Byörnstyerne Martinus Byörnson
Yüklə 4,18 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ musiqiĢünaslarımızın risalələri və rəssamlarımızın çəkdikləri miniatürlər, divar rəsmləri, diyarımızı gəzmiĢ səyyahların gündəlikləri, muzey kolleksiyaları vaxtilə Azərbaycanda 90-a yaxın çalğı alətinin istifadə olunması qənaətinə gəlməyə əsas verir. Onlar müasir təsnifatın əsaslandığı səs mənbəyinə görə dörd qrupa bölünürlər: simli, nəfəs, zərb, özüsəslənən alətlər. Bu təsnifata görə Azərbaycanda yayılmıĢ alətlərin 32-sini simli (onlardan 26-sı mizrabla, 4-ü kamanla, 2-si çubuqla çalınır), 23-ünü nəfəs, 16-sını zərb, 17- sini isə özüsəslənən alətlər qrupuna aid etmək olar. Üzeyir Hacıbəyovun ―ən ziyadə istemal edilən alətin birincisi‖, ―ġərq musiqi təhsilini geniĢləndirə bilən alətdən ən qiymətlisi, ən mühümü‖ saydığı tar, ―melodik alətlərdən ən www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ gözəli‖ adlandırdığı kamança, aĢıqların ―həmdəmi‖ saz, Füzulinin ―sirr sandığına‖ oxĢatdığı qanun, vaxtilə bütün alətlərin ―Ģahı‖ hesab edilən ud müasir dövrümüzdə ən geniĢ yayılan simli alətləri təĢkil edir. Tar Azərbaycan xalqının ən mükəmməl və möhtəĢəm səslənən mizrabla çalınan alətlərindəndir. Bu cəhətlər onun hissələrinin tut, qoz və armud ağaclarından hazırlanmasından, gövdəsinin açıq tərəfinə malın ürək pərdəsinin çəkilməsindən, müxtəlif qalınlıqda və tərkibdə olan simlərinin sayından, onların bağlanma qaydasından və köklənmə müxtəlifliyindən yaranmıĢdır. Müasir Ģəklini alınadək tar böyük inkiĢaf yolu keçmiĢdir. Onun adı XI əsrdə yaĢamıĢ Baba Tahir və Qətran Təbrizinin Ģerlərində çəkilir. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ Əsaslı Ģəkildə təkmilləĢməsi Azərbaycan musiqi tarixinə mahir tarzən, böyük novator sənətkar kimi düĢmüĢ Mirzə Sadıq Əsəd oğlunun adı ilə bağlıdır. Ona qədər tarın beĢ simi olmuĢdur. O, kök və zəng simləri əlavə etmiĢ, qolda 22 pərdə saxlayaraq, onların yerini dürüstləĢdirmiĢ, alətin tez-tez kökdən düĢməməsi üçün gövdəyə daxili tərəfdən ―iç qol‖ pərçim etmiĢdir. Çəkicə yüngülləĢmiĢ tar əvvəlki kimi diz üstündə deyil, sinə üstündə tutulmuĢdur. Bununla da tarın texniki imkanları çox geniĢlənmiĢdir. Mirzə Əsədin tarı tez zamanda ölkəmizin hüdudlarından da kənarda yayılmıĢdır. Onu artıq ―Azərbaycan tarı‖ adlandırmağa baĢlamıĢlar. Tara üstdən baxdıqda onun gövdəsi səkkiz rəqəmini xatırlayır, böyük və kiçik çanaq hissələrə ayrılır. Nisbətən uzun qoluna 22 pərdə www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ bağlanır. Alətin 11 metal simi vardır. Onlar rənginə görə ağ (polad qarıĢığı olan metaldan hazırlanır), sarı (bürüncdən)) və qırmızı (ağ simlərin üzərinə qırmızımtıl və ya sarımtıl bürünc tel sarınır) simlər adlanır. Ən aĢağıda yerləĢən iki qoĢa (ağ və sarı) sim əsas simlər sayılır, çünki ifa olunan əsərin melodiyası onlarda səslənir. Sonra qoĢa – qırmızı (bəzən sarı) və ağ (onun yerinə sarı sim də bağlana bilər) simlərdən ibarət olan kök (dəm) simlər, ondan da yuxarıda qalın qırmızı - bəm kök, ton sim yerləĢir. Kök simlərdən yuxarı iki cüt ağ sim – zəng (cinginə) simlər bağlanır. Əsas və zəng simlər kəllədə yerləĢən 6 iri, kök simlər isə kiçik aĢıqlara sarınır. QoĢa ağ, sarı və zəng simlər daimi kökə malikdirlər. Üç kök simlər isə ifa olunan muğam və ya əsərin lad əsasından asılı olaraq, müxtəlif ucalığa www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ köklənirlər. Çalğı zamanı müxtəlif mizrab vurma üsullarından istifadə olunur. Ürəklərə fərəh gətirən, insanı xəyala dalmağa vadar edən həzin və həm də füsunkar səsli qədim kamança bir simli olub, uzun qola və dayağa malik idi. Hazırda onun dörd simi vardır. Onlardan 3-cü və 4-cü bəm simlər mis və bürünc tellə sarınmıĢdır. Simlər zoğal ağacındın hazırlan- mıĢ bir qədər əyilmiĢ çubuq Ģəklində olan və uclarına at tükü dəsti bağlanan kamanla çalınır. Əsasən qoz ağacından hazırlanan kürə Ģəkilli çanaqdan, girdə qoldan, onları birləĢdirən və çanağın içərisindən keçən ―ĢiĢ‖ adlanan dəmir mildən ibarətdir. Çanağın açıq tərəfinə nərə balığının dərisi çəkilir. Onun üzərində çəp vəziyyətdə qoyulmuĢ xərək yerləĢdirilir. Xərəyə söykənən simlərin bir ucları ĢiĢ üzərindəki Yüklə 4,18 Kb. Dostları ilə paylaş:
|