C. P. İSayev infeksion xəSTƏLİKLƏR
Yüklə 4,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
413
L.braziliensis tərəfindən törədilən dəri-selikli qişa leyşmaniozunda da proqnoz ciddidir. Ölümlə nəticələnə bilir. Digər dəri leyşmaniozların proqnozu isə xoşdur. Yalnız dəridə kosmetik qüsurlar (üzün eybəcərləşməsi) qala bilər.
keçirilməlidir. Zoonoz leyşmanioz zamanı L.mayor-un canlı kulturası ilə vaksina işlənilib hazırlanmışdır. Peyvənd dərinin örtülü yerlərində aparılmalıdır, çünki yerində çapıqlaşma qalır. Vaksina ömürlük immunitetə səbəb olur. Epidemik bölgələrə getməmişdən 3 ay əvvələ aparılmalıdır.
Toksoplazmoz - Toxoplazma gondi tərəfindən törədilən, fekal-oral yoluxma mexanizminə malik, təbii ocaqlı, zoonoz xəstəlikdir. Əsasən sinir sisteminin, skelet əzələlərinin, miokardm, gözlərin zədələnməsi, limfadenopatiya, qaraciyərin, dalağın böyüməsi və xroniki gedişə meyilliyi ilə xarakterizə olunur.
Splendore tərəfindən tapılmışdır. Elə həmin il Tunisdə elmi tədqiqatlar aparan Ş.Nikol və əməkdaşları gəmiricilərin daxili üzvlərində təkhücey-rəli parazitlər aşkar etmişlər. Onları Toxoplazma gondi adlandıraraq, sərbəst bir növ kimi ayırmışlar. Toksoplazmalarm insan üçün patogen olmasını ilk dəfə Kastellani müəyyən etmişdir. O, 1914-cü ildə Seylonda həlak olmuş əsgərin daxili üzvlərində patoloji-anatomik müayinələr zamanı toksoplazmaları aşkar etmişdir. 1923-cü ildə isə çex oftalmoloqu Yanki anadangəlmə toksoplazmoz haqqında ətraflı məlumat vermişdir. Həm insanlarda, həm də heyvanlar arasında toksoplazmozu ətraflı sürətdə öyrənən Amerika virusoloqu Sebin və əməkdaşları (1937-55-ci illərdə) olmuşdur. Onlar xəstəliyin seroloji diaqnostikasını işləyib hazırlamış və bu məqsədlə KBR təklif etmişlər.
Parazitin üç forması müəyyən edilir: trofozoitlər, sistalar və oosistalar. İnkişaf dövrü iki mərhələdə keçir - cinsi və qeyri-cinsi çoxalma mərhələləri. Cinsi çoxalma əsas
epitel hüceyrələrində gedir. Qeyri-cinsi çoxalma isə aralıq sahibin - müxtəlif heyvanların - məməlilərin, quşların və insanın orqanizmində baş verir. Trofozoitlər (endozoitlər) 4-7 mkm uzunluğunda, 2-4 mkm enində olub, formaca ayparanı, tağı xatırladır. Törədicilərin adı da buradan götürülmüşdür. «Toxoplazma» - tağ, qövs deməkdir. Sitoplazması homogendir, xırda dənəvərlik qeyd edilir. Nüvəsi dairəvi olub, diametri 1,5-2 mkm-ə bərabərdir. Parazit xaricdən iki qat pellikula ilə örtülüdür. Kiprikciklə-ri, qamçıları olmur. Sürüşərək hərəkət edirlər. Romanovski- Gimza üsulu ilə si-toplazması mavi, nüvə isə qırmızı-yaqut rəngdə boyanır. Trofozoitlər adətən aralıq sahibin bədənində formalaşır. Hüceyrədaxili çoxalırlar. Çoxalma qeyri-cinsi olub, uzununa bölünmə və ya tumurcuqlanma yolu ilə gedir. Nüvəsi olmayan hüceyrələr - eritrositlər - istisna olmaqla, bütün hüceyrələrdə çoxala bilirlər. Parazitlər çoxalaraq bütün hüceyrəni tutur. Bu downloaded from KitabYurdu.org 414
cür hüceyrələr psevdo-sistalar adlanır. Psevdosistalar dağılır, onlardan xaric oian trofozoitlər sağlam hüceyrələrə daxil olaraq, yeni - yeni psevdosistalar əmələ gətirirlər. Trofozoitlər xarici mühit təsirlərinə davamsızdır. Quruduqda, istinin və dezinfeksiyacdi-cilərin, müxtəlif kimyəvi preparatların (xloridin, sulfadimezin və s.) təsirindən tezliklə tələf olurlar. Məsələn: +56°Cdə 10 dəqiqəyə, 50%-li spirtdə, 1%-İi fenolda, 1%-li duz turşusunda, 2%-li xloramində 5-10 dəqiqəyə inaktivləşirlər. Bununla belə xəstə heyvanların südündə 7-8 gün, toyuq yumurtasında 15-30 gün, konservləşdirilmiş qanda 50-60 gün qala bilirlər. Qaynatma parazitin bütün formalarına məhvedici təsir göstərir.
olur. Xaricdən çox möhkəm qişa ilə örtülüdürlər və bu qişa daxilə nə antitel, nə do kimyəvi preparatları (dərmanları) buraxmır. Xarici mühitə çox davamlı olub, 10 illərlə qalırlar. Sistalar aralıq sahibin, o cümlədən insanın bədənində xroniki toksoplazmoz zamanı formalaşır. Əsasən skelet əzələlərində, miokardda, mərkəzi sinir sistemində qeyd edilir. Müxtəlif faktorların təsirindən orqanizmin zəifləməsi nəticəsində bu sistaların bir qismi dağılaraq parazit-lərin xaric olmasına və prosesin kəskinləşməsinə, xəstəliyin residivlərinə səbəb ola bilər. Bəzi hallarda sistalar nekrozlaşaraq kirəcləşirlər. Oosistalar parazitin əsas sahibi, pişik və pişikkimiləri fasiləsindən olan vəhşi heyvan larin bağırsağının epitel hüceyrəsində cinsi yolla çoxalma nəticəsində əmələ gəlir. Pişik və pişikkimilər parazitin aralıq sahiblərini ovlayıb yeyərkən yoluxur və onların bağırsağına düşən sistalar dağılır. Xaric olan para-zitlər bağırsaq epitel hüceyrələrinə daxil olaraq, müxtəlif daxili üzvlərə yayılırlar. Orada qeyri-cinsi yolla çoxalır, yenidən bağırsağa gətirilərək qametogen-ləşmə baş verir. Makro- və mikroqamctalar əmələ gəlir. Mayalanaraq ziqo-taya, nəhayət oosistaya çevrilir. Oosistalar oval formada olub, diametri 10-12 mkm-ə çatır. Pişiklərin nəcisində oosistalann meydana çıxması müddəti müxtəlif olur. Ətraf mühitin temperaturundan asılı olaraq 3 gündən 24 günədək çata bilər. Ətraf mühitin temperaturu +4°-dən aşağı və 37°C-dən yuxarı olarsa oosistalar formalaşmır və onların ifrazı baş vermir. Oosista ifraz etmə 7-20 gün davam edir. Oosista ifraz etmənin qısa müddətli olmasının səbəbi ilkin yoluxmadan sonra heyvanlarda, onları təkrari yoluxmadan qoruyan immunitetin inkişaf etməsidir. Gün ərzində lOmil.-dək oosista ifraz edilə bilər. Oosistalar xarici mühit təsirlərinə qarşı kifayət qədər davamlıdırlar. Onlar əlverişli mühitdə 1 ilədək qala bilir və infeksiyanm saxlanılmasında, ötürülməsində əsas rol oynayırlar. Əlverişli temperaturda (+25°C), nəmlik və oksigenin daxil olması mümkün olan şəraitdə hər oosistadan bir neçə gün (2-5gün) ərzində 4 sporo-zoiti olan 2 sporosista formalaşır. Bu cür oosistalar invaziyalaşdırmaq qabiliyyətinə malik olurlar. Toksoplazmalar antigenlərinə görə fərqlənən müxtəlif ştamlara malikdirlər. Bu ştamlar virulentliklərinə görə də fərqlənirlər. Bəzi ştamlar yüksək vi-rulentliyə malik olurlar. Məsələn, RH ştammı laborator heyvanlarının tezliklə tələf olmasına səbəb olur. T.gondi patogenliyi, virulentliyi zəif olan parazitlər-dəndir. Bu isə əsasən kliniki olaraq heç bir əlamət büruzə verməyən latent formaların meydana çıxmasına səbəb olur. Bununla belə onlar hamilələrin yoluxması zamanı çox təhlükəli ola bilərlər. Belə ki, hamiləlik dövründə yoluxma 40% hallarda parazitin vertikal yolla dölə verilməsinə və anadangəlmə tokso-plazmozun inkişafına səbəb olar ki, bu da ağır nəticələrə gətirib çıxarır. downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 4,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|