Бяйляр абдуллайев
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 120 edilirdi. Çünki məhz ağılın olması insana təbiət cismi və allahın əlində oyuncaq kimi deyil, şəxsi mənəvi məhsuldar qüvvəyə malik məxluq kimi fəaliyyət göstərmək imkanı vermişdir. Beləliklə insanın fəaliyyəti şüurun fəaliyyətinə bərabər tutulur. Nəsirəddin Tusinin qələmə aldığı «Əxlaqi- Nasiri» əsəri həm sistematikliyi cəhətdən, həm də məzmun baxı- mından İslam dinində əxlaq düşüncəsinin kamillik dönəminin ən önəmli örnəyidir. Tusi dünya şöhrətli «Əx- laqi-Nasiri» əsərində şəhvəti və paxıllığı pisləyir, bu nüansların heyvani xüsusiyyət olduğundan insanın kamil və müdrik bir şəxs kimi formalaşması yolunda əngəllər törədir. Kamillik haqqında fikirlərini «Övsafül əşraf» («Alicə- nab insanların xarakterləri və keyfiyyətləri») əsərində da- vam etdirən mütəfəkkir insanların bu yolda Allaha sığınma- sını məsləhət görürdü. «İnsan, hər şeydən öncə, kamilliyə gedən yolda Uca Allaha sığınmalı, bütün fəaliyyətini də bunun üzərində qurmalıdır. O, həqiqəti sevməli, səbirli olmalı, sağlam həyat tərzi keçirməli, yaxşılıq etməyi özünün həyat idealına çevirməlidir.» (28, səh.14). Kamilləşmə yolunu tutan şəxs maddi tələbatlara deyil, mənəvi tələbatlara önəm verməlidir. Kamil və müdrik insan kimi yetişmək istəyən hər bir şəxs üçün mənəvi tələ- batların təmin edilməsində ən zəruri amillərdən biri hesab olunan elmi biliklərin toplanması prosesi ön plana gətirilməlidir. İnsanın elmi və əməli fəaliyyətinin nəticəsində onun kamilləşməsi amili ortaya çıxır. Kamilləşmiş insan isə əbədi səadətə nail olur, bu zaman insan özünə mənəvi bir rahatlıq tapır. NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 121 Mütəfəkkirə görə insanın kamilləşməsi və müdrik insan kimi formalaşması prosesi anadangəlmə bir proses deyil. Fitri olmayan bu proses yalnız həyat yolunda elmi və əməli fəaliyyətin bir-birini tamamlanması zamanı ortaya çıxa bilər. Haqq yolundan dönən və dünya malına aludə olan insanın kamilləşməsindən heç söz də gedə bilməz. İnsan kamilləşmək üçün öz nəfsinin köləsi olmaqdan imtina etməli, Allaha səmimi qəlbdən inanmalı və uca yaradan səcdə etməlidir. İbadət etmək insanın qəlbini paklaşdırır onu ülvi və saf hisslərə doğru səsləyir. Tusinin ağır və məşəqqətli həyatı insanlar üçün müdriklik məktəbi olmağa əsl namizəddir. Tusi harada olmasından və nə işlə məşğul olmasından asılı olmayaraq, ən çətin və ən dolaşıq şəraitlərdən belə alnıaçıq çıxmışdır. Tarixçilərin dəhşətli və qorxunc bir həbsaxana kimi qeyd etdiyi Ələmut həbsxanasında həyatın bütün acınacaqlı üzünü görən, bu həbsxanada həyatın əzablarına müd- rikcəsinə sinə gələn Tusi hələ uşaqlıqdan kamil bir insan kimi ətraf aləmin diqqətini özünə çəkməyi bacarmışdı. Tusinin «Seyr-ül sülük» əsərində təsəvvüfün əlamətləri nəzərə çarpır, eyni zamanda onu da qeyd etmək yerinə düşərdi ki, «Seyr-ül sülük» ifadəsi təsəvvüf fəlsəfəsində insanın kamilləşməsi yolunda böyük bir anlam kəsb edir. Seyr-ül süluk – ifadəsində seyr hərfi anlamda ərəb dilindən tərcümədə seyr etmək, gəzmək, Süluk isə girmək və getmək kimi mənaları ifadə edir. Bu ifadə təsəvvüf fəlsəfəsində nadanlıqdan elmə, mənfi əxlaqdan müsbət əxlaqi dəyərlərə, insanın öz vücudundan zəruri varlığın vücuduna doğru seyr etmək, başqa sözlə kamilliyə doğru hərəkət etməkdir. Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 122 Nəsirəddin Tusi sufilər kimi qeyd edirdi ki, Seyr-ül süluk vasitəsilə insan kamillik mərtəbəsinə uca bilir: «Təsəvvüfə qədəm qoymuş hər kəs (salik) əvvəli şəriət, sonu həqiqət olan kamillik yolunu (təriqət) keçməlidir. Hal ani, keçici, məqam isə nisbətən sabit, dayanıqlı psixoloji vəziyyətdir. Məqam sufilərin cidd-cəhd sayəsində çatdııqları kamillik mərtəbəsidir.» (20, səh.395). Təsəvvüf fəlsəfəsinə görə mənəvi kamillik yoluna qədəm qoyan insan yəni, salik hal və məqamlardan keçməlidir. Hər bir insan uca yaradana qovuşmaq yolunda öz ruhunu mərhələli olaraq inkişaf etdirməlidir. Kamilləşmə yoluna qədəm basan insan maddi mahiyyət kəsb edən bədənini tərbiyə etməlidir. Əgər kamilləşmiş in- sanın ruhu mənfur xislətlərdən xilas olaraq yüksək zirvələri fəth edərsə, bu zaman zəruri varlıq olan uca yaradana daha yaxın olur. Təsəvvüf fəlsəfəsinin ən başlıca qayəsi də elə insanı kamillik mərtəbəsinə qaldırmaq idi. Kamil insan əgər Ali varlığın dərgahına ucalarsa bu zaman insan şərəfli bir məqama çataraq həqiqət haqqında bilikləri əldə etmiş olur. Kamil insan hər yönü ilə ideal və örnək bir insandır, ölümü, axirət gününü düşünmək kamilliyin ən səciyyəvi xüsusiyyətlərindən hesab olunur. Tusi kamillik anlayışına dini rövnəq, dini anlam verir, yer üzünün əşrəfi olan insanın kamilliyini dindən ayrı düşünmək istəmirdi. Xacə Nəsirəddin Tusi «Əmirəlmöminin Əlinin(ə) fəzilətləri barədə risalə» əsərində müqəddəs «Qurani- Kərim»ə əsaslanaraq imam Əli ibn Əbutalibi (600-661) bir kamil insan kimi vəsf edir. Malik olduğu fəzilətləri nöqteyi-nəzərindən peyğəmbərlərin içərisində ən üstün olan altı mürsəl peğəmbər hesab olunan Nuh, İbrahim, Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|