Byörnstyerne Martinus Byörnson
Yüklə 4,18 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ qarmaqlara, o biri ucları isə qolun üst tərəfindəki aĢıqlara bağlanır. Mizrabla – təzənə ilə çalınan sazın inkiĢafı aĢıq sənəti ilə sıx olmuĢdur. Onun adı tez-tez klassik Ģairlərin və aĢıqların Ģeirlərində çəkilir. Ġlk sazlar kiçik canağlı və iki-üç simli olmuĢdur. Sonralar aĢıq musiqisinin inkiĢafı ilə ―ayaqlaĢan‖ sazın ölçüləri böyüdülmüĢ, sim və pərdələrinin sayı artırılmıĢdır. Hal-hazırda onun armuda bənzər dərin çanağı əsasən 9 tut ağacı zolağından yığılır, qolu isə qoz ağacından hazırlanır. Tavar və ya böyük, orta və cürə, qoltuq adlandırılan növləri vardır. Simlərin sayı tavar sazda 8-11, orta sazda – 8-9, cürə sazda isə 4-7-dir. Yaxın keçmiĢdə uzunluğu 1500 mm-ə çatan 12 simli baĢ tavar və ya ana sazlar da səslənmiĢdir. Qoluna 17- 18 və daha artıq pərdə bağlanır. 3-4 aĢağı – ayaq www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ simlər - zillər, 2-3 ara simlər - bəmlər, 2-4 yuxarı simlər isə - dəmlər adlanır. Zil və dəm simlərin kökü daimidir. Bəm simlərin kökü ifa olunan havanın lad-harmoniya xüsusiyyətindən asılı olaraq dəyiĢir. Ġncə, yumĢaq və məlahətli səsli qanun diz üzərində saxlanılaraq Ģəhadət barmaqlara oymaq kimi geydirilən metal mizrablarla səsləndirir. Vaxtilə ġərq ölkələrində, o cümlədən Azərbaycanda da geniĢ yayılmıĢdı. Bir müddət sıradan çıxsa da keçən əsrin 50-ci illərin sonunda yenidən orkestr, ansamblların tərkibində səslənməyə baĢlamıĢdır. Gövdəsi yastı düzbucaqlı trapesiya Ģəklindədir. Üzünün çox hissəsi taxta olub, üzərində rezonator dəlikləri açılmıĢdır. Üzün aĢağı hissəsinə dəri çəkilərək üzərində taxta xərək yerləĢdirilir. Xərəyin üstündən metal və ya www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ kaprondan hazırlanmıĢ 24 üçləĢdirilmiĢ sim (ümumi sayı 72-yə çatır) keçir. Simlərin bir ucları gövdənin düzbucaq əmələ gətirən yan tərəfində açılan dəliklərə keçirilərək düyün vurulur, o biri ucları isə taxta aĢıqlara bağlanır. Aləti köklədikdə aĢıqlar xüsusi açarla burulur. AĢıqlara yaxın, simlərin altından oxu ətrafında dönə bilən bir və ya iki kiçik metal xərək yerləĢdirilir ki, onların köməkliyi simlərin kökünü yarım və ya bir ton yarıma qədər dəyiĢmək olur. Qartal lələyi ilə çalınan dolğun və məlahətli səsli ud (―əl-ud‖un qısaldılmıĢ Ģəklidir) qədim alətlərdən sayılır. Rusların ―lyutnya‖, almanların ―laot‖, italyanların ―lyuto‖, ispanların ―laud‖ alətlərinin adları ―əl-ud‖dan alınmadır. X əsrə qədər udun dörd simi olub, sonralar ona beĢinci sim əlavə edilmiĢ və səsin gur çıxması üçün hər www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ sim qoĢalaĢdırılmıĢdır. Əvvəlcə Siciliya adasına və Ġspaniyaya gətirilmiĢ ud artıq orta əsrlərdə bütün Avropada yayılmıĢdı XVII - XVIII əsrlərdə ən yüksək inkiĢaf mərhələsinə çatmıĢ ud tədricən üstünlüyünü itirir və onun yerini skripka, gitara tutur. O yalnız ġərq ölkələrində üstünlüyünü sax- layır. Müasir ud iri qabarıq, armuda bənzər qoz ağacı dilimlərindən (20-yə qədər) quraĢdırılmıĢ çanağa, pərdəsiz qısa qola və geriyə əyilmiĢ kəlləyə malikdir. Taxta üzündə yaxĢı səslənməsi üçün rezonator dəlikləri açılmıĢdır. Üzün aĢağı hissəsində xərək yerləĢdirilir və simlər bilavasitə ona bağlanır. BeĢ qoĢalaĢmıĢ simi var. Bəzən ona əlavə tək sim də qoĢulur. 1-ci və 2-ci qoĢa simlər bağırsaqdan, qalanları isə metaldandır. Zaqatala və Balakən rayonlarının mərkəzlərində və kəndlərində yayılan cökə www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ ağacından hazırlanan iki simli damburun uzun çalov Ģəkilli gövdəsi vardır. Nisbətən qısa qola beĢ taxta pərdə bərkidilir. Metal simlər (əvvəllər ipəkdən hazırlanırdı) barmaqların hərəkəti ilə səsləndirilir. Orta əsrlərdə mizrabla çalınan simli alətlər daha geniĢ yayılmıĢdı. ―Kitabi-Dədə Qorqud‖da göstərildiyi kimi qopuz indiki aĢıqların əcdadı sayılan ozanların sevimli aləti idi. Ġki-üç simli qopuz saza çox oxĢayırdı. Bərbətin uda bənzəyirdi və ölçücə ondan bir qədər böyük idi. Mükəmməl alət sayılan udun kökü baĢqa alətlər kökləndikdə əsas götürülürdü. Azərbaycanda hazırda Mərkəzi Asiyada istifadə olunan qaĢqar rübabı və tənbur da geniĢ yayılmıĢdı. Tənburun dütar, setar, çartar, pənctar, ĢeĢtar, növləri də səslənirdi. Üç simli ozanın çanağının çox hissəsi Yüklə 4,18 Kb. Dostları ilə paylaş:
|