgolemuva prinosot na amonijak.  
 
Spored toa, na prv pogled, bi trebalo da se raboti na {to poniska tem-
peratura i kolku {to e mo`no povisok pritisok. No, taka e samo na prv pog-
led: imeno, na niska temperatura reakcijata te~e mnogu bavno. Re{enieto 
samoto se nametnuva – treba da se najde katalizator {to }e ja zabrza reak-
cijata.  
Problemot za iznao|awe na pogoden katalizator osobeno ostro se nametnal 
vo Germanija vo vremeto na Prvata svetska vojna. Dotoga{, nitrati (neop-
hodni pri proizvodstvoto na eksplozivi) se uvezuvale od ^ile, no voenite 
dejstva toa go spre~uvale. Tokmu zatoa, bile vlo`eni golemi napori da se 
najde na~in kako amonijak da se sintetizira od dostapnite azot i vodorod.  
Sl. 4.31. Fric 
Haber 
Eksperimentiraj}i so stotici razli~ni supstanci, do re{enie do{ol ger-
manskiot hemi~ar Haber
 
*
 (sl. 4.31) koj najnakraj utvrdil deka zgoden 
katalizator e `elezoto (so dodatok na aluminium oksid). 
Za otkrivaweto na na~inot za dobivawe na amonijakot Haber ja dobil 
Nobelovata nagrada za 1918 godina. Procesot go podobril i go prilagodil 
za industriska primena (sl. 4.32) eden drug germanski hemi~ar, Karl Bo{
†
 
koj, i samiot, dobil Nobelova nagrada (vo 1931 god.) zaedno so Fridrih 
Bergius. 
Otkako bil najden pogoden katalizator, mo`elo da se pristapi kon indus-
trisko proizvodstvo na amonijak. Tuka glaven bil pridonesot na Bo{ koj 
rabotel vrz problemite svrzani so primena na visoki pritisoci. 
Sl. 4.32. Reaktorska 
komora za katali-
ti~ko dobivawe na 
amonijak 
Procesot se izveduva na temperatura od okolu 500 ºS i pritisok od 20 MPa 
(sl. 4.38). 
                                                           
* Fric Haber ¢Haber£ (1868–1934). 
†  Karl Bo{ ¢Bosch£ (1874–1940). 
 
129

---