Camal Zeynaloğlu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- S+m>S
- “bəzi adamlar yaxşı düşünürlər, lakin konkret, real surətdə fikirləşmirlər, onlarda birinci və ikinci siqnal sistemləri
- 1991 - ci il.
- Mənfi emosiyalar və onların aradan qaldırılmasında özünüələalmanın rolu
- “Kədər - qiymətdən düşmüş fonddur.”
120 ufadə etsək, həmin asılılığı riyazi formada belə ifadə etmək olar: S>S`. Birinci siqnal sisteminin ikinci siqnal sistemi üzərindəki nisbi üstünlüyü (bədii tip) belə ifadə edilə bilər: S>S` + n (burada n - bədii tip nümayəndələri üçün xarakterik olan emosional və obrazlı görmənin xüsusiyyətlərini bildirir). 2-ci siqnal sisteminin 1-ci siqnal sistemi üzərindəki nisbi üstünlüyü (mütəfəkkir tip) isə belə ifadə edilə bilər: S+m>S`(burada m – xarici aləmə mütəfəkkir tip üçün xarakterik olan mücərrəd, sözlü-məntiqi münasibəti göstərir.) Göründüyü kimi, bir siqnal sisteminin başqası üzərindəki nisbi üstünlüyü məsələsinin 2-ci siqnal sisteminin 1-ci siqnal sistemi üzərindəki mütləq üstünlüyü məsələsi ilə qarışdırmaq olmaz. Əks halda belə bir təsəvvür yaranır ki, bədii tipdə guya intellektual fəaliyyət zəif inkişaf etmiş olur. Bu, ciddi səhv olardı. Bir siqnal sisteminin o biri siqnal sistemi üzərindəki nisbi üstünlüyü yalnız bədii, mütəfəkkir və ya orta tipin təfəkkür tərzində özünəməxsus cəhətlərin formalaşmasını şərtləndirir. İ.P.Pavlov bu xüsusiyyətləri belə xarakterizə edir: “bəzi adamlar yaxşı düşünürlər, lakin konkret, real surətdə fikirləşmirlər, onlarda birinci və ikinci siqnal sistemləri arasındakı əlaqə xeyli zəifdir; başqaları isə, əksinə, belə ağıllı və məntiqi düşünsələr də, söz arasındakı real təəssüratı, yəni birinci siqnalları görməyə meyl edirlər. Onların xarici aləmlə əlaqəsi birincilərə görə daha yaxşıdır... Onların hər ikisi ağıllıdır, lakin onlardan birinin mühakiməsi gerçəlikdən uzaqdır, o birisi isə gerçəkliyi olduğu kimi əks etdirir.”İ.P.Pavlova görə, ikinci siqnal sisteminin birinci ilə əlaqəsi mütəfəkkir tipdə zəif, bədii tipdə qüvvətlidir. Orta tipdə isə birinci və ikinci siqnal sistemlərinin hər ikisi eyni dərəcədə inkişaf edir. Siqnal sistemlərinin inkişaf xüsusiyyətlərindən asılı olaraq bu və ya digər tipə mənsub olan şagirdlər qavrayış, təsəvvür və hafizə materiallarından da müxtəlif tərzdə istifadə edirlər. Məsələn, bədii tip nümayəndələri konkret və emosional surətlər 121 yaratdıqları halda, mütəfəkkir tipə mənsub olanlar yeni surətlər yaradarkən mühakimə yürütməyə daha çox meyl göstərirlər. Biz məktəbdə yeniyetməlik yaşı dövründə özünün əqli qabiliyyətlərinin inkişafı etibarilə həmyaşıdlarından fərqlənən xeyli şagirdlərlə qarşılaşırıq. Belə şagirdlərin iki tipi diqqəti daha çox cəlb edir: onların bir qismi maraqları və ətrafdakı adamlara münasibəti etibarilə daha çox kiçik məktəbliyə bənzəyir. Dərsi asanlıqla başa düşür, məsələni daha asan yolla həll edir, lakin özünü sadəlövh aparır, aşağı qiymət alanda ağlayır, bütün fənnlərlə eyni dərəcədə maraqlanır; digər qismi isə özünü əslində böyük məktəbli kimi aparır: müəllimlərin bir çox məsləhətlərinə əməl etmir, dərsdə bəzən kənar işlərlə məşğul olur, ancaq maraqlandığı fənnə xüsusi diqqət yetirir, həmin fənnə aid əlavə ədəbiyyat oxuyur, xüsusi dəftər tərtib edir. Onu qeyd etmək lazımdır ki, görkəmli adamların bir çoxunu kiçik yaşlarında valideynlər və müəllimlər adi uşaqlar hesab etmiş, hətta onların bir çoxunu “tənbəl”, “qabiliyyətsiz” adlandırmışlar. Tərbiyə işi sahəsində bu nöqsanlar ondan irəli gəlir ki, biz müəllimlər çox vaxt uşaqların qabiliyyətləri haqqında təkcə təlim müvəffəqiyyətinə görə mühakimə yürüdürük. Halbuki biz qabiliyyətlərin müxtəlif inkişaf variantları olduğunu unuduruq. Psixi inkişafın qeyri-bərabər xarakteri bu sahədə xüsusilə aydın nəzərə çarpır. 1991 - ci il. 122 Mənfi emosiyalar və onların aradan qaldırılmasında özünüələalmanın rolu İnsan emosiyaları ictimai- tarixi inkişafın məhsulu olub davranışı daxilən tənzim edən proseslərə aiddir: onlar tələbatların təzahürünün subyektiv forması kimi çıxış edir. Emosiyaların inkişafının ali səviyyəsi insanın davamlı hissləridir. Bu psixi proses bir tərəfdən, insanın instinktləri, digər tərəfdən isə onun biososioloji tələbatı ilə bilavasitə əlaqədardır. Emosiyalar xarici aləm hadisələrinin və daxili vəziyyətin insanın həyat fəaliyyəti üçün əhəmiyyətini əks etdirmək yolu ilə şəxsiyyətin xarici təsirə qarşı fəallığını nizama salır. İnsanda xarici aləm hadisələrinin təsirinə reaksiya vermək etibarı ilə affekt, emosiya, stress, hiss, ehtiraslar bir növ mühafizə siqnalı rolunu oynayır.Bu cür siqnallarsız insan fəaliyyəti mümkün olmazdı. İnsanın emosiyaları getdikcə zəifləyir, bunların əvəzinə ictimai, etik, estetik hisslər inkişaf edir. Bəs mənfi emosiyalar nədir? Mənfi emosiyalar necə yaranır? Onların insana təsiri nə ilə nəticələnə bilər? İnsanda mənfi emosiyaları aradan qaldırmaq mümkündürmü? Biz bu suallara cavab verməyə çalışacayıq. Bunun üçün biz müxtəlif mənbələrə müraciət etməli olacayıq. Maksim Qorki deyirdi: “Kədər - qiymətdən düşmüş fonddur.” Doğrudan da, dərdlə, fəlakətlə üz-üzə gəlmiş adamlar fəaliyyətsiz olurlar. Onlar nəinki təkcə fiziki cəhətdən lazımi qədər iş görə bilmir, adətən onların düşünmə qabiliyyəti də zəifləyir, çünki əzələlərində, beyinlərində damarlar daralmış olur. Ağır dərdə düçar olan adamın əli heç nəyə yatmır. İnsan sonsuz ümidsizliyə qapılanda, dərdi dözülməz olanda- dinmir, onun nə danışığını, nə şikayətini, nə də iniltisini eşitmək olur. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|