Camal Zeynaloğlu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Diqqət ruhumuzun elə bir yeganə qapısıdır ki, şüurumuzda olan hər bir şey mütləq buradan keçir; deməli, təlimin heç bir kəlməsi
143 qıcıqlayıcı şagirdləri yorur, onlarda yuxulu vəziyyət yaradır. Odur ki, dərs rəngarəng şəkildə qurulmalı, onların diqqətinin əsas fəaliyyət növündən yayınmasına imkan verməməlidir. Bunun üçün də dərs zamanı şagirdlərin fəal, müstəqil və yaradıcı fəaliyyətinə şərait yaradılmalıdır. Müşahidələr göstərir ki, müəllim tez-tez “diqqətli olun”, “diqqətinizi yayındırmayın” və s. kimi xəbərdarlığı lazımi səmərə vermir. Əgər müəllim şagirdlərin fikri fəallığını artırır, onları fikri işə cəlb edə bilirsə, onda vəziyyət tamamilə başqa cür olur. Bu halda şagirdlər passiv müşahidəçiyə çevrilməz, materialı fəal surətdə qavramağa, mənasını anlamağa, oradan zəruri nəticələr çıxarmağa müvəffəq olar. “Bunun üçün şagirdlərin təhlil etmək, müqayisələndirmək, ümumiləşdirmək və s. kimi fikri əməliyyatlardan düzgün istifadə etməsinə nail olmaq lazımdır. Hətta sorğu prosesində də bütün şagidrlərin diqqəti səfərbər edilməli, cavab verən yoldaşının şəhr üsuluna nəzarətə istiqamətləndirilməlidir. Bunun üçün “yoldaşın cavabına əlavə et”, “Onun səhvini düzəlt”, “Kim daha qısa və dəqiq deyə bilər?”, “Kim başqa misal gətirə bilər” və s. kimi sual və tapşırıqların qoyuluşu bütün sinfi səfərbər edə bilər. Məlumdur ki, şagirdlərin qeyri-ixtiyari diqqəti dərsə olan bilavasitə maraqla sıxı surətdə əlaqədardır. Odur ki, müəllimin mühüm vəzifələrindən biri dərsin şagirdlər üçün maraqlı keçməsinə nail olmaqdır. Əlbəttə, bu o demək deyildir ki, dərs həmişə əyləncəli olmalıdır. Belə olarsa uşaqlarda pis vərdiş yarana bilər, yalnız onları maraqlandıran şeylə məşğul olmaq, ona diqqət yetirmək meyli güclənər. Bu məsələnin bir tərəfidir. Digər tərəfdən, axı bütün təlim materialları, bütün fənlər eyni dərəcədə maraqlı olmur. Lakin elə materiallar var ki, onlar bilavasitə maraq doğurmasa da, şagirdlərin gələcək fəaliyyəti üçün çox vacibdir. Ona görə də şagird hər bir tədris materialına diqqətli olmalı, yəni diqqətli olmağa vərdiş etməlidir. Təlim materialına həqiqi maraq onun zahiri cəhətinə görə deyil, məzmununa, həyati əhəmiyyətinə görə olmalıdır. Yəni 144 şagird başa düşməlidir ki, müəllim ona çatdırdığı informasiya və ya biliklər zahirən cəlbedici olmasa da, onların praktik fəaliyyətində böyük əhəmiyyətə malikdir. Ona görə də onu dərk etmək, başa düşmək, anlamaq və yeri gələndə tətbiq etməyi bacarmaq lazımdır. Şagirdlərdə maşahidəçiliyi inkişaf etdirmək sayəsində ixtiyari diqqəti mümarisə etdirmək də vacibdir. Həm də uşaqları dərsdə, küçədə, evdə hər şeyə fikir verməyə öyrətmək, onlarda müşahidəçiliyi inkişaf etdirməklə yanaşı, öz diqqətlərini idarə və tənzim etmək üçün də vacibdir. Müəllim şagirdlərdə diqqəti inkişaf etdirmək üçün hər şagirdin fərdi xüsusiyyətlərinə yaxından bələd olmalıdır. Yalnız bu halda şagirdə fərdi yanaşmaq, diqqətini inkişaf etdirməkdə ona köməklik göstərmək olar. Bir cəhəti də unutmaq olmaz ki, yaş artdıqca psixi fəaliyyətin ixtiyari olaraq tənzim edilməsində diqqət daha mühüm rol oynayır. K. D. Uşinski təlim işində şagirdlərin diqqətli olmasının əhəmiyyəti barədə yazırdı: “Diqqət ruhumuzun elə bir yeganə qapısıdır ki, şüurumuzda olan hər bir şey mütləq buradan keçir; deməli, təlimin heç bir kəlməsi bu qapıdan keçmədən uşağın ruhuna daxil ola bilməz. Aydın məsələdir ki, uşağı bu qapını açıq saxlamağa alışdırmaq birinci dərəcəli əhəmiyyətli bir işdir, təlimin bütün müvəffəqiyyəti buna nail olmaq üzərində qurulur.” Təlim prosesində şagirdlərin diqqətini səmərəli təşkil etmək üçün yuxarıda göstərilən şərtlərə əməl olunması zəruridir. Bəs şagirdlər tədris olunan materialları necə öyrənməlidirlər ki, həmin materiallar uzun müddət onların yaddaşında qalsın? Bunun üçün müəllim öyrənmənin psixoloji mexanizmini bilməlidir. Öyrənmə- müntəzəm, planlı və müəyyən üsullardan istifadə etməklə xüsusi təşkil edilən yaddasaxlamadır. Öyrənmə fəaliyyətin müvəffəqiyyətli cərəyanı bir sıra amillərdən asılıdır. Öyrənməyə qarşıya qoyulan məqsədin (ümumi və ya konkret, 145 uzun müddətə və ya qısa müddətə yaddasaxlama məqsədinin) xarakteri, materialın anlaşılması dərəcəsi, fikri fəallığın səviyyəsi, təkrarların təşkili və s. kimi amillər təsir göstərir. Deməli, yaddasaxlamanın səmərəliliyi iki əsas amildən- öyrənilən materialın xarakterindən və şəxsiyyətin idrak fəallığından asılıdır. Məlumdur ki, şagirdlər onlara tədris edilən materialı eyni cür yadda saxlamırlar. Bir halda onlar materialı yaxşı (dəqiq, tam), digər halda isə pis ( səhv və ya natamam) yadda saxlayırlar. Bəzi hadisələr asanlıqla və uzun müddət yadda qalır, digərləri isə yox. Məsələn, kiçik, axıcı, emosional şeiri asan, həcmcə böyük, vəzncə ağır şeiri isə şagirdlər çətin öyrənirlər. Maraqlı hekayəni də onlar asan yadda saxlayırlar. Ancaq materialın qısalığı, maraqlılığı onun asanlıqla və uzun müddət yadda saxlanması üçün yeganə səbəb deyildir. Burada bir sıra başqa amillər təsir göstərir. Məsələn, yeni materialı keçmiş biliklərlə qarşılaşdırmaq sayəsində nəyi və nə qədər müddətə yadda saxlamağa çalışdıqlarını aydınlaşdırmalıyıq. Bundan əlavə, şagirdlərin yadda saxladıqları materialın nə dərəcədə anlaşıqlı olması öyrənmənin xarakterinə təsir göstərəcəkdir. Anlaşılan material mənalı, anlaşılmayan, çətin material texniki öyrənməni (dəfələrlə təkrar etmə sayəsində) tələb edəcəkdir. Bəzən şagird dərs materialını öyrənərkən faktik materiala çox diqqət yetirir, yəni materialı olduğu kimi yadda saxlamağa can atır, onun üzərində baş sındırmaq, onu təhlil etmək, ümumiləşmiş nəticələr çıxarmaq məsələlərinə diqqət yetirmir. Belə olduqda mexaniki təkrarlar və onların kəmiyyəti ön plana keçəcəkdir. Bu da yaddasaxlamanın səmərəliliyinə ciddi xələl gətirəcəkdir. Eksperimentlər göstərmişdir ki, insanın 6 mənasız kəlməni yadda saxlaması üçün əgər bir təkrar kifayət edirsə, 12 mənasız sözü yadda saxlamaq üçün 14-15, 36 mənasız sözü yadda saxlamaq üçün 55 təkrar lazımdır. Alman psixoloqu Ebbinhauz öz üzərində qoyduğu təcrübələr sayəsində müəyyən etmişdir Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|