Бяйляр абдуллайев
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 117 həbində 12-ci şiə imamı Mehdinin 940-cı ildə mağaraya çə- kilərək qeyb olduğu və yalnız axirət günü zühur edəcəyi ideyası imanın əsasını təşkil edir. Onu da qeyd etmək yeri- nə düşərdi ki, Mehdinin qiyamət günü zühur edəcəyi ide- yası sünni məzhəbinin mötəbər mənbələrində də öz əksini tapmışdır. Tusi ibadət dedikdə zəruri varlıq olan Yaradana və Ya- radana yaxın olanlara sitayiş edilməsinin nəzərdə tuturdu. Yaradana yaxın olanlar dedikdə mələklər, peyğəmbərlər, imamlar, övliyalar nəzərdə tuturdu. Ali varlığa yaxın olan bu varlıqların üstün tutulması dini nöqteyi-nəzərincə mütləq vacibdir. Şəriət sahiblərinin halal və haram haqqında mövcud olan əmrlərə də diqqət edilməsi də çox vacibdir. Ən kamil, saf və təmiz insan olan mütləq insan öz mükəmməlliyi nöqteyi nəzərindən Allaha daha yaxın ola bilər. Bunun üçün mütləq insan şəriət qaydalarına ciddi əməl etməlidir, halal və haram nüanslarına xüsusi diqqət yetirməlidir. Mütləq vücudu, mütləq haqq olan ali və seçkin varlıq olan Allahın yanında mütləq insan öz seçkin əməlləri ilə özünə yer tapa bilər. Ruhi kamillik və yaxud da ilahi ka- millik anlayışı kimi amillər də mütləq insanda məskən salmalıdır. Tusi cihad barədə də öz fikirlərini bildirir və qeyd edir ki, Yaradanın yolunda cihad etmək məsələsi ortaya çıxdığı zaman bu barədə heç bir müsəlman tərəddüd etməməlidir. Mömin insanların onsuz da gec-tez bi həyatdan gedəcəklə- rini vurğulayaraq, əqidə və məslək yolunda canlarını əsir- gəməyi mömin insan üçün düzgün davranış hesab etmirdi. Tusiyə görə bir müsəlman üçün cihaddan qaçmaqdan, cihaddan imtina etməkdən böyük rüsvayçılıq ola bilməz. Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 118 Bir şey soruşan, şübhəsiz bir şey bilməlidir. E. Benyotez III F Ə S Ġ L TUSĠNĠN KULTUROLOJĠ DÜNYAGÖRÜġÜ 3.1.Tusinin kamillik və müdriklik fəlsəfəsi Nəsirəddin Tusinin geniş və çoxşaxəli yaradıcılığının mərkəzi obyektində kamil və müdrik insan problemi əsas yer tutmuşdur. XIII əsrdə sufi təriqətlərinin geniş vüsət tapdığı bir zamanda yaşayıb-yaradan Tusi sufi fəlsəfəsin- dən bəhrələnməyə bilməzdi. «Əl-insan əl-kamil» yəni, kamil insan, «Əl-insan əl-həkim» yəni, müdrik insan problemi sufilər tərəfindən ortaya atılmışdı. Ümumiyyətlə, «Əl-insan əl-kamil» ifadəsini bir termin kimi islam dünyasında ilk dəfə məşhur ərəb alimi Mühiyəddin Əbu Abdulla Məhəmməd ibn Əli əl-Hatəmi- Tai ibn Ərəbi (1163-1240) işlədib. islam irfanının atası hesab olun Mühiyəddin Ərəbidən sonra bu mövzu barəsində çoxlu mütəfəkkirlər fikir söyləmişdir. Əsasən sufi mütəfəkkirlərinin toxunduğu bu mövzuya Nəsirəddin Tusi də öz münasibətini bildirmişdir. Böyük alim zəmanəsinin ən məşhur sufi alimləri ilə dostluq etmiş və çox güman ki, sufilərlə fikir mübadiləsi aparmışdır. Sufilər isə insanın kamilliyinə, onun müdrik- liyinə böyük önəm verirdilər. Məşhur Azərbaycan fəlsəfə tarixçisi Zakir Məmmədov «Şihabəddin Yəhya Sührəvərdi (həyatı, yaradıcılığı və dünyagörüşü)» adlı kitabında orta əslərin məşhur təsəvvüf NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 119 mütəfəkkiri, Sührəvərdilik adı altında geniş yayılmış təriqətin banisi, Azərbaycan filosofu Şihabəddin Yəhya Sührəvərdinin yaratdığı işraqilik fəlsəfi təliminin Nəsirəd- din Tusinin dünyagörüşünə və eyni zamanda onun şagird- lərinin yaradıcılığına böyük təsir göstərdiyini qeyd edərkən yazırdı. Tusiyə görə hər bir insan özünü kamilləşdirmək, özünü təkmilləşdirmək yolundan keçə bilər. «İnsanların hamısı özlərinin mənfi xüsusiyyətlərini aradan qaldıra bilər. Bunun üçün onlar haqq yoluna qayıtmalı, Uca Yaradanın bizə bəxş etdiyi ağıl və təfəkkürdən bacarıqla istifadə etməlidirlər. Əgər insan bu dünyaya nə üçün gəldiyini anlaya bilmirsə, deməli, o, özü özünü anlaya, haqq yoluna qayıda bilməyəcək. Ağıl insana ona görə verilib ki, nəyin pis, nəyin yaxşı olduğunu ayırd edə bilsin.» Sufilər kimi Tusi də insanlara öz nəfsini qorumaqla kamilləşməsinə inanırdı. «Kim bu dünyanın müvəqqəti olduğunu dərindən dərk edə bilsə, o, dünya malına aldanmayacaq və nəfsini pisliklərdən qoruya biləcək. Nəfsini saxlaya bilən, onun qulu olmaq təhlükəsindən özünü sığortalayan hər bir insan haqq divanına alnıaçıq və üzüağ gedəcək.» Əgər insanın özünü təkmilləşdirməsinə mane olan səbəblər özünü biruzə verməsə bu zaman ideal insan prototipi ortaya çıxmış olur. Tusinin nöqteyi-nəzərincə insanın kamilləşməsində, onun ideal bir şəxs kimi bərqərar olmasında, hər bir şeydən öncə, insanın heyvani arzu və şəhvani istəkləri mane olur. İnsanın mədəniyyət yaradan müstəqil və azad fəaliyyət qabiliyyətinin səbəbi onda şüurun, idrakın olmasıdır. Artıq intibah dövründə «ağıllılıq» «insanlıq» təzahürü kimi qəbul Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|