Byörnstyerne Martinus Byörnson

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 
2018 
 
Ağasəlim Pünhanoğlu
 
       
―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖
 
BəradĢt  -  giriĢ  xarakterli  instrumental  pyeslərdir. 
Üçüncü hissə, Mayə (ilkin təməl, xəmirin mayası 
kimi  tərcümə  olunur)  -  hər  bir  dəstgahda  əsas  və 
ən iri Ģöbədir. Dəraməd, BərdaĢt və ġöbət - vokal 
instrumental  dəstgahın  mütləq  hissələridir,  onun 
formasının hərəkətini və məntiqini müəyyən edir. 
Təsniflər 
(mahnı 
tipli 
vokal-instrumental 
melodiyalar)  və  Rənglər  (əksərən  rəqs  xarakterli 
instrumental  pyeslər)  dəstgahı  təbəqələĢdirməklə 
ona  bir  gözəllik  gətirir.  Onların  seçimi  ifaçının 
istəyindən, zövqündən və bədii mənadan asılıdır. 
Dəstgahda  Ģöbələrin  növbələnmə  qaydası 
melodiyanın  tonikadan  (Mayə)  tonikanın  yuxarı 
oktavasınadək, mütləq Mayəyə yekun qayıdıĢı ilə 
yüksəliĢin  pilləvari  sırasını  əmələ  gətirir, bundan 
sonra  dəstgah  tamam  olmuĢ  sayılır.  Dəstgahın 
dramaturgiyası  insanın  bir-birini  əvəz  edən  ruhi 

---

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 
2018 
 
Ağasəlim Pünhanoğlu
 
       
―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖
 
vəziyyətinin sikli kimi canlanır, onların ardıcıllığı 
hər 
bir 
dəstgahda 
emosional 
zirvəyə 
istiqamətlənmiĢdir.  Dəstgahın  bədii  konsepsiyası 
mənəvi  azadlığa  və  təmizlənməyə  gətirib  çıxaran 
bir 
sıra 
emosional 
vəziyyətlərdən 
("məqamlardan")  keçirməklə,  insan  Ģəxsiyyətinin 
mənəvi  yolu  ideyasını  təcəssüm  etdirir.  Bu  yol 
insan  ruhunun  sosial  bağlardan  tədricən  azad 
olunmasından,  xarici  aləmdən  uzaqlaĢmaqdan  və 
daxili  Ģəxsi  duyğular  və  yaĢantılar  aləminə  baĢ 
vurmaqdan  keçir,  bəzən  bunun  yüksək  pilləsi 
duyğuların özünü büruzə verən ekstatik yaĢantısı 
olur,  bunun  ardınca  bütün  bunlardan  azad  olma 
gəlir.  Muğam  sənəti  klassik  poeziya  ilə  qırılmaz 
tellərlə bağlıdır. 
Muğamlarda  bir  sıra  melodiyalar  məsnəvi, 
saqinamə, 
səmai, 
ĢəhraĢub, 
dübeyti 
Ģer 

---

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 
2018 
 
Ağasəlim Pünhanoğlu
 
       
―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖
 
formalarının  adlarını  daĢıyır  ki,  bu  da  həmin 
melodik  formaların  eyniadlı  Ģer  formaları  ilə 
bağlılığını,  yaxud,  hətta  ola  bilsin  onların 
mənĢəyini  göstərir.  Vokal  muğam  melodiyaları 
əruzun  Azərbaycan  dilinin  xüsusiyyətlərinə 
uyğunlaĢdırılmıĢ  kvantitativ  ölçüsündə  yazılmıĢ 
Ģerlərlə oxunur. 
Klassik poeziya janrı olan qəzəl muğamlarda 
ifa  olunan  əsas  Ģer  formasıdır.  KeçmiĢin 
xanəndələri  orta  əsr  Azərbaycan  Ģairlərindən 
Nizami  Gəncəvi  və  Xaqani  ġirvani  (XII  yüzil), 
Ġmadəddin Nəsimi (XIV yüzil), ġah Ġsmayıl Xətai 
və  Məhəmməd  Füzuli  (XVI  yüzil),  Molla  Pənah 
Vaqif (XVIII yüzil), XurĢid Banu Natəvan, Seyid 
Əzim ġirvaninin (XIX yüzil) qəzəllərinə daha çox 
üstünlük  verirdilər.  Ġndiki  dövrün  xanəndələri 
daha çox Əliağa Vahidin (XX əsr) - Azərbaycanın 

---

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 
2018 
 
Ağasəlim Pünhanoğlu
 
       
―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖
 
klassik  Ģairlərindən  sonuncusunun  qəzəllərinə 
daha  çox  üz  tuturlar.  Qəzəllərlə  yanaĢı, 
muğamlarda  (əsas  etibarilə  zərbi-muğamlarda), 
eləcə  də  qoĢma  və  ya  bayatı  poetik  formalarında 
xalq Ģeirlərindən də istifadə edə bilərlər. Xanəndə 
özünün  Ģer  seçimində  sərbəstdir,  lakin  bununla 
bərabər  o,  ifa  etdiyi  muğamın  musiqi  xarakterini 
də  nəzərə  almalıdır,  məsələn,  onun  iĢıqlı  musiqi 
koloritinə  malik  "Rast"  muğamı  üçün  seçilən 
qəzəllər  Ü.Hacıbəyovun  verdiyi  xarakteristikaya 
görə,  "dərin  kədər  hissi"  doğuran  "Hümayun" 
muğamı,  yaxud  dini  və  matəm  mərasimlərində 
tez-tez  ifa  olunan  "ġüĢtər"  muğamı  üçün  yararlı 
deyil. 
XX  yüzilin  əvvəllərinədək  Azərbaycan 
xanəndələri 
farsdilli 
Ģerlərlə 
muğam 
melodiyalarını  ifa  etmək  ənənəsinə  riayət 

---

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 
2018 
 
Ağasəlim Pünhanoğlu
 
       
―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖
 
edirdilər.  Bu  ənənəyə  görkəmli  Azərbaycan 
xanəndəsi  Cabbar  Qaryağdıoğlu  (1861-1944) son 
qoydu. 
Onunla 
baĢlayaraq, 
muğamların 
Azərbaycan  dilində  ifası  Azərbaycanda,  eləcə  də 
Azərbaycan muğamlarının çox geniĢ populyarlığa 
malik  olduğu  bütün  Güney  Qafqazda  ənənəyə 
çevrildi.  Muğamın  instrumental  növlərinin  əsa-
sında  vokal-instrumental  növlərindəki  formanı 
geniĢləndirmənin  eyni  struktur  və  prinsipləri 
dayanır,  fərq  yalnız  bundadır  ki,  instrumental 
kompozisiyalarda  bir  qayda  olaraq  Dəraməd, 
BərdaĢt və Təsniflər ifa edilmirlər. 
Muğamın  instrumental  növləri  XX  yüzilin 
əvvəllərində Azərbaycanda istedadlı instrumentali 
ifaçıların  meydana  gəlməsi  və  instrumental 
ifaçılığın  çiçəklənməsi  ilə  geniĢ  yayılmıĢdır. 
Azərbaycanda  tarda  aparılmıĢ  islahat  da  (Mirzə 

---