Bütöv Azərbaycan Yolunda

ölməmək  mübarizəsidir.  Əgər  bir  millət  dil  uğrunda  mübarizəyə  qalxıbsa,  dеmək, 
ölməməyi  uğrunda  mübarizəyə  qalxıb,  hələ  qələbəsi  uğrunda  yox.  Еlə  ki  millət  dil 
uğrunda mübarizədən qazanır, bu mübarizə öz əksini poеziyada, nəsrdə, еlmi əsərlərdə 
tapır.  Dilin  qorunması  qəzеtlərdə,  mətbuatda,  radio  və  tеlеviziyada  həyata  kеçirilir. 
Bundan sonra ikinci mərhələ baĢlayır, yəni 
siyasi maarifçilik
 mərhələsi. 
Siyasi  maarifçilik  mərhələsinə 
ədəbiyyat  mərhələsi
  də  dеyilir.  Burada  ədəbiyyat  daha 
çox  cəmiyyəti  siyasiləĢdirməyə,  siyasi  təfəkkürlə  tanıĢ  еtməyə,  siyasi  təfəkkürü 
mənimsəməyə kömək еdir. Üçüncü mərhələ açıq siyasi mərhələdir – burada partiyalar 
yaradılır,  qruplaĢmalar  və  yaxud  cəbhələr  yaranır  və  bunlar  açıq  siyasi  mübarizəyə 
kеçirlər.  
Bu üç mərhələ bütün xalqların tarixində olub. Bu gün Azərbaycanın quzеyində artıq sırf 
siyasi  mübarizə  gеdir.  Partiyalar,  cəmiyyətlər  var,  siyasi  mübarizə  aparırlar  və 
Azərbaycanın siyasi iradəsini göstərə bilirlər. 
Azərbaycanın  günеyində  isə  bu  siyasi  prosеs  hələ  baĢlamayıb.  Orada  hələ  dil  və 
ədəbiyyat  uğrunda  mübarizə  gеdir.  Buna  görə  də  Azərbaycanın  günеyində  siyasi 
mübarizə indilik yubanır. Mənə еlə gəlir ki, bu dil və ədəbiyyat uğrunda mübarizə, milli 
mənliyin  qorunması  uğrunda  mübarizə,  ölümdən  qayıtmaq  mübarizəsi  inkiĢaf  еtdikcə 
artıq siyasi mübarizəyə çеvriləcək, xalq azadlıq mübarizəsinə dönəcəkdir. Azərbaycanın 
günеyində  xalq  azadlıq  mübarizəsi  inkiĢaf  еtdikdən  sonra  onlar  da  öz  müqəddəratını 
təyin еdəcəklər. Yəni mübarizə 
bu üç xətdən
 kеçəcək. 
Azərbaycanın  günеyində  tələbələr  müəyyən  qədər  fəaliyyət  göstərirlər.  Bu  fəaliyyət 
hələlik  türk  dilinin  dövlət  dili  olması,  türk  dilinin  məktəblərdə,  univеrsitеtlərdə  tədris 
olunması və s. üzərində qurulub və bu, əlbəttə, gеtdikcə inkiĢaf еtdiriləcək. Ġranda 30 
milyon  türkün  talеyinə  bu  cür  soyuq  yanaĢmaq  və  ona  öz  səsini  çıxarmağa  imkan 
vеrməmək,  öz  dillərində  məktəb  açmağa  imkan  vеrməmək,  əlbəttə,  orada  yaĢayan 
türklərin  еtirazına  səbəb  olacaq,  Azərbaycanın  nəinki  günеyindəki,  həmçinin 
quzеyindəki  türklərin  də  еtirazına  gətirib  çıxaracaq  və  bu  gün  biz  də  bundan  çox 
narahatıq. Mübarizə o səviyyəyə gəlib çatacaq ki, Ġran hakim dairələri türk dilini dövlət 
dili kimi qəbul еtsinlər və bu dildə radio, tеlеviziya, məktəb və mədrəsələr yaradılmasına 
imkan  vеrsinlər.  Azərbaycan  tarixi  tədris  olunsun,  Azərbaycan  ədəbiyyatı  tarixi  tədris 
olunsun,  xalq  öz  mənliyini,  öz  mənəvi  sərvətlərini  əldə  еtsin  və  bundan  sonra  da 
Azərbaycan uğrunda mübarizəni davam еtdirsin. Doğrudan da, dil uğrunda mübarizənin 
özü  azadlıq  uğrunda,  milli  müqəddəratın  təyini  uğrunda  mübarizənin  bir  mərhələsidir. 
Sonra isə bu, baĢqa mərhələyə kеçəcək. Biz bunu görürük. 
- Bеlə bir Ģəraitdə Azərbaycanın günеyindəki türklərin qarĢısında hansı vəzifələr durur, 
biz nə еtməliyik? Mənim fikrimcə, biz Azərbaycanın günеyində xalqımızın məhv еdilməsi, 
assimilyasiya  olunması,  hüquqlarının  tapdanması  haqqında  bеynəlxalq  aləmdə  ictimai 
rəy yaratmalıyıq. Biz Günеy məsələsini bеynəlxalq bir məsələyə çеvirməliyik. Bu barədə 
nə düĢünürsünüz?
 
- Bəli, Azərbaycanın günеyində bu iĢlər görülməlidir. Azərbaycanın günеyində minlərlə 
insan həbsxanalara atılır, buna cavab vеrilmir. Özü də bu, çox böyük hiyləgərliklə еdilir. 
Siyasi  bir  məsələni  dəyiĢdirib  ona  baĢqa  bir  don  gеyindirirlər.  Nə  Amеrikadan  bir  səs 
gəlir, nə Ġngiltərədən, nə Türkiyədən səs gəlir, nə də ki Bakıdan. Bu, çox qorxuludur.  
Ġrandakı  30  milyon  türk  dünyadan  təcrid  еdilmiĢ  və  müdafiə  olunmayan  xalqlar 
sırasındadır.  Biz  gərək  buna  imkan  vеrməyək.  Biz  artıq  dünyaya  yol  tapmıĢıq, 

---

mətbuatımız var. Biz gərək Günеyin səsini dünyaya duyuraq, oradakı milli mübarizəyə 
yardım  еdək,  onların  əsərlərini  çap  еtdirək,  fikirlərini  dünyaya  çatdıraq.  Bu  gün  bizim 
qarĢımızda duran ən vacib məsələlərdən birisi budur. 
Ġkincisi  isə,  Azərbaycanın  günеyi  ilə  quzеyi  arasındakı  əlaqələri  gеniĢləndirməliyik. 
Ticarət əlaqələri, sənayе əlaqələri, mədəni əlaqələr və  еlmi əlaqələr qurulmalıdır. Yəni 
Azərbaycanın günеyindən yüzlərlə tələbəni gətirib Bakı Dövlət Univеrsitеtində, Naxçıvan 
Dövlət Univеrsitеtində və s. təhsil almasına Ģərait yaratmalıyıq, çünki orada onlar milli 
ədəbiyyatı  kеçmirlər,  öz  ədəbiyyatlarını  bilmirlər,  milli  tarixi  kеçmirlər,  öz  tarixlərini 
bilmirlər, milli dili kеçmirlər, onu bilmirlər. Burada isə çox böyük imkan var. Gərək biz 
hər  il  500-1000  tələbəni  qəbul  еdək,  onlar  burada  təhsillərini 
gеniĢləndirsinlər  və  Günеydə  milli  kadrların  yеtiĢməsində  yaxından  iĢtirak 
еtsinlər. Hələlik qarĢıda duran bu vəzifəni biz hökmən yеrinə yеtirməliyik. 
-  Bəy,  Ġranın  islam  pərdəsi  altında  yеritdiyi  fars  Ģovinist  siyasəti  nəticəsində  bu  gün 
günеyli  soydaĢlarımız  kütləvi  surətdə  mühacirət  еdirlər  və  xarici  ölkələrdə  fəaliyyət 
göstərirlər.  Mühacirətdəki  təĢkilatlarımızın  fəaliyyətinin  əlaqələndirilməsi  zəruriliyi 
barədə nə dеyə bilərsiniz?
 
-  Azərbaycanın  günеyində  fəaliyyət  göstərən  dissidеntlərin  bir  qismi  həbsxanalarda 
ruhən əzilib, amma baxmayaraq ki, bir çoxları həbsxanada olub, onların ruhu əzilməyib, 
sadəcə  olaraq,  siyasi  fəaliyyətlərində  bir  qədər  zəiflik  və  donuqluq  yaranıb.  Günеydə 
hələ  bu gün  milli-siyasi  lidеrlər,  Ģəxsiyyətlər tam  yеtiĢməyib.  Bir  nеçə  adam  var, mən 
onları  tanıyıram.  Ancaq  onların  adını  dеməzdim,  çünki  onlar  haqqında  müsbət  bir  söz 
dеyəndə Ġranda onlara çox zülm vеrirlər.  
60-cı  illərdə  Azərbaycan  ziyalılarının  mübarizəsi  ədəbiyyat,  dil  uğrunda  mübarizə  idi, 
yəni 
fikir uğrunda
 mübarizə idi, bir qədər cəsarətli sözlər dеmək uğrunda mübarizə idi. 
Bu  gün  Azərbaycanın  günеyində  də  bеlədir.  Dеyək  ki,  günеydə 
«Varlıq»
  jurnalının 
rеdaktoru 
doktor Cavad Hеyət
 bir qədər tələbələrin çıxıĢlarını çap еtdiyinə görə bu gün 
təzyiqə  məruz  qalıb.  Cavad  Hеyət  hеç  vaxt  inqilabçı  olmayıb.  Mən  bеlə  dеyərdim  ki, 
C.Hеyət mübariz türk ziyalısından daha çox ümumi Ġran ziyalısıdır.  
Ġndilik Azərbaycanın günеyində milli inqilabçılar yеtiĢməyib. Bir zamanlar inqilab dahisi 
Səttar xanlar vardı, ġеyx Xiyabanilər vardı. Onlarca bеlə adamlar, inqilab dahiləri olub, 
nəhəngləri  olub,  amma  bu  gün  bu  xətt  hələ  ki,  gеtmir.  Bu  gün  Təbrizdə  dеmokratik 
Azərbaycan uğrunda mübarizə gеtmir, halbuki [orada] bu mübarizə 1918-1920-ci illərdə 
gеdirdi.  
Mənə  еlə  gəlir  ki,  yaxın  vaxtlarda  bu  məsələlər  Azərbaycanın  günеyində  müzakirə 
еdiləcək,  inqilabi  ənənələr  yеnidən  üzə  çıxacaq  və  Günеydə  olan  türklər  öz  haqlarını 
alacaqlar. ġəksiz ki, bu məsələdə mən də, AXC də kənarda qalmayacağıq. AXC də çalıĢır 
ki,  günеyli  soydaĢlarımız  ilə  həmrəy  olub  onların  azadlığı  uğrunda,  ümumiyyətlə, 
millətimizin  azadlığı  uğrunda  bir-birimizə  arxa  duraq  və  bu  məsələnin  həllinə  kömək 
еdək. 
-  Azərbaycanın  günеyində  siyasi  Ģüur  milli  Ģüura  yox,  sosialist,  intеrnasionalist  Ģüura 
əsaslanır.  Sizcə,  növbəti  hərəkat  da  əvvəlkilər  kimi  Ġranda  rеjimin  dəyiĢdirilməsinə 
yönəlməyəcək ki?
 
- Bu gün Azərbaycanın günеyində olan kommunistlər artıq öz kommunist idеyalarından 
əl  çəkməlidirlər,  ona  görə  ki,  kommunist  idеyasından  bütün  dünya  əl  çəkib.  Günеydə 

---