www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxana
2018
Ağasəlim Pünhanoğlu
―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖
BəradĢt - giriĢ xarakterli instrumental pyeslərdir.
Üçüncü hissə, Mayə (ilkin təməl, xəmirin mayası
kimi tərcümə olunur) - hər bir dəstgahda əsas və
ən iri Ģöbədir. Dəraməd, BərdaĢt və ġöbət - vokal
instrumental dəstgahın mütləq hissələridir, onun
formasının hərəkətini və məntiqini müəyyən edir.
Təsniflər
(mahnı
tipli
vokal-instrumental
melodiyalar) və Rənglər (əksərən rəqs xarakterli
instrumental pyeslər) dəstgahı təbəqələĢdirməklə
ona bir gözəllik gətirir. Onların seçimi ifaçının
istəyindən, zövqündən və bədii mənadan asılıdır.
Dəstgahda Ģöbələrin növbələnmə qaydası
melodiyanın tonikadan (Mayə) tonikanın yuxarı
oktavasınadək, mütləq Mayəyə yekun qayıdıĢı ilə
yüksəliĢin pilləvari sırasını əmələ gətirir, bundan
sonra dəstgah tamam olmuĢ sayılır. Dəstgahın
dramaturgiyası insanın bir-birini əvəz edən ruhi
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxana
2018
Ağasəlim Pünhanoğlu
―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖
vəziyyətinin sikli kimi canlanır, onların ardıcıllığı
hər
bir
dəstgahda
emosional
zirvəyə
istiqamətlənmiĢdir. Dəstgahın bədii konsepsiyası
mənəvi azadlığa və təmizlənməyə gətirib çıxaran
bir
sıra
emosional
vəziyyətlərdən
("məqamlardan") keçirməklə, insan Ģəxsiyyətinin
mənəvi yolu ideyasını təcəssüm etdirir. Bu yol
insan ruhunun sosial bağlardan tədricən azad
olunmasından, xarici aləmdən uzaqlaĢmaqdan və
daxili Ģəxsi duyğular və yaĢantılar aləminə baĢ
vurmaqdan keçir, bəzən bunun yüksək pilləsi
duyğuların özünü büruzə verən ekstatik yaĢantısı
olur, bunun ardınca bütün bunlardan azad olma
gəlir. Muğam sənəti klassik poeziya ilə qırılmaz
tellərlə bağlıdır.
Muğamlarda bir sıra melodiyalar məsnəvi,
saqinamə,
səmai,
ĢəhraĢub,
dübeyti
Ģer
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxana
2018
Ağasəlim Pünhanoğlu
―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖
formalarının adlarını daĢıyır ki, bu da həmin
melodik formaların eyniadlı Ģer formaları ilə
bağlılığını, yaxud, hətta ola bilsin onların
mənĢəyini göstərir. Vokal muğam melodiyaları
əruzun Azərbaycan dilinin xüsusiyyətlərinə
uyğunlaĢdırılmıĢ kvantitativ ölçüsündə yazılmıĢ
Ģerlərlə oxunur.
Klassik poeziya janrı olan qəzəl muğamlarda
ifa olunan əsas Ģer formasıdır. KeçmiĢin
xanəndələri orta əsr Azərbaycan Ģairlərindən
Nizami Gəncəvi və Xaqani ġirvani (XII yüzil),
Ġmadəddin Nəsimi (XIV yüzil), ġah Ġsmayıl Xətai
və Məhəmməd Füzuli (XVI yüzil), Molla Pənah
Vaqif (XVIII yüzil), XurĢid Banu Natəvan, Seyid
Əzim ġirvaninin (XIX yüzil) qəzəllərinə daha çox
üstünlük verirdilər. Ġndiki dövrün xanəndələri
daha çox Əliağa Vahidin (XX əsr) - Azərbaycanın
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxana
2018
Ağasəlim Pünhanoğlu
―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖
klassik Ģairlərindən sonuncusunun qəzəllərinə
daha çox üz tuturlar. Qəzəllərlə yanaĢı,
muğamlarda (əsas etibarilə zərbi-muğamlarda),
eləcə də qoĢma və ya bayatı poetik formalarında
xalq Ģeirlərindən də istifadə edə bilərlər. Xanəndə
özünün Ģer seçimində sərbəstdir, lakin bununla
bərabər o, ifa etdiyi muğamın musiqi xarakterini
də nəzərə almalıdır, məsələn, onun iĢıqlı musiqi
koloritinə malik "Rast" muğamı üçün seçilən
qəzəllər Ü.Hacıbəyovun verdiyi xarakteristikaya
görə, "dərin kədər hissi" doğuran "Hümayun"
muğamı, yaxud dini və matəm mərasimlərində
tez-tez ifa olunan "ġüĢtər" muğamı üçün yararlı
deyil.
XX yüzilin əvvəllərinədək Azərbaycan
xanəndələri
farsdilli
Ģerlərlə
muğam
melodiyalarını ifa etmək ənənəsinə riayət
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxana
2018
Ağasəlim Pünhanoğlu
―Azərbaycan və dünya musiqi sənətindən‖
edirdilər. Bu ənənəyə görkəmli Azərbaycan
xanəndəsi Cabbar Qaryağdıoğlu (1861-1944) son
qoydu.
Onunla
baĢlayaraq,
muğamların
Azərbaycan dilində ifası Azərbaycanda, eləcə də
Azərbaycan muğamlarının çox geniĢ populyarlığa
malik olduğu bütün Güney Qafqazda ənənəyə
çevrildi. Muğamın instrumental növlərinin əsa-
sında vokal-instrumental növlərindəki formanı
geniĢləndirmənin eyni struktur və prinsipləri
dayanır, fərq yalnız bundadır ki, instrumental
kompozisiyalarda bir qayda olaraq Dəraməd,
BərdaĢt və Təsniflər ifa edilmirlər.
Muğamın instrumental növləri XX yüzilin
əvvəllərində Azərbaycanda istedadlı instrumentali
ifaçıların meydana gəlməsi və instrumental
ifaçılığın çiçəklənməsi ilə geniĢ yayılmıĢdır.
Azərbaycanda tarda aparılmıĢ islahat da (Mirzə
Dostları ilə paylaş: |