Byörnstyerne Martinus Byörnson
Yüklə 4,18 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ tədricən geniĢlənən uzun burğunu, onlardan qısalığı ilə seçilən, lakin ağzı kəskin geniĢlənən buğ, müxtəlif uzunluqda səkkiz borudan ibarət olan musiqarı, uzunluğu 2 metrə çatan və aĢağıya doğru ağzı geniĢlənən kərənayı, uzunluğu nisbətən kiçik nəfiri, ağzı bir qədər geniĢ, uzun, düz borudan ibarət olan Ģeypuru göstərmək olar. Kərənaydan fərqli olaraq borusu bükülmüĢ alət gavdum, nəfirin buynuz kimi əyilmiĢ növü Ģahnəfir, tütəyə oxĢar alət mizmar adlanırdı. Kəskin səsli nayla yanaĢı, eyni adla həzin səsli alət də yayılmıĢdı. Müasir orqanın əcdadı sayılan ərğan çoxlu borulardan təĢkil olunub, körük vasitəsilə səsləndirilirdi. Yaxın keçmiĢdə tütəyin ibtidai növü sümsü, sümsü-balabanın və eləcə də quĢ Ģəkilli burbuğun və kələnayın (kələzurnanın) www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ səsini eĢitmək olurdu. Ġndi də ara-sıra Ģapbır- balaban səslənir. Üzeyir bəyin təbirincə zərb alətlərindən ―ən zərifi‖ qaval, özünə məxsus səsi olan nağara, qoĢanağara, dümbək dövrümüzdə ən geniĢ yayılan zərb alətlindəndir. Qaval ensiz, dairəvi Ģəkilli ağac sağanaqdan ibarət olub, bir üzü açıq, o biri üzünə isə balıq dərisi çəkilmiĢdir. Sağanağa daxili tərəfdən metal halqalar bərkidilir. Diametri 340-456 mm, eni isə 40-50 mm-dir. Qavalda səslər hər iki əlin ovucları və barmaqları dəri üzün kənarına və ya mərkəzinə vurmaqla, həmçinin aləti silkələməklə alınır. Ərik, qoz, tut və cökə ağaclarından hazırlanan nağaranın sağanağı silindr Ģəklindədir. əsasən Keçi dərisi çəkilmiĢ polad çənbər çal- çarpaz dolanan kəndir vasitəsilə hər iki üzə www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ dartılır. Gövdəsinin ölçüsündən asılı olaraq müxtəlif ad daĢıyır: böyükləri – kos (həmiĢə kiçik növü ilə səsləndirilir), orta ölçüdə olanları – qoltuq, əl nağarası, toy, kiçikləri isə cürə, bala nağara. Ġri nağaralar iki toxmaqla, baĢqa növləri isə əllə və çubuqlarla çalınır. QoĢanağara (dumbul, dümbələk də adlanır) eyni hündürlüklü, ancaq müxtəlif ölçülü iki qoz, tut ağaclarından və metaldan hazırlanan gövdədən ibarətdir. Xarici görünüĢünə görə fincanı xatırladır. Gövdələrin üst tərəfinə çəkilmiĢ keçi, öküz, dəvə və ya at dərisi camıĢ gönündən düzəldilən köĢə ilə və ya vint mexanizmi ilə dartılır. Çalğı zamanı çubuqları ayrı-ayrılıqda hər iki dəri üzə, bir üzə (mərkəzinə və kənarına), bir- birinə və ya gövdəyə, ovucun üzə vurulması ilə müxtəlif səslər alınır. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ Dümbəyin piyaləni xatırladan gövdəsi (əvvəllər gildən hazırlanırdı, indi əsasən ağacdan düzəldilir), geniĢ üst tərəfinə keçi dərisi çəkilir və bir-birinə çal-çarpaz sarınan qayıĢla və ya vint mexanizmlə dartılır. Alətin hündürlüyü 350-400 mm-dir. Çalma tərzi qavaldakına oxĢayır. Zərb alətləri arasında orta əsrlərdə çubuqlarla səsləndirilən piyalə Ģəkilli təbil geniĢ yayılmıĢdı. Gövdəsi mis və ya bürüncdən, açıq tərəfinə isə canavar dərisi çəkilirdi. Ovçuluqda istifadə olunan kiçik növü təbil-bas adlanırdı. Təbilə nisbətən kusun ölçüsü böyük idi, ucları əyilmiĢ və ya parça bağlanmıĢ çubuqlarla səsləndirilirdi. Ġki iri təbildən ibarət olan cüft-kös adətən döyüĢlərdə çalınırdı. Müasir qavala oxĢayan dəf (indi bəzən qavala da bu ad verilir) də geniĢ yayılmıĢdı. Onun sağanağı boyu bir-birindən aralı 4-6 mis dairəcik www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ bərkidilirdi. Bəzən dairəciklər əvəzinə sağanağın xarici və daxili tərəfinə kiçik halqacıqlar bağlanırdı. Bu alət isə dairə adlanırdı. Məzhərin dəfə nisbətən enli sağanağı var idi və ona halqa, zınqırovlar bərkidilmirdi. ―Kitabi-Dədə Qorqud‖ dastanında adı çəkilən davul iri nağaranı xatırlayırdı. Təbirənin gövdəsinin diametri orta hissəyə doğru kiçilirdi. Dumbulun sağanağının hər iki tərəfi enli idi, nağarazən birtərəfli nağara, dühul isə uzunsov nağara Ģəklində idi. Özüsəslənən alətlər sırasına ĢaxĢax, kaman, laqquti daxildir. ġaxĢax (çalpara) dəstəyin yuxarı hissəsinə iplə bərkidilmiĢ bir tərəfi qabarıq iki dairəvi taxta lövhəcikdən (kasadan) ibarətdir. Aləti dəstəyindən tutub silkələdikdə, onlar bir- birinə dəyərək səs verir. Kamanın 400 mm-ə yaxın uzunluqda ağac hissəsi yay kamanı Ģəklində Yüklə 4,18 Kb. Dostları ilə paylaş:
|