Bolalarda intensiv

G ipcrterm ik sindrom
Gipcrtcrmik  sindrom  -  organizmning  har  xil  sabablar 
natijasida  rivojlanadigan,  nazorat  qilib  b o ‘lmaydigan  issiqlikni 
ishlab  chiqarilishi  va  uning  sarf b o ‘lishidagi  nuqsonlar  natijasida, 
tana  haroratining  38°S  dan  yuqori  ko‘tarilishi,  og ‘ir  holatlardagi 
talvasa  xuruji,  bosh  miya  shishi,  xushning  y o ‘qolishi,  gomeostaz 
va  qon  aylanishining  keskin  buzilishlari  bilan  kechadigan 
ckstremal  holat hisoblanadi.
Termoregulycitsiya.
 
Organizmdagi 
har 
bir 
hujayrada 
kechadigan  bioximik  jarayonlar  natijasida  issiqlik  paydo  bo‘ladi 
va  u  organizmdagi  um um iy  mctabolik  faollik,  ayniqsa,  skelct 
mushaklaridagi  m etabolik  jarayonlar  bilan  uzviy  bog‘liq  bo‘ladi. 
K attalarda  m ushaklar  titrashi  issiqlik  ishlab  chiqarishda  asosiy 
o ‘rin  tutib,  u  200-600%  gacha  ko‘tariladi.  Chaqaloq  bolalarda 
term ogenezning  titroqsiz  usuli  katta  ahamiyatga  ega va u  kuraklar 
orasi  va  b o ‘yin  sohalarida,  buyrak  usti  bezi  va  chuqur  venalar 
atrofidagi  qon  tom irlarga  va  mitoxondriyalarga  boy  bo‘lgan, 
term ogenczga  yuqori  ixtisoslashgan  qo‘n g ‘ir  yog‘  t o ‘qimalari 
hisobiga  ta ’minlanadi.  Issiqlik  yo‘qotish  asosan  ikki  yo‘l: 
perepiralsion  y o ‘l,  y a’ni  teri  qoplamlari,  tcrlash  va  nafas  orqali 
suvning  bu g ‘lanishi  ham da  teri  qoplamlaridagi  qon  tomirlar 
holatiga  bo g ‘liq  b o ‘lgan  radiatsiya,  konduksiya  va  konveksiya 
orqali amalga oshiriladi.
Teri  qoplam lar  va  ichki  a ’zolardagi  term oscnsorlardan  qabul 
qilingan  signallar  gipotalam usda  joylashgan  tcrmoregulyatsiya 
m arkazida  integratsiyalanadi  va  qator  tizimlar:  limbik:  sistema, 
retikulyar  formatsiya, 
orqa  miya  va  simpatik  gangliyalar 
vositasida  afferent  reaksiya  shakllanib,  tana  harorati  m o‘4adil 
saqlanadi.  Tana  harorati  k o ‘tarilganda  issiqlik  ishlab  chiqarilishi 
kam ayib,  uning  sarf b o ‘lishi  ortadi  yoki  tana  harorati  pasayganda 
issiqlik  ishlab  chiqarilishi  ortib,  uning  sarf  bo‘lishi  kamayadi.

---

Shunday  qilib,  tana  haroratining  «bcrilgan  optimal  darajasi» 
m o‘’ tadil saklanadi.
Etiologiyasi.
  Murakkab  termorcgulyatsiya  muvozanatining 
buzilishiga  qator  cndogcn  (cndotoksinlar,  biofaol  mediatorlar, 
pirogen  sitokinlar)  va  ekzogen  (ayrim  o ‘tkir  zaharlanishlar) 
omil laming  MNS  ga  bcvosita  ta ’siri  natijasida  yuzaga  keladi. 
G iperterm ik  sindrom  ko ‘p  hollarda  o ‘tkir  respirator  virusli 
infeksiyalar,  bakterial  yoki  zam burg‘li  pnevmoniya,  meningitlar, 
yiriagli-septik  kasalliklar:  ostcom ielit,  peritonit,  chaqaloqlar
flegrnonasi  va  xokazo,  o ‘tkir  infeksion  kasalliklar,  zaharlanishlar, 
narkoz  asorati:  aksari  holatlarda  ftorotan,  tiopental  narkozi 
m ushak relaksantlari  bilan qoMlanilganda kuzatiladi.
Patogenezi.
  M a’lumki,  organizmdagi  rektal  harorat  36- 
37,8°S,  oral  harorat  35,8-37,3°S  atrofida  saqlansa  normal 
m e’yordagi  holat  hisoblanadi.  Am m o  himoya m oslashuv jarayoni 
bo‘lgan  gipertermiya  m a’lum  darajadan  o ‘tgach  organizm da  qator 
funksional  va mctabolik o ‘zgarishlarga sabab b o ‘ladi.
Tana  haroratining  37  °S  dan  har  bir  darajaga  k o ‘tarilishi 
asosiy  moddalar  almashinuvi  tczligini  10-12%  ga  oshiradi  va 
shunga  mos  ravishda  suyuqlik,  encrgctik  va  Cbga  boMgan  ehtiyoj 
ortadi.  Tana  haroratining  4 0 -4 1HS  ga  ko ‘tarilishi  jigardagi 
fermentativ 
jarayonlar 
infaolatsiyasini, 
m itoxondriya 
va 
lizosom alar parchalanishini  yuzaga keltiradi.
Suv  va  elektrolitlar  y o ‘qotilishi  hisobiga  suv  elektrolit 
muvozanati  keskin  buziladi  va  degidratatsiya  belgilari  yuzaga 
keladi.  Nafas  tezligining  va  alvcolyar  vengtilyatsiyaning  keskin 
ortishi 
respirator 
alkaloz 
rivojlanishiga 
sabab 
b o ‘ladi. 
G iperterm iya turg‘un  saqlanib,  a l’veolyar ventilyatsiyaning  ortishi 
keyin  ventilyatsiyaning  keskin  pasayishiga,  0 2  tanqisligiga, 
to 'q h n alar  metabolizmi  buzilishlariga  olib  keladi.  Gipokapniya 
fonida  metabolizm  tezligining  va  kislorodga  boMgan  talabning 
ortishi  natijasida  bosh  miyada  qon  aylanishi  buzilishiga,  gipoksi- 
yaga  olib  kelishi,  va  nihoyat  bu  talvasa  xuruj ini  yuzaga  keltirishi 
m um kin.  Yurak  zarbining  ortishini  talab  etadigan  m etabolizm

---

tezligining  ko‘payishi  taxikardiya  va  vazodilyatatsiya,  qaytayot­
gan  vcnoz  qonning,  arterial  bosimning  kamayishiga  olib  keladi 
ham da  to ‘qimalar  perfuziyasining  keskin  buzilishlarini  yuzaga 
keltiradi.
Klinik  belgilari.
  Gipcrtcrmik  sindrom  tashxisi  deyarlik 
qiyinchilik  tug‘dirmaydi.  Bemoming  tana  harorati  38°S  dan 
yuqori, 
tashnalik, 
harakat 
va 
nutq 
qo ‘zg ‘oluvchanligi, 
gallyutsinatsiya,  kloniko-tonik  talvasa xuruji,  taxipnoe,  nafas  ritmi 
buzilishlari,  gipoksiya  belgilari,  arterial  gipotoniya,  taxikardiya, 
oq  rangpar  gipcrtcrmiyada:  mikrotsirkulyatsiya  buzilishlari  va 
periferik  vazospazm  (qizil  pushti  gipcrtcrmiyada  mikrotsir­
kulyatsiya  buzilishlari  kuzatilmaydi).  Ombrcdan  sindromida  esa 
giperpiretik gipertermiya kuzatiladi.
Gipcrtcrmik  sindrom  tashxisi  tana  haroratini 
aniqlash 
anam ncz  va  ning  klinik  k o ‘rinishi  va  qator  klinik-laboratoriya 
tckshiruvlari ko‘rsatkichlari  asosida aniqlanadi.
Intensiv  terapiyasi.
  Aksari  infeksion  kasallikl arda  tana 
haroratining  ko ‘tarilishi  organizm  immun  holatini  oshiruvchi 
adaptiv  javob  jarayon  hisoblanadi.  Shuning  uchun  premorbid 
holatda  sog‘lom  b o ‘lgan  bcmorlarga  (tana  harorati  39°S  dan  kam 
b o ‘lsa)  antipiretiklar  tavsiya  ctilmaydi. 
A nam nczida  febril 
gipertermiya  va  nevrologik  kasalliklar  kuzatilgan  b o ‘lsa,  tana 
harorati  38,0°S bo ‘lsa ham  antipiretiklar qo ‘llanishi  kcrak.
Har  qanday  gipcrtcrm ik  sindrom  rivojlanganda  etiopato- 
genctik  tcrapiya  organizm   vital  funksiyalarini  m o‘’tadil  saqlash, 
suv  elcktrolit  va  kislota  -   asos  muvozanatini  korreksiya  qilish 
intensiv  terapiyaning  asosiy  komponcntlari  b o ‘lishi  kcrak.  Bemor 
holatini  nazarda  tutgan  holda  tana  haroratini  m o ‘’tadillashtirish 
fizik va medikam cntoz usullar yordamida amalga oshiriladi.
1.  Fizik  usullar:  bosh, jigar,  chov  va  sohalariga  muz  xaltachalarini 
q o ‘yish,  teri  qoplam larini  70°  spirt  bilan  artish,  oshqozonni 
sovuq  suv  bilan  yuvish,  sovuq  suv  bilan  xuqna  qilish, 
ventilyator  bilan  sham ollatish  va  nihoyat  urgent  holatlarda

---

bem orni  muzdek  suvi  bo‘lgan  vannalarga  solish  kabi  usullar 
yaxshi natija beradi.
2.  M edikam entoz  usullar:  Sharbat,  tabletka  va  svecha  shaklidagi 
paratsetam ol  yaxshi  natija  bcradigan  antipirctiklar  hisoblanib,
10-15  mg\kg  miqdorda  beriladi.  Jigar  hujayralariga  nojo‘ya 
ta’ sir  ctasligi  uchun  uning  sutkalik  dozasi  60  mg/kgsh  dan 
oshm asigi kerak.
>   A n a l’gin  (metamizol)  tez  va kuchli  ta ’sir etadigan  antipcretik  3- 
5  m g/kg yoki  50%  critma -  0,1  ml/ yoshiga qarab  kiritiladi.
>   A spirin  tablctkasi  yoki  5%  atsetilsalitsil  kislotasi  10-15  mg/kg 
kiritilishi  tana  haroratini  pasaytirishi  bilan  birga  antitrom- 
botsitar,  og‘riqsizlantirish  va  yallig‘lanishni  bartaraf  etish 
xususiyatlariga cga.
^   Antigistaminlar:  dimedrol  (1%  0,1  ml/yoshiga),  pipolfen  (0,5- 
1,0 ml)  yaxshi  natija beradi.
>   A m inazin  2,5%  0,3-1,0  ml,  dropcridol  0,25%  0,1-0,15  mg/kg 
m iqdorda kiritiladi.
A ntipirctiklar  bemorning  klinik  holatini  nazarda  tutgan  holda
quyidagi  har xil  litik aralashmalar shaklida ham  kiritilishi  mumkin
* 
A nal’gin  50% - 3-5  mg/kg 
Aminazik  2, 4%  -  0,1  ml/yoshiga qarab 
Dimedrol  l % - 0 , 1  m l/yoshiga qarab 
Novokain  0,5%  -  20ml
* 
A nal’gin  50% -  3-5  mg/kg 
Dimedrol  l % - 0 , 1  m l/yoshiga qarab 
No-shpa -  0,5-1,0ml
* 
A nal’gin  50%  -  0,1  m g/yoshiga qarab 
Dropiridol  0,25%  - 0,15  mg/kg 
Pipolfen  0,5 -   1,0 ml
Vitamin Bi  0,5 -   1,0  ml
* 
A nal’gin  5 0 % - 2 , 0  ml  — .
Dibazol  - 2,0 ml 
'4
Pipolfen  0,5 -   1,0 ml 
,/0 ,2  -  0,3  ml/kg.
Novokain  0,5%  -  5,0 m l.__)

---