C. P. İSayev infeksion xəSTƏLİKLƏR
Yüklə 4,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
31
müşahidə edilən xəstələrin 80%-ı xroniki bakteriya-gəzdirənlərdən yoluxanların payına düşür. Xəstəliyin atipik formaları və yüngül gedişləri də epidemioloji cəhətdən təhlükəli hesab olunur. Belə ki, onlar çox vaxt həkimə müraciət etmir və ya vaxtında təcrid olunmurlar. Törədicilərin ötürülmə mexanizmi fekal-oraldır. Yoluxma əsasən infeksi- yalaşmış su və qida istifadə etdikdə baş verir. Məişət-təmas yolu ilə yoluxma az hallarda qeyd edilir. Su yolu ilə yoluxma daha təhlükəlidir. Bu zaman xəstəlik kütləviliyi və sürətlə yayılması ilə fərqlənir. Su epidemiyaları adətən infeksiya-laşmış su mənbəyindən istifadə edən yaşayış məntəqələrini və ya əhalini əhatə edir. Çirklənmiş su mənbəyindən istifadə dayandırıldıqdan sonra sönür. Spo-radik xəstələnmə hallarında da su yolu ilə yoluxma istisna edilmir və açıq su hövzələrindən, texniki məqsədlə istifadə olunan sudan işlətdikdə baş verir. Qida məhsulları ilə yayılan epidemioloji alovlanmalara az təsadüf edilir. Bu zaman bakteriyaların qida məhsullarında uzun müddət qalması ilə yanaşı, orada artıb çoxala bilməsi də nəzərə alınmalıdır. Qida epidemiyaları məhdud olub, müəyyən məhəllələri və yaşayış evlərini əhatə edir. Birdən-birə xəstələnmə hallarının sürətlə artması ilə xarakterizə olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, ərzaq məhsullarının yoluxmasında milçəklərin uə müəyyən rolu vardır. Bır sıra hallarda, xüsusən şəxsi gigiyena qaydalarına əməl etmədikdə məişət-təmas yolu ilə də yoluxmaq mümkündür. Bu zaman yoluxma faktorları məişət əşyaları, qab-qacaq, mebel, yataq ağları və s. olur. Xəstəliyin baş verməsində daxil olan törədicilərin miqdarının - infeksiyalaşdırma dozasının da əhəmiyyəti vardır. Xəstəlikdən sonra formalaşan immunitet, profilaktik peyvəndlər xəstəliyin geniş əhali kütlələrini əhatə etməsinin qarşısını alır. Kütləvi yoluxma hallarında epidemik ocaqlarda xəstəlik əhalinin 40-50%-ni əhatə edə bilər. Daha çox 15-45 yaşlarında olanlar, xüsusən kişilər xəstələnir. Bu onların təsərrüfat fəallığı ilə izah edilməlidir. Fəsillik mövcuddur - xəstəliyin yayılması üçün real şərait yarandığına görə ilin isti, yay-payız aylarında tez-tez qeyd edilir. Tif-paratif xəstəlikləri dünyanın bütün iqlim qurşaqlarında yayılmışdır. İsti iqlim qurşaqlarında və əhalinin sanitar-məişət şəraiti, yaşayış vəziyyəti aşağı səviyyədə olan ölkələrdə daha çox rast gəlinir. Xəstəlikdən sonra uzun müddətli, davamlı immunitet yaranır. Təkrari xəstələnmə nadir hallarda olur. Müasir dövrdə təkrari xəstələnmələr nisbətən tez-tez və daha qısa müddətdən sonra (1,5-2 il) baş verir. Bu antibiotiklərlə müalicə nəticəsində immunogenezdə baş verən dəyişikliklərlə izah edilir.
ayırmaq olar: törədicinin orqanizmə daxil olması, limfadenitin inkişafı və ya ilkin regionar infeksiya, bakteriemiya və toksinemiya, parenximatoz yayılma, törədicinin orqanizmdən xaric edilməsi, immunitetin formalaşması və sağalma. Xəstəliyin inkişaf etməsi üçün orqanizmə müəyyən sayda (infeksiyalaş-dırma dozası) bakteriyaların düşməsi tələb olunur. Amerika alimlərinin könüllülər üzərində apardıqları müşahidələr göstərmişdir ki, infeksiyanm baş verməsi üçün orqanizmə 10 mln-dan - 1 mild-dək bakteriya düşməsi lazımdır. Xəstəliyin baş verməsi və kliniki olaraq büruzə verməsi bir sıra digər faktorlardan: törədicinin patogenliyindən, virulentliyindən; orqanizmin rezis-tentliyi və reaktivliyindən; xarici mühitin fiziki, kimyəvi və s. amillərindən də asılıdır. downloaded from KitabYurdu.org 32
Ağızdan qəbul edilən bakteriyalar həzm sisteminin yuxarı şöbələrinin müdafiə baryerini keçərək nazik bağırsağa düşür. Buradakı əlverişli mühitdə artıb çoxalaraq bağırsaq limfa düyünlərinə - solilar follikullara və onların yığın-lılarına, Peyer düyünlərinə daxil olur. Qeyd etmək lazımdır ki, törədicilər təkcə nazik bağırsaqdan deyil, həzm sisteminin digər şöbələrindən - ağızdan, mədədən, yoğun bağırsaqdan da daxil ola bilərlər. Bu özünü klinikada kataral angi-na, qastritlər, mədə və 12b. bağırsaqda qarın yatalağına xas olan xoraların olması, koli tif ilə büruzə verir. Bağırsaq limfa düyünlərinə daxil olmuş bakteriyalar çoxalır, onları iltihablaşdırır və regionar limfa düyünlərinə keçir. Orada da, intensiv çoxalaraq iltihabi prosesin inkişafına səbəb olur. Bağırsaq və miisariqə limfa düyünlərində keçən mərhələ xəstəliyin inkubasiya dövrünə uyğun gəlir. Bu dövrdə orqanizmin, o cümlədən bağırsaq limfa aparatının sensibilizasiyası baş verir ki, bu da sonrakı mərhələdə müşahidə edilən patomorfoloji dəyişikliklərin inkişafına səbəb olur. İnfeksiyalaşmış regionar limfa düyünləri çoxalmaqda olan törədicilər üçün sədd rolunu oynaya bilmir və bakteriyalar qana keçir. Bakteriemiya baş verir və xəstəliyin klinik əlamətləri özünü göstərir. Qanın bakteriosid təsirindən və faqositoz nəticəsində bakteriyaların bir qismi tələf olur. Onlardan xaric olan endotoksin ümumi intoksikasiya verir. Qeyd etmək lazımdır ki, regionar limfa düyünlərində artıb-çoxalan törədicilərin də bir qismi tələf olur ki, bu zaman xaric olan endotoksin də qana keçir. Endotoksin güclü neyrotrop təsirə malikdir. Onlar sinir mərkəzlərinə təsir edib, kliniki olaraq özünü xəstəliyə xas olan ləngimə və huşun dumanlaşması ilə gedən infeksion ensefalopatiya şəklində büruzə verir. Ağır gedişlərdə isə "status typhosus" halı inkişaf edir. Endotoksin simpatik sinir sisteminə və vege-tativ qanqlionlara da təsir edir. Nazik bağırsağın selikli qişalarında, limfa aparatında damar pozğunluqları, trofik dəyişikliklər baş verir. Vaqotoniya əlamətləri, meteroizm, bağırsaq xoraları, bəzən ishal qeyd edilir. Endotoksin sümük iliyinə təsir göstərib leykopeniyanm meydana çıxmasını şərtləndirir. Endotoksinin miokarda təsiri onda distrofık dəyişikliklərə, ağır hallarda loksiki miokarditin inkişafına gətirib çıxarır. Xəstəliyin ağır gedişlərində İTŞ inkişaf edə bilər. Bu zaman perifcrik damarlar (arteriolalar və postkapillyar venulalar) tonusdan düşür. Qanın periferiyada depolaşması, onun maye hissəsinin damar ətrafı mühitə keçməsi baş verir. Əvvəl nisbi, sonra isə mütləq hi-povolemiya inkişaf edir, ürəyə qayıdan venoz qanın miqdarı azalır. Hipoksiya, metabolik asidoz, su-duz tarazlığındakı pozğunluqlar artır. İTŞ-un gedişi və proqnozu bir çox hallarda ürək-damar çatışmazlığı, böyrəklərin, ağ ciyərin, qaraciyərin zədələnməsi ilə müəyyənləşir. Göstərmək lazımdır ki, uzun müddətli endotoksinemiya zamanı kallikrein-kinin sistemin fəallaşması hipodi-namik pozğunluqların, daxili üzvlərdə isə morfoloji və funksional dəyişikliklərin inkişafına səbəb olur. Göründüyü kimi qarm yatalağının patogenezində endotoksin əhəmiyyətli rol oynayır. Qana keçən bakteriyalar bütün orqanizmə yayılaraq müxtəlif üzvlərdə, əsasən qaraciyər, dalaq, limfa düyünləri və sümük iliyində fiksə olunur. Həmin üzvlərdə artıb çoxalaraq yenidən qana keçir və bununla da bakteriemiyanın saxlanmasına səbəb olur. Parenximatoz
meydana çıxır. downloaded from KitabYurdu.org
Yüklə 4,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|