Бяйляр абдуллайев
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- F.Məmmədov 3.2.Tusi dünyagörüĢündə mədəni insan problemi.
NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 123 Süleyman, Əyyub, Musa və İsa peyğəmbər kamillik baxımdan Əmirəlmöminin Əli (ə) ilə bərabər tutmuşdur. Öz dini mənşəyi etibarilə şiə müsəlmanı olan Tusi imam Əlinin kamil insan olmasını bütün oxucularına nümunə göstərirdi. Tusi bir müsəlman alimi kimi «Qurani-Kərim»ə istina- dən insanın bütün yaradılanlardan yüksəkdə durduğuna ina- nırdı. Mümkün varlıq olan insan təbitən zəif məxluq olması etibarilə öz qısa ömründə günah işlətməmək üçün Allaha sığınmalı, Allahın göstərişinə, əmrinə, buyruqlarına ciddi bir surətdə əməl etməlidir. Və sözsüz ki, insanın bu əməli fəaliyyəti elmi fəaliyyətlə vəhdət təşkil etməli, bir- birində ayrı düşməməlidir. Nəsirəddin Tusi insanın kamillik və müdriklik yönü- mündə təkmilləşməsində və ümumiyyətlə insanın ümumi tərəqqisinin formalaşmasında təhsilin, elmin oynadığı rolu yüksək qiymətləndirmişdir. Tusi eyni zamanda onu da qeyd edirdi ki, bir kamil insan bütün ayrı-ayrı dinlərə obyektiv münasibət göstər- məsini və bu dinlərin səciyyəvi xüsusiyyətlərindən olan dini ritual və adət-ənənələrin hamısına hörmət bəsləməsini bildirmişdi. Bununla belə mütəfəkkir kamil insana din və məzhəb seçərkən çox ehtiyatlı olmağı da məsləhət görürdü. Çünki, dini mənsubiyyət insanın dünyagörüşünün təməl ünsür- lərini formalaşdırır. Əgər burada səhvə yol verilərsə o zaman kamil insan prototipinin formalaşması barəsində heç bir söhbət gedə bilməz. Tusinin yaratdığı kamil və müdrik insan mücəssəməsi elmi, praktiki, əxlaqi və dini təməllərə söykənirdi. Bu təməllər içərisində ədalətli davranış da xüsusi bir Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 124 əhəmiyyət kəsb edirdi. İnsan-insan və insan-cəmiyyət münasibətlərinin formalaşmasında, bərqərar olmasında ədalətlilik amili, ədalətlilik prinsipi xüsusi bir səciyyə kəsb edir. Kamil insan öz ədalətli və humanist fəaliyyəti ilə ətraf mühitdə nümunəvi davranış göstərməlidir. Kamil və müdrik insan öz kamilliyini cəhətdən cəmiyyətin mənəvi cəhətdən təmizlənmiş ünsürlərini təşkil etməlidir. Nəsirədin Tusinin gəldiyi qənaətə görə, nəfsi-izzəti cilovlamağı bacaran, ağılı ilə hisslərinə qələbə çalmağı, şərafətli ölümü rəzalətli yaşamaqdan üstün tutan, humanist, bəşəri əməllər yalnız müdriklikliyin və kamilliyin yaranmasına səbəb olur. Mütəfəkkir müdrikliyi, kamilliyi iffətli və şücaətli olmaqdan ayrı görmürdü. «Hər iffətli və şücaətli adam hikmətli olmaz, lakin hər hikmətli həm iffətli, həm də şücaətli olar» Tusi insanlarda mövcud olan bütün mənəvi qüsurların, əxlaqi nöqsanların səbəbini iradi cılızlıqda görürdü. Mütəfəkkirə görə fiziki zəiflik insanlardakı iradi cılızlığın başlıca arqumentidir. Tusidən sonra bir sıra məşhur alimlər də insanlarda baş verən bir sıra qeyri-əxlaqi hərəkətlərin başlıca səbəblərini bilavasitə iradi cılızlıqla, fiziki zəiflik və mənəvi düşgünlüklə bağlı olduğunu izah etmişlər. Tusinin qənaətincə, insanın iradi cəhətdən tərbiyə olunması onun fiziki və mənəvi yetkinliyinin formalaşmasına təkan verir və insanın kamil və müdrik bir şəxsiyyət kimi təşəkkül tapmasında böyük bir əhəmiyyət kəsb edir. NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 125 Mədəni insanın formulu: bilik, bacarıq, mütəşəkkilik, mənəviyya, yaradıcı fəaliyyət. F.Məmmədov 3.2.Tusi dünyagörüĢündə mədəni insan problemi. Mədəni insan problemi müasir dövrün aktual problem- lərindən biridir. Professor Fuad Məmmədov öz tədqiqatla- rında mədəni insan formulasını aşağıdakı beş amillə şərt- ləndirir: bilik, bacarıq, mütəşəkkillik, mənəviyyat, yaradıcı fəaliyyət. Bəşər tarixinin müxtəlif dövrlərində düşüncə adamları bu problem ətrafında fikir söyləmişlər. Müasir dövrdə isə bu problem kulturoloqların çiynində ən böyük yükə çevrilmişdir. İqtisadi inkişaf, texnoloji kəşflər, internet imkanları, informasiya bolluğunun sürətli artımı insanların mənəvi əxlaqi keyfiyyətlərini geridə qoyur. Bunların para- lel inkişafı üçün kulturoloqların mədəni insan problemi ətrafında düşünmələri vacibdir. Nəsrəddin Tusi yaradıcılığına baş vurduqda bu proble- min ana xətt təşkil etdiyinin şahidi oluruq. Tusi cəmiyyətdə insanların bir-biri ilə sıx bağlı olduğunu və bu bağların nə qədər zəruri olduğunu vurğulayır, insanların ünsiyyət mədəniyyətinin inkişafını ön plana çəkirdi. O, insanların bir-birinin köməyinə ehtiyacı olduğu be- lə şərh edilir: «… Demək lazımdır ki, hər kəs öz yemə- yini, paltarını, yerini və silahını hazırlamalı olsa idi gə- rək əvvəlcə dülgərliyi və dəmirçiliyi öyrənə, onların va- sitəsilə içmək, üyütmək, yoturmaq, eyni zamanda əyirmək, toxumaq üçün lazım olan alətləri hazırlamalı və başqa peşəl əri öyrənəydi, sonra öz halına qalaydı. Bu müddət Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|