Byörnstyerne Martinus Byörnson
Yüklə 4,18 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu
- 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ Mündəricat
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ Motsart Ġtmiş qəbrin sirri Balaca Volfqanq Motsart təbiətcə gülərüz olduğundan yıxılanda ağlamazdı. Anası onun ağladığını cəmi bir dəfə xatırlayır – o da atası Leopold çalğısını saxlayıb körpəni otaqdan çıxardıqda. Bir dəfə axĢamçağı valideynləri evdə olmayanda Volfqanq alətə yaxınlaĢıb bütün barmaqlarıyla aləti döyəcləyir. Səs kəskin olduğundan fiziki zərbə almıĢ kimi uĢaq üz- gözünü turĢudur. Sonra ehtiyatla bir barmağını klaviĢə toxundurur. EĢitdiyi səsdən çox məmnun qalır. Bu gecədən etibarən klavisin onun ən sevimli oyuncağına çevrilir. 3 yaĢında klavisində çalır, 5 yaĢında alətin virtuoz ifaçısı sayılır, 6 yaĢında isə musiqi bəstələyir. 8 yaĢında 3 www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ simfoniyanın müəllifi idi. 14 yaĢında isə bütün Avropada nüfuzlu sayılan Boloniya Musiqi Akademiyasının üzvü idi. Zalsburqda Mosart muzeyi – «Mosarteume»də körpə Mosartın balaca not dəftəri indi də qalır. Ləkə düĢmüĢ, kağızı bozarmıĢ, not yazısında notların çubuğu silinmiĢ bu dəftərdə Leopold Mosart Volfqanq üçün musiqi çalıĢmaları yazardı. Bir dəfə heç 6 yaĢı tamam olmamıĢ Volfqanq atasından qulağına gələn melodiyanı nota yazmağı xahiĢ edir. Bu kiçik pyes Mosartın ilk əsəri kimi həmin bu dəftərdə yazılır. Mosart musiqi fikirlərini yazmağı bacarmasa da, musiqi dilində fikirləĢməyi bacarırdı. Belə uĢağın musiqi istedadı ətrafa səs salmaya bilməzdi. Pul qazanmaq imkanını əldən buraxmayan atası Leopold konsert turnesiylə www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ Ģəhərləri gəzməyə baĢlayır. Avropanın ən yaxĢı musiqiçi və müğənnilərinin çıxıĢ etdiyi zadəgan saraylarına yol tapmaq Ģəhərin rəğbətini qazanmaq demək idi. Zadəgan saraylarında isə kiçik möcüzə, vunderkind Mosartdan danıĢ- maqdan bezmirdilər. Avstriya imperatorlarının yay iqamətgahında imperator Mariya Tereza onları qəbul edir. Mosart bu qadınla salamlaĢıb tələsik klavisinin arxasına keçməyə çalıĢır. Ancaq parıldayanacan sürtülmüĢ güzgü kimi parketin üstündə sürüĢüb düz zalın ortasında yerə sərələnir. Hər dəfə qalxmağa çalıĢanda parik taxmıĢ bu adamcığaz yenidən yıxılır və böyüklər gülməkdən uğunurlar. Mariya Tereza qızı Mariya Antuanettadan kömək etməyi xahiĢ edir. Nəhayət, ayaq üstünə qalxa bilmiĢ Volfqanq xilaskarına gülümsəyib bərkdən deyir: «Xeyirxahlığına görə www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ səni alacam». Amma üç onillik keçməmiĢ, Mosart kasıblıqda öləcək, Mariya Antuanetta isə baĢını gilyotinə qoyacaq. Volfqanqın çıxıĢları kənd yarmarkasında akrobatların, jonqlyorların çıxıĢına bənzəyirdi. Akrobatik hoqqalar beləydi: enlikürək, qartalburunlu bir kiĢi estradaya çıxıb camaata bir parça göstərir. Sonra həmin parçayla alətin klaviaturasını örtür. Gənc ifaçı alətin arxasına keçib klaviĢləri görmədən bir neçə rəqsi sürətlə ifa edir. Sonra atası uĢağın gözünü bağlayır. Zaldan bir neçə adam klaviĢləri səsləndirir, cib saatının zəngini çaldırır, klavisinin üstündəki badələri cingildədir. Mosart isə səsləndirilmiĢ notların adını deyir. Yaxud bir nəfər ağlına gələn bir melodiyanı çalır. Ġfaçı isə onun əsasında elə ordaca pyes bəstələyir. Səfərlərin uĢaq sağlamlığına zərərini bilsə də, www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ atası oğlunu əl meymunu kimi camaata göstərməkdən usanmırdı. Amma uĢaq böyüdükcə ona maraq sönməyə baĢlayır. Artıq 20 yaĢına qədəm qoyanda həyat Volfqanqa çox Ģey öyrətmiĢdi. AlqıĢların, səfərlərin, görüĢlərin dadını görmüĢ maestrino indi Zalsburq sarayında kiçik əməkhaqqına sifariĢlə musiqi yazmalıydı. Tabeliyində olduğu arxiyepiskopla münaqiĢəsi dərinləĢirdi. Dəfələrlə kapellanın müğənniləri və ifaçıları qarĢısında Mosart uĢaq, avara və səfeh adlandırılır, aldığı pula heç dəymədiyi eĢitdirilirdi. Moestronu konsertdə alqıĢlayanlar bilmirdi ki, qeyri-adi artist, insan qəlblərinə hakim olacaq bir adam kiminsə quludur. Hər konsertdən əvvəl o, çıxıĢ etməkçün arxiyepiskopa dil tökməlidi. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ Arxiyepiskopsa izin verməməklə özünü hökmdar zənn edirdi. Mosartın səbr kasası dolur. O, iĢdən çıxmaq ərizəsi yazır. Hər gün kinayəli gülüĢləri və boĢ- boĢ sözləri dinləyib cavabsız qayıtmalı olur. Onun get-gələ salınmasının səbəbi var: kimi qovlamağı, kimi saxlamağı arxiyepiskop özü həll edir. Kiminsə ərizəni birinci yazmağı onun Ģəninə toxunurdu. Bir ay keçir. Mosart yenidən xahis ərizəsiylə qəbula gəlməli olur. Katib Mosart haqqında deyilən «avara, uĢaq» sözlərini öz qulağıyla eĢitdiyindən cəsarətlidi. Mosart ərizəni masanın üstünə atıb çıxıb gedir. Katib onu pilləkəndə yaxalayıb arxadan təpiklə itələyir. Sonra bioqrafları yazırdı ki, arxasından aldığı bu təpik Mosartı azad insana çevirir. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ Volfqanq pillələrlə diyirlənib yıxıldığı günü ömür boyu unutmayacaq. Yerdən qalxır, gözləri qaraldığından heç nə görmür, yol fanarına söykənir. Ürəyi bulanır, qusduqdan sonra rahatlaĢır. Səndələyə-səndələyə evə gəlib iĢığı yandırmadan yatağa düĢür. Yorğunluq və yuxu- suzluqdan gözünə çirkin üzlər, iyrənc ifadələr görünür. Volfqanqın beynində melodiya doğulur. Belə Ģey qabaqlar da baĢ verirdi. Bu melodiyadan canını qurtarmaqçün durub onu ya çalmaq, ya da yazmaq lazımdır. Melodiya çalındıqca reallaĢıb qadın səsinə çevrilməyə baĢlayır. Sonra qapı açılır, döĢəmə cırıldayır. Beynindən «birinci oktava, lya diyez» keçir. Yalın ayaqların yumĢaq addımlarını eĢidir. Ġki incə əl üzünə, isti dodaqlarsa dodağına toxunur... Bu onun ilk www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ məhəbbəti Aloiziyanın bacısı Konstansadır. Gələcək ömür yoldaĢı. Atasının təkidiylə o, 15 il əvvəl maestrinoyla fəxr eləyən Parisə gedir. Amma 15 il uzun müddətdir. O vaxt onun cəmi 7 yaĢı vardı. Paris möcüzə uĢağı artıq unutmuĢdu. Bu dəfə Parisə görkəmsiz, kifir bir gənc gəlmiĢdi. Belə musiqiçilər zadəgan evlərində iĢ axtarmaq ümidiylə bura axıĢırlar. Həyatda yeri uğrunda mübarizə edən 20 yaĢlı Volfqanqın nə köməkçisi, nə də arxası var. Mosart iri Ģəhərin bir baĢından o biri baĢına qaçıb, dərsi dərsə calayıb günlərini yaĢayır. Daim nəm ayaqları, ağırlaĢmıĢ bədəni, sanki parçalanacaq baĢının ağrısı vecsiz tələbələrinin verdiyi mənəvi əzablarla müqayisədə bir Ģey deyildi. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ Azadlığa qovuĢmasından 5 il keçir. Konstansa ilə münasibətləri Zalsburqa atasının qulağına gədər gedib çatır. Kanstansanın anası da qızını incidir ki, Mosartın ona yazığı gəlsin və tez evlənsin. Hətta Mosartı evlənməyə borclu eləyən sənəd də imzalamağa məcbur eləyir. Əgər evlilik baĢ tutmasa, Mosart Konstansaya hər il 300 florin verməyə borcludur. Sədaqətli Konstansa bu sənədi gizlincə oğurlayıb cırır. Mosart onunla sevdiyinə görə evlənir. Amma bu evlilik ona baha baĢa gəlir. O, yenə də seçim qarĢısındadır: azadlıq, sevdiyi qadın, yaxud Zalsburq, ailəsinin, xüsusilə atasının sevgisi. O, birincini seçir. Ġtalyan operalarının hakimliyi zamanında Mosartın təmiz alman operası yazmağı ona qarĢı cəbhə yaratmıĢdı. «Fiqaronun toyu» yarananda teatrda 3 opera hazırlanırdı. «Fiqaronun toyu»nu www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ xalq çox sevsə də, zadəganlara çox darıxdırıcı gəlirdi. Hər dəfə zalı doldurmasına baxmayaraq, bu opera həmin il cəmi 8 dəfə qoyulur və sonrakı il repertuardan çıxarılır. Onu ispan bəstəkarı Martinin «Nadir əĢya» operası əvəz eləyir. Bu da taleyin bir oyunudur. Çünki bu operanı bir neçə tamaĢadan sonra heç kim xatırlamayacaq. Amma Mosart «Don Juan» operasında həmin operadan bir neçə xanə sitat gətirdiyinə görə tarix bu operanın adını da unutmayacaq. Mosatın həyatı heç vaxt rahat olmayıb. Amma «Don Juan»ın uğursuzluğundan sonra vəziyyət daha dözülməzdi. Ona sifariĢ verilmirdi, saraya dəvət olunmurdu. Mosartı unutmuĢdular. Musiqidən qazandığı puldan savayı baĢqa gəliri olmadığıyçün bu durum dilənçilik səviyyəsinə enmək demək idi. Ġndi o, gecə-gündüz arvadı və www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ oğlunu yedirməkdən ötəri pul tapmağın qayğısını çəkir. Tərs kimi onlar hər ikisi tez-tez xəstələnirdi. Əvvəl yeganə oğlunu, sonra doğulmuĢ daha iki uĢağını torpağa tapĢırır. Ġtkilər yaĢadığı məhz bu dövrdə Mosart yaradıcılığının zirvəsi sayılan son 3 simfoniyasını, «Sehrli fleyta» operasını və sonuncu əsəri olan «Rekviyem»i yaradır. Bütün gecəni ağrılardan yatmamıĢdı. Amma musiqi yazmaya da bilməzdi. Yazmayanda daha çox əzab çəkirdi. Ġçində qalıb əzab verən musiqidən azad olmaq lazımdı. Yuxusuzluqdan ağırlaĢmıĢ baĢı masaya tərəf əyilir. BaĢını qaldıranda qapı ağzında yarıqaranlıqda qara plaĢlı, qara Ģlyapalı, qara qalstuklu, pudralı parikdə, qanı qaçmıĢ solğun bənizli, boĢluğa baxan ifadəsiz gözlü bir adam görünür. Bu adam www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ dinmədən konvert uzadır və deyir: «SifariĢçi məxfi qalmağı arzulayır». Məktubda rekviyem yazmaq sifariĢ edilirdi. Mosart o zamana görə çox böyük sayılan məbləğ istəyir. Yad kiĢi həmin məbləği sayıb masanın üstünə qoyur. «Əsər hazır olandan sonra bu qədər də alacaqsız» deyib qeyb olur. Son zamanlar ölüm fikri onu rahat qoymurdu. «Mənim baĢımda xaosdur. Fikrimi toplayıb yaza bilmirəm. Qara plaĢlı kiĢi məni izləyir, iĢləməyi tələb eləyir. Mən artıq heç nədən qorxmuram. Bilirəm ki, axırım istedadımı tam aça biləcəyimdən tez çatacaq. Amma taleyini dəyiĢə bilən varmı? Mən matəm musiqimi yazıb sonra öləcəyəm». Hər gün musiqi daha az, sükut daha çoxdur www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ Soyuq, yağmurlu noyabr günlərindən biridir. Mosartın evində üzücü səssizlik və dərman qoxusu hakimdir. Bu səssizliyi hərdən bir xəstənin otağından gələn qəmli musiqi pozur. Mosart Ģagirdi Züsmayerlə birgə rekviyem üzərində iĢləyir. Hər gün musiqi daha az, səssizlik daha çoxdur. Ölümündən bir az əvvəl Mosart müqəddəs Stefan kilsəsində kopelmeyster vəzifəsinə dəvət alıb. Eyni zamanda Macarıstan və Amsterdamdan sərfəli sifariĢlər də gəlib. Onun həyatında ilk dəfə bir parça çörək axtarıĢından canını qurtarıb sakit yaĢamaq imkanı var. Onun 36 yaĢı hələ tamam olmayıb. Arabir kəskin zarafatlarıyla və ən vacibi istedadını gizlədə bilməməsiylə Mosart ətrafdakıların çoxunu düĢməninə çevirmiĢdi. Hətta Ģagirdi Züsmayerin Konstansa ilə eĢq www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ macərasından danıĢırdılar. Özünü bəstəkarlığa hazırlayan tələbənin yolunda Mosartın istedadı bir qaya kimi durmuĢdu. Müəlliminə bənzəməyə o qədər çalıĢırdı ki, illər keçəndən sonra not yazısında qrafoloqlar nəyin Mosarta, nəyin Züsmayerə məxsus olmasını ayıra bilmədilər. Üstəlik, Mosartın paxıllığını çəkən bəstəkar Solyeri ilə əlaqə saxlayaraq müəlliminin bütün sirrlərini ona açırdı. Solyerinin Mosartı zəhərləməsi barədə gəzən əfsanələrə baxmayaraq, sarayda daha məĢhur olan bəstəkarın onu öz əliylə zəhərləməsi gülünc görünür. Amma bəzi bioqraflar Solyerinin ölümqabağı kilsədə yazılı etirafını əlində əsas tutaraq bu versiyada təkid edirlər. Rekviyemin sifariĢçisi qraf Velzex ġtuppax civə yataqlarının sahibiydi. Solyeri və Züsmayerin əlbirliyi ilə və bu qrafın www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ məsləhətləriylə Mosartın civə ilə zəhərlənməsi versiyası hələ də dillərdən düĢmür. Otağın ortasında klavisinin yanında tabut var: kobud taxtadan yonulub, taxtaların arasından dəliklər görünür, qara rənglə səliqəsiz boyanıb. Mosart bu tabutdadı. Otaqda Ģam yanır. ġagirdi Züsmayer səhər tezdən qaçıb maestronun Ģamdanını sələmçidən alıb ki, otaqda iĢıq olsun. Kilsədə onu son mənzilə çox az adam yola salırdı. Nə orqan çalır, nə də oxuyan var. Monoton latın kəlmələri fonunda kimsə ərini donuz kimi dəfn edən Konstansanın dalıyca alıb-verir, kimsə evə gedib Mosartın əlyazmalarını gizlətməyi düĢünür. Çünki baĢa düĢür ki, tezliklə onların qiyməti olmayacaq. Konstansanı ovudarkən dostları fikir eləməməyi məsləhət görürdülər. O da bu www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ məsləhətə həvəslə əməl edir və fikri-zikri Mosarta görə təqaüd arxasınca qaçmaqdadı. Yüngül xasiyyətli olduğundan dahi insanla bir yerdə yaĢadığını hiss eləməmiĢdi. Bunu ilk dəfə Mosartın əsərlərinin nəĢrindən aldığı qonorarın həcmini görəndə baĢa düĢmüĢdü. Bəstəkarın ölümündən sonra arvadı qapı-qapı gəzib yazıq dul qadın obrazını oynamaqla indiki pula çevirəndə 5 milyon avro məbləğində qonorar toplaya bilmiĢdi. Mosartın ölümündən 18 il sonra Konstansa axır ki, qəbiristanlığa getməyi qərara alır. Dahi bəstəkarı basdırmıĢ qoca artıq ölmüĢdü. Lap sağ olsaydı belə, ümumi qəbirdə Mosartın cəsədini tapmaq mümkün olmayacaqdı. Ona görə də bəĢəriyyətin dahi musiqiçisinin qəbri insanlarçün açılmaz sirr olaraq hələ də qalır... www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2018 Ağasəlim Pünhanoğlu ―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖ Mündəricat Azərbaycan muğam sənəti ........................... 3 Muğam ifaçılığı mədəniyyəti .......................12 "Karmen" XIX əsrin opera realizminin zirvələrindən biri.........................................19 Azərbaycan xalq çalği alətləri.................. 29 “Sevilya bərbəri” Özünü öyən və şəhərdə hamıya gərəkli olan bərbər Fiqaro. ...................... 41 “Karvan”. Xoş bir təsadüfün nəticəsi .................. 49 Musiqi . Bəzən caiz, bəzən də vacib olan sənət. ......................................................................... 56 Klassika. Zamanın sınağından çıxmış əsərlər ........................................................... 61 “Qız qalası”. Sovet Azərbaycanı incəsənətinə hədiyə ................................................. 63 “Sevil”. Ġnqilab tufanının təsiri. ............................ 86 Motsart. Ġtmiş qəbrin sirri. 95 Yüklə 4,18 Kb. Dostları ilə paylaş:
|