Çağdaş dünya ədəbiyyatı
Yüklə 4,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr: hekayələr.”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 492
Dino Buttsati Sənətşünas
Biennalenin 622-ci zalında, tanınmış sənətşünas, tənqidçi Paolo Malusardi qarıxmış halda ayaq saxladı. Leo Skuittinnanın fərdi yaradıcılıq sərgisi idi: otuza yaxın, ilk baxışda eyni görünən, Mondrian üslubunda perpendikulyar xətlər torunu təsvir edən rəsmlər; ancaq bu dəfə fonun rəng çalarları daha parlaq idi, həmin o, necə deyərlər, şəbəkə daxilindəki, şaqulilərdən daha geniş olan üfüqi xətlər isə, bəzi yerlərdə daha da qatılaşdığından, nəbz vurması, sıxılma və spazma təsiri yaradırdı, necə ki, çətin bir həzmetmə zamanı, mədədə nəsə ilişıb qalaraq ağrı verir, sonra isə, tədricən sovrularaq, öz daxili yolu ilə keçib gedir. Ətrafa gözucu nəzər salan tənqidçi əmin oldu ki, zalda təkdir. Tamamilə tək. Günortadan keçmiş bu istidə qonaqların sayı az idi, olanlar da artıq dağılışırdı. Bir azdan sərgi bağlanmalı idi. Skuittinna? Tənqidçi beynində götür - qoy etməyə başladı. Romada rast gəldiyi bir nəfər olmalı idi, üç il öncə, əgər səhv etmirdisə. Ancaq, o vaxt bu rəssam hələ sadəcə, əşyaları çəkirdi: insan fiqurlarını, təbiət mənzərələrini, vazadakı armudları, bir sözlə, köhnə, çürük ənənənin tələb etdiyi kimi. Başqa heç nə yadına düşmədi. Kataloqu vərəqlədi. Sərgiyə qoyulan rəsmlərin siyahısı Ermanno Lais adlı birisinin qısa giriş sözü ilə açılırdı. Siyahıya nəzər saldı: adi söz yığını idi. Skuittinna, Skuittinna, - deyə o, astadan təkrar etdi. Soyadı ona bu yaxınlarda baş vermiş nəyi isə xatırladırdı. Ancaq, nə idisə də, huşundan çıxmışdı... Hə, əlbəttə! İki gün öncə bu adı ona bütün nüfuzlu incəsənət sərgilərinin daimi iştirakçısı olan qozbel Tamburini, uğursuz yaradıcılıq yanğısını rəssamların kölgəsində söndürən həmin o manyak xatırlatmışdı, - zəhlətökən, çərənçi, hamının qorxub ehtiyat etdiyi Tamburini. Ancaq böyük həyat təcrübəsinə və təmənnasızlığına minnətdarən, təsviri sənətdəki fenomenləri yanılmadan duyub üzə çıxarmağı, hətta qabaqcadan müəyyən etməyi bacardığına görə, bir- iki il də keçməzdi ki, bütün şəkilli jurnallar, rəsmi tənqidin dəstəyinə arxalanaraq, onun seçimlərinə neçə - neçə tam həcmli, rəngli səhifələr həsr edərdi. Bəli, məhz təsviri incəsənət məsələlərində ―iynəyib‖ çözdələməyin mahir ustası olan bu Tamburini iki axşam öncə ―florian‖ kafesindəki bir masa arxasında, çoxlarının ona məhəl qoymamasına baxmayaraq, həmin bu Skuittinnanin,Venetsiya biennalesinin yeganə kəşfinin, - o, bunu israrla deyirdi, - ―qeyri - fiqurativ konformizm bataqlığı üzərində ucalan ― (kəlməsi - kəlməsinə) bu yeganə fərdiyyətin məziyyətləri barədə uzun - uzadı nitqlər irad etmişdi. “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr: hekayələr.”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 493
Skuittinna, Skuittinna... qəribə soyadıdır. Tənqidçi, həmkarlarının sərgi barəsində indiyə qədər yazdığı onlarla məqaləni beynində araşdırdı. Heç kim Skuittinnaya iki - üç sətirdən artıq yazı həsr etməmişdi. Skuittinnanın üstündən sükutla keçmişdilər. Nə isə, əl dəyməmiş xam torpaq. Onun kimi öndə gedən bir tənqidçi üçün əla fürsət idi. O, rəsmləri diqqətlə nəzərdən keçirməyə başladı. Əlbəttə, ona təsir etməli olacaq bu çılpaq həndəsə onu qətiyyən təsirləndirmirdi. Düzünə qalsa, bütün bunlar onun üçün qara qəpik qədər əhəmiyyətsiz idi. Ancaq bu, yaxşı bir başlanğıc ola bilərdi. Kim bilir, bəlkə tale onun üçün yeni, dahi bir sənətkarı kəşf etmək kimi həsəd oyadacaq qismət ayırmışdı? O, rəsmlərə bir də nəzər saldı. Skuittinnanın xeyrinə təmayül etmək risk olmazdımı? - deyə düşündü. Həmkarlarından kimsə birisi onun üzünə vurmazdımı ki, o, biabırçı bir yanlışa yol verib? Yox, qətiyyən. Bu rəsmlər elə dəqiq, elə açıq, vulqar emosiyaların oyada biləcəyi hansısa bayağı zövqdən elə uzaq idi ki, onları tərif edəcək hər bir tənqidçi özünü dəmir zirehin arxasında hiss etməli idi. Belə bir fərziyyəni də istisna etmək olmazdı ki, - niyə də onun apriorisini nəzərə almayaq ? - söhbət, həqiqətən də, insanları illər boyu özü barədə söz açmağa məcbur edəcək, bəxtinə Skira nəşriyyatının neçə - neçə cildini öz rəngli reproduksiyaları ilə dəyərləndirmək qisməti yazılmış bir dahidən gedir. Beləcə, ürəklənərək, yağlı bir tikənin əllərindən çıxacağına görə həmkarlarını paxıllıqdan partlamağa məcbur edəcək bir məqalə yazmaq niyyəti ilə o, özünü öz vicdanı qarşısında yüngülcə imtahana çəkdi. Skuittinna barəsində nə demək olardı? Şübhəsiz, az-az hallarda baş versə də, olurdu ki, tənqidçi heç olmasa, özü-özünə münasibətdə səmimi qalmağı bacarırdı. Və o, özünə belə cavab verdi: ― Demək olar ki, Skuittinna abstraksionistdir və onun rəsmlərində təsvir olunacaq konkret bir şey yoxdur. Yaradıcılığının ―dili‖ də dördbucaq sahələrin və onları tamamlayan xətlərin sırf həndəsi oyunundan başqa özgə bir şey deyil. Ancaq Mondrianı açıqdan - açığa təqlıd etməsini o, mahir bir yeniliklə bağışlatmaq istəyir: üfüqi xəttləri genişləndirir, şaquliləri isə daraldır və bu sıxlıqları müxtəlif şəkillərə salmaqla, beləcə, maraqlı bir nəticəyə nail olur: adama da elə gəlir ki, rəsmin səthi yastı deyil, dalğalıdır. Qısası, abstrakt ―trompe d`oeil‖...1 ―Lənət şeytana, bu ki, əla tapıntıdır‖, - deyə o, öz-özünə söylədi, - ― yox, sən elə də axmaq deyilsən, axmaq deyilsən.‖ Bu yerdə onu ani bir titrəmə tutdu, necə ki, birisi qayğı bilmədən gəzişirkən, birdən-birə gözlərini açır və görür ki, uçurumun düz kənarında dayanıb. Əgər o, bütün bu ideyalarını, sadəcə, elə-belə, ağlına gələn kimi kağız üzərinə köçürsəydi, onda ― florian ‖dakı masalar arxasında, via Marquttada2, rəsmi dairələrdə və Brera küçəsindəki kafedə onun barəsində nələr danışmayacaqdılar? O, bunu bir anlığa təsəvvür edib, gülümsədi. Yox-yox, Allaha şükür, o, öz işini dərindən bilirdi. Hər şeyin öz dili var, rəssamlıq barədə danışmalı dilə gəldikdə isə o, bunda mahir idi. Yaxşımı, pismi, ancaq indi yalnız Polterqayster onunla bəhsə girə bilərdi. Avanqard tənqidin eniş- yoxuşlarında bəlkə də hamıdan görkəmli və zəhmli məhz o, Malusardi idi !
Yüklə 4,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|