C. P. İSayev infeksion xəSTƏLİKLƏR
Yüklə 4,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
409
edilməsi və müalicəsinə yönəldilməlidir. Leyşmaniozla yoluxmuş itlər tələf edilməlidir. Xəstəlyin törədiciləri ilə - hünülərlə mübarizə tədbirləri işlənib hazırlanmalıdır. DƏRİ LEYŞMANİOZU ( LEİSHMANİOSİS CUTANEA ) Dəri leyşmaniozu əsasən tropik, subtopik iqlim qurşaqlarında rast gəlinir. Dəridə sonradan çapıqlaşma ilə nəticələnən xoraların əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunur. Aşağıdakı kliniki formaları vardır. I. Köhnə dünya dəri deyşmaniozu a) Antropanoz - şəhər tip dəri leyşmaniozu - gec sağalan forma b) Zoonoz - çöl-kənd tip dəri deyşmaniozu - kəskin nekrozlaşan forma II. Yeni dünya dəri leyşmaniozu. Amerika qitəsində yayılmışdır. Dəri leyşmaniozunun leyşmaniyaların müxtəlif növləri tərəfindən törədilən kliniki variantları vardır. A NTROPONOZ DƏRİ LEYŞMONİOZU Antroponoz dəri leyşmoniozu - ADL - başqa adlarla da adlandırılır: il yarası, Aşqabad xorası, I tip Borovski xəstəliyi, Şərq xorası və s. Törədicisi Leishmania tropica minor, infeksiya mənbəyi xəstə insanlar, keçiriciləri hünülərdir: Ph.papatasii, Ph.sergenti, Ph.caucasieus. Bütün il boyu rast gəlinir. Əsasən Aralıq dənizi, Yaxın və Orta Şərq ölkələrində, Hindistan yarımadasında yayılmışdır. Keçmiş SSRİ məkanından Orta Asiya respublikalarında və Zaqafqaziya qeyd edilir. O cümlədən Azərbaycanda da təsadüf edilən xəstəliklərdəndir. Zədələnmiş dəridə histiositlər, plazmatik hüceyrələr və qismən də neytro- fillərdən ibarət qanulomatoz infiltirat əmələ gəlir. Endotel qişanın şişkinləşmə-si, proliferasiyası, həmçinin damar divarının infiltrasiyası ilə əlaqədar damarların daralması qeyd edilir. ADL uzun sürən inkubasion dövrdən sonra inkişaf edir. Bu 2-4 aydan 1-2 ilədək çəkir, bəzən 4-5 ilədək uzana bilər, iləm antroponoz, həm də zoonoz dəri leyşmaniozda aşağıdakı kliniki formalar müşahidə edilir.
c) çapıqlaşma mərhələsi; 2) Ardıcıl baş verən leyşmanioma 3) Diffuz injiltratlaşmış leyşmanioma 4) Tuberkuloid dəri leyşmaniozu Törədicinin daxil olduğu yerdə bir elə də nəzərə çarpmayan 2-3 mnı dia- metrində qabarcıq meydana çıxır. Dəri üzərindən hiss olunmaz dərəcədə yüksələn qabarcıqda gözlə görünən iltihab dəyişikliklər olmadığından uzun müddət xəstələrin diqqətindən kənarda qalır. Bununla belə qabarcıq qonura çalan rəngdə olub, diqqətlə müayinə etdikdə - lupa ilə baxdıqda onun mərkəzi hissəsində tıxacı xatırladan pulcuqlarla dolu çökəklik müəyyən edilir. Qabarcıq tədricən, 3-6 ay müddətində iriləşərək diametri 5-10 mm-ə çatır. Qırmızı-qonur rəng alır, pulcuqlu qartmaqla örtülür. 6-10 aydan sonra qartmaq düşür yerində bərk infiltratlaşmış zona ilə əhatə olunmuş, kənarları girintili-çıxıntılı vulkan kraterini xatırladan, dibi irinlə örtülmüş xora downloaded from KitabYurdu.org 410
əmələ gəlir. Xoradan çoxlu seroz-irinli ifrazat olur. Ətrafındakı infiltratlaşmış sahənin dağılması hesabına xoranın sahəsi tədricən böyüyür, 4-6 sm-ə çatır. Əmələ gələn xora dərin olmayıb, dərialtı toxumaya keçmir. Sonradan xora tədricən çapıqlaşmağa başlayır. Xəstəliyin başlanmasından, qabarcıqdan çapıqlaşma formalaşana qədər orta hesabla lil keçir. Xəstəliyin adının sinonimlərindən biri - il yarası da buradan götürülmüşdür. Bəzən, bu müddət uzun, 1,5-2 il və daha artıq davam edir. Xora yerində əmələ gələn çapıq əvvəl çəhrayı, sonra solğun atrofik olur. Xoralar adətən bədənin açıq yerlərində üzdə, əllərdə rast gəlinir. Sayı 1-3, bəzən isə 8-10-na çata bilər. Göstərmək lazımdır ki, xoraların inkişafı zamanı orqanizmin ümumi vəziyyəti demək olar ki, dəyişmir və ya bu dəyişikliklər çox zəif olur. Bəzi hallarda ilkin leyşmaniomalarla paralel - ardıcıl olaraq ilkin leyşma- niomalaıia eyni olan leyşmaniomalar inkişaf edir. Daha gec inkişaf edən bu cür leyşmaniomalar immunitetin inkişafı ilə əlaqədar abortiv keçərək xoralaş-ma vermir. Yaşlı və zəif xəstələrdə leyşmaniyaların limfogen yolla yayılaraq diffuz - infiltrativ leyşmaniomalar verməsi mümkündür. Bu zaman daha böyük sahələrə yayılmış infiltratlaşmış ocaqlar meydana çıxır. Dəri qızarmış, hamar və ya bir qədər kələ-kötür olur, nazikləşir. Qabıqlanma verir. Xoralaşma-ğa meyilli olmur. Bəzi hallarda isə ümumi infiltratlaşmış fonda bir neçə yerdə kiçik ölçülü səthi xoralar müşahidə edilir ki, onlar da özlərindən sonra güclə nəzərə çarpan çapıqlaşmalar qoyur. Digər hallarda isə infiltratlar heç bir iz qoymadan tədricən 5-7 ay müddətində sorulurlar.
olur. Vərəm qurdeşənəyini xatırladır və illərlə davam edir. Çapıqların ətrafında və ya çapıqlar üzərində xırda çox saylı xoralaşmayan sarı-qonur rəngli qabarcıqlar meydana çıxır. Bəzən qabarcıqlar böyüyərək bir-biri ilə birləşirlər. Proses 5-20 il davam edir və çapıq verməklə sağalırlar. ZoöNk)L, D Ə
İ
LEYŞMANİOZU Sinonimləri: II tip Borovski xəstəliyi, pendin xorası, kəskin nekrozlaşan forma, kənd-çöl leyşmaniozu və s. Törədicisi antigen və bioloji xüsusiyyətləri ilə ADL törədicisindən fərqlənən L.iropika mayordur. İnfeksiya mənbəyi gəmiricilər - siçovullar, siçanlar, sünbülqıranlar, qum siçanları, gəlincik və s. ola bilər. Keçiriciləri hünülərdir -əsasən Ph.papatasii. Hünülər gəmiricilərdən qan sorduqdan 6-8 gün sonra yo-luxdurucu olurlar. Əsasən yay aylarında qeyd edilir və kənd yerlərində rast gəlinir. Endenıik zonalarda əsasən uşaqlar və ora təzə gələnlər xəstələnirlər. Belə ki, yerli əhalidə immunitet formalaşmış olur. Xəstəlik Afrika ölkələrində, Hindistanda, Ərəbistan yarımadasında, Yaxın Şərqdə yayılmışdır. Türkmənistanda, Özbəkistanda, Gürcüstanda, Ermənistanda da qeyd edilir. İnkubasion dövr nisbətən qısa olur, 1 həftədən 1-1,5 ayadək çəkir. Orta hesabla 10-20 gündür. ADL-nun klinik formaları zoonoz dəri leyşmaniozunda da - ZDL - qeyd edilir. Leyşmaniyalar daxil olduqları yerdə, makrofaqlarda çoxalaraq produk-tiv iltihab verirlər. Makrofaqlardan, epitelial və plazmatik hüceyrələrdən, Iim-fositlərdən, fıbroblastlardan ibarət spesifik qranulomalar əmələ gəlir. Belə ki, törədici daxil olan yerdə 2-4 mm diametrində konusa oxşar, çəhrayı rəngdə qa-barcıq meydana çıxır. Bir neçə gündən sonra ölçüləri böyüyərək 1-1,5 snı-ə çatır. Bəzən ətraf toxumaların iltihabı və limfanqaitlərlə gedən furunkulu xatırladır. downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 4,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|