Bojan [optrajanov

 
Sl. 4.33. Sinteza na amonijak ({ematski)
 
 
Zapomni: 
amonijakot se dobiva so proces koj se vika Haberov  (ili  Haber–Bo{ov) i se sostoi od 
kataliti~ka reakcija na direktno soedinuvawe na azot i vodorod pri temperatura od okolu 
500 qC i pritisok od okolu 20 MPa. 
Amonijak i amonium hidroksid – primena 
Amonijakot ima golema i raznoobrazna primena. Mo`ebi najva`nata od niv e negovata upotreba 
kako surovina pri proizvodstvoto na azotna kiselina (vidi podolu).  
Azotnata kiselina, pak, se koristi pri proizvodstvoto na ve{ta~ki |ubriva, eksplozivi i drugi 
va`ni proizvodi. I samiot amonijak (koga e vte~net) mo`e da se upotrebuva kako ve{ta~ko |ub-
rivo. 
Faktot {to procesot za sinteza na amonijakot ja napravil Germanija nezavisna od uvozot na 
nitrati i ì ovozmo`il nepre~eno proizvodstvo na eksplozivi i municija mo`ebi ja prodol`il 
Prvata svetska vojna. Kako i vo drugi slu~ai, zna~ajno nau~no otkritie mo`e da se koristi i za 
polezni celi (na primer, proizvodstvo na ve{ta~ki |ubriva i, so toa, zgolemuvawe na 
prinosite) i za celi koi se {tetni. 
Va`no e da ne zaboravi{ deka 
amonijakot se upotrebuva kako ve{ta~ko |ubrivo (samiot ili posredno, kako amonium nitrat 
ili urea – supstanci vo ~ie dobivawe se upotrebuva amonijakot), vo proizvodstvoto na 
eksplozivi, raketni goriva i kako surovina za proizvodstvoto na azotna kiselina.  
 
130

---

Natrium hidroksid – gradba, svojstva i primena 
Natrium hidroksidot e bela cvrsta supstanca (sl. 4.34). Izgraden e 
od Na
+
 i OH
–
 joni. Pod dejstvo na jaglerod dioksidot (toj e sekoga{ 
prisuten vo vozduhot), povr{inata na zrncata (granulite) od 
natrium hidroksid se pokriva so sloj od natrium 
hidrogenkarbonat. 
 
Pri dopir, ja o{tetuva ko`ata, predizvikuvaj}i rani koi te{ko 
zarasnuvaat (`ivi rani). Zaradi toa, pri rakuvawe so natrium hid-
roksid treba da se bide osobeno pretpazliv, a supstancata da se 
zema samo so spatula ili so la`i~ka. 
Sl. 4.34. Granuli od natrium 
hidroksid 
Vo voden rastvor, natrium hidroksidot e celosno disociran. 
Natrium hidroksidot se koristi pri proizvodstvoto na sapuni i 
detergenti, vo industrijata za hartija, tekstil i nafta i za mnogu drugi celi.  Porano se 
upotrebuval i vo doma}instvoto. 
Zna~i: 
x natrium hidroksidot e cvrsta, jonski gradena supstanca, a negovite vodni rastvori se 
odnesuvaat kako silni bazi; 
x se koristi pri proizvodstvoto na sapuni i detergenti, vo industrijata za hartija, tekstil i 
nafta i za drugi celi. 
Natrium hidroksid – dobivawe 
Industriski, natrium hidroksidot se dobiva so elektroliza na vodni rastvori od natrium 
hlorid (sl. 4.35). 
 
Sl. 4.35. Elektroliza na voden rastvor od natrium hlorid vo `ivina }elija 
Pri elektroliza, po propu{taweto na ednonaso~na struja, kon pozitivnata elektroda (anodata) 
se pribli`uvaat hloridnite joni, tie na elektrodata ì predavaat elektroni, se razelek-
triziraat i obrazuvaat molekuli od hlor: 
 
131

---

2Cl
–
(aq) 
o Cl
2
(g) + 2e
– 
Od druga strana, kon negativnata elektroda (katodata) se pribli`uvaat Na
+
  jonite, no 
elektroni primaat molekulite od vodata davaj}i hidroksidni joni i molekuli od vodorod: 
2H
2
O(l) + 2e
–
 
o H
2
(g) + 2OH
–
(aq) 
Me|utoa, ako katodata e napravena od `iva (sl. 4.35), elektroni od nea }e primat natriumovite 
joni, a obrazuvaniot natrium vedna{ se rastvora vo `ivata, davaj}i amalgam: 
Na
+
(aq) + e
–
 
o Na(Hg)  
Amalgamot* potoa se voveduva vo voda pri {to se dobiva rastvor od natrium hidroksid i gasovit 
vodorod: 
2Na(Hg) + 2H
2
O(l) = 2Na
+
(aq) + 2OH
–
(aq) + H
2
(g) 
a `ivata se osloboduva i se vra}a vo procesot. Nezgodata na ovoj proces e {to del od `ivata 
mo`e da “izbega” i da ja zagadi okolinata. 
 
Taka, pokraj natrium hidroksid se dobivaat i gasovit vodorod 
i gasovit hlor (obete supstanci se mo{ne va`ni industriski 
proizvodi) i, vo izvesna smisla, mo`e da se smeta deka natri-
um hidroksidot e nekoj vid sporeden produkt na procesot.  
Inaku, natrium hidroksid mo`e da se dobie i so elektroliza 
na vodni rastvori od natrium hlorid (na primer, so t.n. 
metod so dijafragma; sl. 4.41). Procesot e ekolo{ki pozgoden 
od onoj so `ivina }elija, no natrium hidroksidot {to vaka se 
dobiva ne e sosem ~ist. 
Sl. 4.36. Elektroliza na voden ras-
tvor od natrium hlorid vo ured so 
dijafragma ({ematski) 
Po pravilo, naj~ist natrium hidroksid se dobiva vo `ivinite 
}elii. 
Natrium hidroksidot e eden od desette najva`ni proizvodi na 
hemiskata industrija. 
I, taka, 
x natrium hidroksidot se dobiva so elektroliza na vodni rastvori od natrium hlorid 
(gotvarska sol); 
x ako pri procesot se koristi t.n. `ivina }elija, prvin se dobiva natrium amalgam koj so voda 
dava natrium hidroksid i vodorod; 
x vo procesot se dobiva i gasovit hlor. 
 
 
                                                           
* 
Kako {to vidovme, amalgam e rastvor na nekoj metal (vo ovoj slu~aj – natrium) vo `iva. Pogolem broj razli~ni metali 
mo`e da obrazuvaat amalgami.  
 
132

---