Camal Zeynaloğlu

129
 
 
qayğıkeşlik, qarşılıqlı hörmət və ehtiram şəraiti  yaratmağı, bir 
sözlə,  stress  vəziyyəti  törədə  biləcək  bütün  halları  aradan 
qaldırmağı  öyrədir.  Unutmaq  olmaz  ki,  başqalarını 
əsəbləşdirən,  başqasının  qəlbinə  toxunan,  öz  sözləri  və 
hərəkətləri  ilə  başqalarında  stress  vəziyyəti  yaradan,  başqasını 
incitməkdən    sadiscəsinə  həzz  alan  adam  irəlicədən  özünü 
əsəbləşməsi,  psixi  xətər  alması,  mənəvi  cəhətdən  narahat 
olması  üçün  şərait  yaradır.  Belə  adamların  hərəkəti  içində 
olduğu  gəmini  batırmağa  cəhd  edən  divanənin  hərəkətinə 
bənzəyir  və  düşünülmür  ki,  gəmi  qəzaya  uğradıqda  başqa 
sərnişinlərlə birlikdə o, özü də məhv olacaqdır. 
    Bütün bu deyilənlərdən belə bir nəticə çıxarmaq mümkündür 
ki,  mənfi  emosiyaları  aradan  qaldırmaq  üçün  ancaq  insanın 
özünü dərindən dərketməsi və öz fəaliyyətini nizamlamaq üçün 
iradə qüvvəsi lazımdır. 
 
                                                                            1992 - ci il.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

130
 
 
        Kollektivdə konflikt şəraitinin                  
                 aradan  qaldırılması 
 
 
      Kollektivin 
sosioloji 
inkişafına 
uyğun 
olaraq 
şəxsiyyətlərarası  münasibətlərin  tənzim  edilməsi  çox 
mürəkkəb, lakin əhəmiyyətli və ən vacib məsələdir. 
     Kollektivdə  konfliktin  əsasını  qrupun  müəyyən  üzvləri 
arasında  müxtəlif  səviyyələrdə  dərk  edilən  obyektiv  və 
subyektiv ziddiyyətlər təşkil edir. 
     Konfliktə  girən  adamlar  onu  həmişə  emosional  halətlər 
fonunda həll etməyə təşəbbüs göstərirlər. 
     Bəs  konflikt  şəraiti  özü  nə  deməkdir?  Konflikt  şəraiti 
dedikdə  konfliktin  özü  ilə  yanaşı,  onu  şərtləndirən  bütün 
səbəblər və şərtlər nəzərdə tutulur. 
     Ən  başlıca  məsələ  konfliktin  mənəvi  məzmunundadır, 
konstruktiv,  yaradıcı,  işgüzar  xarakter  daşımasındadır.  Bu 
cəhətdən konflikt konstruktiv və destruktiv funksiyalar daşıyır. 
     Konfliktin  konstruktiv  funksiyası  onda  ifadə  olunur  ki,  o, 
kollektivin  inkişafının  mənbəyinə  çevrilir,  yeni  məqsədlərin, 
normaların  və  s.  yaranması  ilə  nəticələnir.  Əgər  konflikt 
kollektivdə  qarşılıqlı  münasibətləri  pozur,  qrup  həmrəyliyini 
aşağı salırsa, sərvət meyllərinin vəhdətini zəiflədirsə, bu zaman 
o,  özünün  funksiyasına  görə  destruktiv  xarakter  kəsb  edir. 
Konstruktiv  konfliktlər,  adətən,  prinsipial  mübahisələr, 
müzakirələr,  disputlar,  destruktiv  konfliktlər  isə  xırda 
çəkişmələr, dedi-qodular, qalmaqallar və s. formalarda təzahür 
edilir. 
     Konfliktin  xarakteri  qrupun  (kollektivin)  inkişaf  səviyyəsi 
ilə bilavasitə bağlıdır. 
     Hər  bir  qrup  və  ya  kollektivdə  konflikt  üfüqi  xətt  üzrə  - 
xidmət  vəzifəsinə  görə  bərabər  mövqeyə  malik  olan  işçilər, 

---

131
 
 
şaquli  xətt  üzrə  -  xidmət  vəzifəsinə  görə  müxtəlif  mövqeyə 
malik olan işçilər arasında yarana bilər. 
     “İşçi-işçi”  tipli  konfliktlər  üfüqi  konfliktlərə,  “işçi-rəhbər 
işçi”  və  ya  “işçilər-rəhbər  işçi”  tipli  konfliktlər  isə  şaquli 
istiqamətli konfliktlərə misal ola bilər. 
     Konfilktin  müxtəlif  tipləri  mövcuddur.  Buraya  əsl  konflikt, 
təsadüfi  konflikt,  qarışıq  konlikt,  səhv  başa  düşülən  konflikt, 
yalançı  konflikt,  latent  (gizli)  konflikt  və  s.  daxildir.  Bu 
konfliktlər 
mahiyyət 
etibarilə 
ya 
işgüzar, 
ya 
da 
şəxsiyyətlərarası konfliktlər kimi meydana çıxırlar. 
Bəs  görəsən  kollektivdə  konflikt  şəraiti  hansı  səbəblər 
üzündən  yaranır?  Müşahidələr  göstərir  ki,  kollektivdə 
konflikt  şəraitinin  yaranması  əksər  hallarda  rəhbər  işçinin 
idarəedici-təşkilati iş sahəsindəki səhvlərindən irəli gəlir. Buna 
görə də rəhbər işçinin insanları idarəetmə sənətinin mükəmməl 
öyrənməsi,  sosiologiya,  psixologiya  və  pedaqogika  sahərində 
öz biliklərini genişləndirməsi zərurudir. 
    Təəssüf  hissi  ilə  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  hər  hansı  bir 
kollektivə  rəhbərlik  edən  şəxsdən  soruşanda  ki,  bu  kollektivə 
rəhbərlik  edə  bilərsinizmi?  Əksər  şəxslər  bu  suala  tərəddüd 
etmədən,  düşünmədən  “bəli”  cavabını  verirlər.  Çünki  onu  bu 
zaman  düşündürən  kollektivin  qayğıları  deyil,  daha  çox 
“əlimin altında filan qədər işçim var” xəyalı olur. Buna görə 
də  “təzə  rəhbər”  abı-havası”  gedəndən  sonra  kollektivdə 
narazılıq  toxumları  cücərməyə  başlayır.  Bu  narazılıqlar 
böyüyərək iri həcimli konfliktlərə çevrilir. 
     “İşçi-rəhbər  işçi”  səviyyəsində  konfliktlər,  adətən,  işçinin 
vətəndaşlıq, xidmət və şəxsi mövqeyi və nüfuzunun rəhbər işçi 
tərəfindən gözlənilməməsi şəraitində meydana çıxır. 
     İşçinin  vətəndaşlıq  mövqeyi  (hüquqi  qanunlarına  uyğun 
olaraq  onun  şəxsiyyət  kimi  hüququnun,  ictimai  ləyaqətinin 
gözlənilməsi)  rəhbər  işçidən  yüksək  hüquq  mədəniyyəti  tələb 
edir. İşçinin xidmət mövqeyi də rəhbər işçidən çox asılıdır. O, 
işçinin  xidmət  funksiyalarını  dəqiq  müəyyənləşdirməli,  onun 

---

132
 
 
işi  üçün  zəruri  şərait  yaratmalı,  peşə  biliklərini  artırmağa  və 
qabaqcıl  əmək  üsullarına  yiyələnməyə  kömək  etməlidir.  
İşçinin  şəxsi  mövqeyinin,  xüsusilə  hörmət  və  nüfuzunun 
möhkəmləndirilməsinə  də  rəhbər  işçi  həmişə  qayğı  ilə 
yanaşmalıdır.  Bunlardan  hər  hansı  birinin  nəzərə  alınmaması 
işçinin rəhbər işçiyə münasibətinin dəyişilməsinə səbəb olur və 
tədricən  “işçi-rəhbər işçi” tipli konflikt şəraitinin yaranması ilə 
nəticələnir. 
    Konfliktlərin  meydana  çıxmasında  kadrların  seçilməsi  və 
yerləşdirilməsi  sahəsində  yol  verilən  nöqsanlar  mühüm  rol 
oynayır. Nisbətən yüksək vəzifə tutmaq üçün işçinin iddiası da 
həmin səbəblər içərisində əsas yer tutur. 
    Konfliktin  sosial-psixoloji  səbəbləri  də  müxtəlifdir. 
Məsələn,  “işçi-işçi”  səviyyəsində  meydana  çıxan  konfliktlərin 
bir  çoxu  işçilərin  psixofizioloji,  sosial-psixoloji  və  sosial-
ideoloji  baxımdan  bir-birinə  uyuşa  bilməməsi  zəminində 
meydana  çıxır.  Özlərinin  müəyyən  fiziki  keyfiyyətlərinə, 
xarakterinə,  marağına  və  ya  sosial  qiymətlərinə  görə  bir-birilə 
“uyuşmayan”  iki  işçi  arasında  bu  tipli  konfliktlərin  olması 
zəruridir. 
    Konfliktin 
hər 
bir  iştirakçısı  konflikt  vəziyyətini 
özünəməxsus şəkildə təsəvvür edir: 
a)  konflikt  iştirakçılarının  özləri  (öz  motivləri,  məqsədləri, 
imkanları və s.) haqqında təsəvvürləri; 
b)  əks  tərəf  (onun  motivləri,  məqsədləri,  imkanları  və  s.) 
haqqında  təsəvvürləri; 
c)konfliktli 
münasibətin  baş  verdiyi  mühit  haqqında 
təsəvvürləri. 
    Aparılan  sosial-psixoloji  tədqiqatlar  göstərir  ki,  konflikt 
iştirakçılarının  mümkün  hərəkətləri  onların  konflikt  vəziyyəti 
haqqındakı  təsəvvürləri  ilə  bilavasitə  bağlıdır.  Konflikt 
iştirakçıları  öz  hərəkətlərinin  nəticələrini  dərk  etdikcə,  onların 
konflikt şəraiti haqqındakı təsəvvürləri də dəqiqləşir.     

---