Böyük şəxsiyyətlər bütün dünyaya məxsusdur

44 
 
Ptolomeyin  11  min  km.  səhv  etdiyini  üzə  çıxardı.    Sonra  Magellan  şimali-qərbə 
tərəf istiqamət götürdü və 6 mart 1521-ci ildə, 5 ay davam edən üzməkdən sonra 
Mariana  adalarından  olan  Quamda  ilk  dəfə  quru  torpağa  ayaq  basdılar.  Donanma 
Sakit  okeanla  17  min  km  üzmüşdü.  Bu  vaxt  dənizçilər  böyük  məhrumiyyətlərlə 
üzləşmişdilər. 99 gün ərzində onlar ilk dəfə təzə qida əldə etdilər. Yerli sakinlərlə 
ticarət başlandı. Lakin onlar çox oğru idilər, hər şeyi oğurlamağa cəhd edirdilər. 
Magellanın  kral  Karla  hələ  İspaniyanı  tərk  etməmişdən  əvvəl  göndərdiyi 
“memorial”da  güman  edilirdi  ki,  o,  Molukkaların  (Ədviyyat  adalarının)  yerini 
təqribən  bilir.  Bu  vaxt  Marianlardan  Filippinə  tərəf  üzəndə  birbaşa  Ədviyyat 
adalarına istiqamət götürmək əvəzinə, görünür o, şübhə etmədən əvvəlki ideyasının 
təsiri  altında  idi  və  Molukkalara  (Ədviyyat  adalarına)  girməmişdən  əvvəl  baza 
yaratmaqdan faydalanmaq fikrinə düşdü. 
9 martda oranı tərk edib Magellan qərbə, cənubi-qərbə istiqamət götürdü, bu 
isə  onu  sonralar  Filippin  adlanacaq  adalara  gətirib  çıxardı.  Onlar  buraya  ayaq 
basan  ilk  avropalılar  idilər.  Adaları  Magellan  Müqəddəs  Lazar  adlandırdı. 
Massavada  o,  İspaniya  naminə  ilk  ittifaq  yaratdı,  Sebuda  isə  hökmdarı  və  onun 
yaxın  adamlarını  xristianlığa  keçirdi.  Bir  kiçik  adadakı  Sebu  limanında  qızğın 
ticarət  başlandı.  Yerli  sakinlər  dənizçilərdən  dəmir  almaq  üçün  qızıl  və  ərzaq 
verirdilər. Hökmdar raca Xumabon ispan kralının himayəsini qəbul etdi. Lakin 27 
aprel  1521-ci  ildə  Magellan  50  adamla  Maktan  adasına  sebulu  yerlilərlə  gəldi  ki, 
yerli  sakinləri  ram  etsin,  çünki  həmin  adanın  tayfa  başçılarından  biri  Xumabona 
tabe olmaq istəmirdi. İspaniyanın qüdrətini onlara göstərmək üçün Magellan tayfa 
başçısına  qarşı  ekspedisiya  hazırladı.  Lakin  döyüş  uğurlu  olmadı,  onlar  həmin 
adaya  dənizdə  təbii  çəkilmə  vaxtı  gəlmişdilər,  ona  görə  də  gəmilər  və  toplar 
sahildən uzaqda qalmıçdı. İspanlar geri çəkilməyə başlayanda Magellanı tuzemlər 
ayağından  yaraladılar,  sonra  üstünə  tökülüb  onu  öldürdülər.  Böyük  ağıl  və  iradə 
sahibi  olan  bu  adam  qonaq  olduğu  adanın  sakinlərinin  xahişi  əsasında  onlara 
qoşulub,  qonşu  adanın  adamları  ilə  vuruşmağa  yollandı  və  burada  aldığı  nizə  ilə 
yaralanıb, güman edilir ki, nizənin ucu zəhərli imiş, sonra isə öldürüldü. Magellan 
arzusnda  olduğu  Ədviyyat  adalarını  görmədən  öldü.  Onun  arzusu  da  özü  kimi 
torpağa  kömüldü.  Görkəmli  Avstriya  yazıçısı  Stefan  Tsveyq  onun  səyahətini  və 
ölüm  səhnəsini  olduqca  maraqlı  şəkildə  “Bəşəriyyətin  ulduz  saatları”  seriyasında 
təsvir edir. 
Magellanın  ölümü  bütün  komandanın  sonu  ola  bilərdi.  Lakin  Elkano 
komandanlığı  öz  üzərinə  götürdü  və  onlar  Ədviyyat  adalarına  üzdülər.  Onlar 
adaları  tapdılar.  Axı  hər  şey  bu  ədviyyatlardan  başlamışdı.  Onlar  gəmilərini 
ədviyyatlarla yüklədilər.  
İspanlar  isə  Magellanın  sahilinə  qədəm  basdığı  Filippinlərdə  sonralar 
özlərini möhkəmləndirdilər, oradan həm sərvət əldə edir, həm də Asiya regionunda 
məskunlaşırdılar.  Bura  Sakit  okean  ətrafında  ispanların  başlıca  bazasına  çevrildi. 
İspan  gəmiləri  ipəyi  və  digər  qiymətli  malları  Meksikaya  aparır,  əvəzində  isə 
Meksika mədənlərindən gümüş daşıyırdılar. 
Magellanın  ölümündən  sonra  gəmilərdən  yalnız  ikisi  –  “Trinidad”  və 
“Viktoriya”  Molukkalara  gəlib  çıxmışdı.  Ədviyyatla  dolu  bir  gəmini 

---

45 
 
portuqaliyalılar  tutub,  özlərinə  götürdülər.  .  Yalnız  bir  gəmi  –  “Viktoriya” 
Elkanonun  komandanlığı  altında  İspaniyaya  qayıtdı.  Yolda  yenə  də  onlar  böyuk 
çətinliklərlə üzləşmişdilər. Sınmış dor ağacını bərpa edə bilmişdilər. Yenə də qida 
yox idi. Dənizçilər sinqa ilə xəstələnir, sinqadan və aclıqdan ölürdülər. Gəmidəki 
ədviyyatlardan mixəyin tərkibində “c” vitamini olduğundan, o sinqadan dənizçiləri 
qoruya  bilərdi.  Lakin  onlar  bu  sirri  bilmirdilər,  agah  olsalar  özlərini  müalicə 
edərdilər. Kapitan Elkano gəmidəki heyva mürəbbəsini yeməklə sinqadan xilas ola 
bilmişdi.  
8  sentyabr  1522-ci  ildə  zədələnmiş,  lakin  ədviyyatla  yüklənmiş  gəmi 
başlanğıcdakı 277 komanda üzvündən sağ qalmış yalnız 17 avropalı və 4 hindli ilə 
vətənə gəlib çatdı. Onlar Sevilyaya gəlib çatanda 40 min km. uzunluğunda dəniz 
yolu  qət  etmişdilər.  “Əvvəllər  mövcud  olmuş  adamlardan  zəif  olan”  Elkano 
imperatordan hədiyyə kimi qlobus aldı, onun üzərində “Primus circumdedisti me” 
–  “Siz  mənə  ilk  dəfə  dövrə  vurdunuz”  sözləri  nəqş  edilmişdi.  Lakin  dənizçilər 
gətirdikləri ədviyyatdan varlana bilmədilər. Ədviyyatın hamısı satıldı, satışdan əldə 
edilən pul bütünlüklə krala çatdı. 
Magellandan sonra 1577-ci ildə ingilis dənizçisi Frensis Dreyk ikinci dünya 
ətrafı  səyahətini  uğurla  başa  çatdırdı.  Bu  hadisədən  on  bir  il  sonra,  1588-ci  ildə 
ispan  “Məğlubedilməz  Armadasının”  ağır  məğlubiyyətə  uğradılmasında  keçmiş 
dəniz qulduru, sonralar admiral titulu alan Frensis Dreyk xüsusilə fərqlənmişdi.  
Magellanın  xidməti  təkcə  Yer  ətrafına  üzməsi  deyildi,  həm  də  cəsarətli 
konsepsiya  hazırlaması  və  bu  işi  ustalıqla  başa  çatdırması  idi.  İlk  dənizçi  Sakit 
okeanı  Qərbdən  Şərqə  keçmişdi  və  belə  bir  fikri  boşa  çıxarmışdı  ki,  Yeni 
Dünyadan  qərb  tərəfə  bir  neçə  günlüyə  üzdükdə  gəmilər  Şərqi  İndiyalara  gəlib 
çıxacaqdır. Bunun əvəzinə Sakit okeandan keçid üç aydan çox çəkdi. 
Magellan  mürəkkəb  xarakterə  malik  idi  və  ziddiyyətli  adam  idi.  O,  bir 
müəmma kimi qala bilərdi. Psixoloji cəhətdən o, özünə yer tapa bilmirdi. Onun öz 
ağasına loyallığı Allaha loyallıqdan sonra ikinci yerdə idi. Portuqaliyalıların hamısı 
onu “özününkü” hesab edir. 
 Bu  olduqca  görkəmli  bir  səyahət  idi,  böyük  coğrafi,  iqtisadi  və  siyasi 
əhəmiyyət  kəsb  etdi.  Belə  səyahətlər  bütün  dünyada  siyasi,  iqtisadi  və  mədəni 
həyatın  radikal  şəkildə  dəyişilməsinə  aparan  prosesin  başlanğıcı  idi.  XVI  əsrin 
əvvəlində  Avropa  macəraçıları  Magellan  kimi  kiçik  donanmada  Atlantik  okeanın 
geniş həddlərinə daxil olurdular. Onlar çətinliklə agah ola bilərdilər ki, yeni eranın 
başlanğıcındadırlar.  Özü  də  bu  yeni  era  təkcə  Avropa  üçün  deyil,  Asiyanın, 
Afrikanın və Amerikanın xalqları üçün idi. 1500-cü və 1800-cü illərin arasındakı 
dövrdə  avropalıların  hakimiyyəti  bütün  dünyanı  əhatə  etdi.  Amerikalarda 
avropalılar  müstəmləkələr  yaratdılar  və  bu,  onların  qanunlarını,  dillərini, 
mədəniyyətlərini yaydı. 
Cənubi-Şərqi  Asiyanın  ada  regionlarında  avropalılar  öz  möhkəm 
idarəçiliyini  qurdular.  Asiyanın  digər  hissələrində  və  Afrikada  onların  fəallığı 
ticarət  mallarından  tutmuş  qul  ticarətinə  qədər  təsnifləşirdi,  daim  yerli  xalqların 
həyatlarını  dəyişdirirdi.  Avropa  ekspansiyasının  toxunduğu  bütün  regionlarda 

---