44
ÜMUMİLƏŞDİRİCİ SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR
1. Obyektin cədvəl informasiya modelindən hansı məqsədlər üçün istifadə
edilir?
2. Gündəlik həyatda rast gəldiyiniz və istifadə
etdiyiniz cədvəllərə misal
göstərin.
3. Cədvəldə yaşayış məntəqələri arasında məsafələr verilib. A və D arasında
birbaşa yol yoxdur, bu məntəqələrin birindən o birinə B, yaxud C-dən keç-
məklə getmək olar. A və D arasında ən qısa yolun uzunluğunu müəyyən
edin.
4. Verilmiş cədvələ hansı diaqram uyğundur?
5. Qrafik redaktorda hazır təsvirin ölçülərini (uzunluğunu və enini) necə
dəyişmək olar?
6. sun.bmp adlı faylı İnternet səhifəsində yerləşdirmək üçün sun.jpeg
faylına çevirmək lazımdır. Bunu necə etmək olar?
7. Təqdimat proqramında eyni maketli slaydları necə yaratmaq olar?
8. Sütunlu və dairəvi diaqramların fərqi nədədir?
A
B
C
D
A
B
C
D
32
45
32
20
188
150
45
20
188
150
I
II
III
IV
V
VI
100
24
200
250
10
10
Çap üçün deyil
·
·
Nə üçün ölçmə zamanı müxtəlif alətlərdən (cihazlardan) istifadə edirik?
Nə üçün bir sıra idman növlərində qalibləri hakimlər briqadası müəyyən
edir?
Alınan və ya verilən informasiyanın faydalı olması üçün o, müəyyən şərtləri
ödəməlidir. Başqa sözlə, informasiya müəyyən xassələrə malik olmalıdır.
İnformasiyanın bir çox müxtəlif xassələrini sadalamaq olar. Hər bir elm sahəsi
özü üçün vacib hesab etdiyi xassələrə diqqət yetirir. İnformatika elmi üçün isə
informasiyanın daha çox aşağıdakı xassələri önəmlidir: tamlıq, etibarlılıq,
aktuallıq, obyektivlik, anlaşıqlılıq.
12.
İNFORMASİYANIN ƏSAS XASSƏLƏRİ
Sualları müzakirə edin və cavablandırmağa çalışın.
1. Toğrul dostundan belə bir mesaj aldı: “Sabah gəlirəm, məni hava
limanında qarşıla”. Bu məlumatda nə çatışmır? Onun tam forması necə
ola bilərdi? Toğrul dostu ilə əlaqə yaratmadan informasiyadakı boşluğu
necə tamamlaya bilər?
2. İnternetdən əldə etdiyiniz informasiyaya inanmaq olarmı?
İnformasiyanın etibarlılığına necə nail olmaq mümkündür?
3. “Noyabr ayının 12-də Ağsu aşırımında qatı duman olacaq” proqnozu
kimlər üçün aktualdır?
4. “Hava normaldır”,– deyən Orxanın fikrini
obyektiv hesab etmək
olarmı?
5. Niyə “Hesabi sayda hesabi çoxluğun cəmi də hesabidir” mühakiməsi
sizin üçün anlaşılan deyil? Bu haqda riyaziyyat müəlliminizin fikrini
də öyrənin.
47
46
3
Tamlıq. İnformasiya ilk növbədə
tam olmalıdır. İnformasiyanın tamlığı
obyekt və ya hadisə haqqında toplanmış informasiyanın miqdarı ilə müəyyən
olunur. Yarımçıq informasiya əsasında qərar qəbul etmək çətin olur. Bir çox
hallarda isə arzuolunmaz nəticələrə səbəb ola bilir. Məsələn, xəstəni müayinə
edən həkim mümkün qədər çox informasiya əldə etməyə çalışır və yalnız
bundan sonra xəstəyə müalicə təyin edir.
Etibarlılıq. İnformasiya bilərəkdən, yaxud bilmədən təhrif oluna bilər. Ona
görə də hər hansı hadisə ilə bağlı araşdırma aparılan zaman mümkün qədər çox
insanın fikri öyrənilir. Müxtəlif mənbələrdən alınan informasiyalar üst-üstə
düşdükdə onu etibarlı hesab etmək olar. İndi İnternet ən populyar informasiya
mənbəyinə çevrilib. Bu da təbiidir: kitabxanaya getmədən, saatlarla müxtəlif
kitabları, jurnalları vərəqləmədən, sadə axtarışla bir anın içərisində istədiyiniz
mövzuda İnternetdən məlumat tapmaq mümkündür. Ancaq İnternetdən əldə
olunmuş informasiyaya nə dərəcədə etibar etmək olar? Burada ən səmərəli yol
eyni mövzu ilə bağlı informasiyanı fərqli mənbələrdən (saytlardan) götürüb
onları tutuşdurmaqdır.
Aktuallıq. İnformasiya köhnələ bilir. Məsələn, dünən üçün hava proqnozu
bu gün artıq aktual olmur. Yəni dünən aktual olan informasiya bu gün aktu-
allığını itirə bilər. Eləcə də, bu gün aktual olmayan informasiya sabah aktuallıq
qazana bilər. Məsələn, bir sıra böyük ideyalar öz zəmanəsini qabaqlayır, yalnız
üstündən onillər, yüzillər ötdükdən sonra insanların diqqətini çəkir, aktuallaşır.
Obyektivlik. Aydındır ki, istənilən informasiya haqqında bütün insanların
fikri eyni olmur. Başqa sözlə, hər kəsin öz subyektiv fikri olur. Kiminsə şəxsi
mülahizəsindən, alınma üsulundan asılı olmayan, yaxud çox az asılı olan
informasiya obyektiv hesab edilir. Məsələn, idman yarışlarında hər bir hakimin
idmançılara verdiyi qiymət subyektivdir. Ona görə də obyektivliyi təmin
Fäaliyy t – 1
ä
Fäaliyy t – 1
ä
Öyrändiklärinizi yoxlayın
Öyrändiklärinizi yoxlayın
Araådıraq – öyränäk
Araådıraq – öyränäk
Bu maraqlıdır.
Bu maraqlıdır.
Fäaliyy t – 1
ä
Fäaliyy t – 1
ä
Diqqät !!!
Diqqät !!!
Diqqät !!!
Diqqät !!!
Uzun müddət ən geniş yayılmış əməliyyat sistemi DOS idi.
Demək olar ki, fərdi kompüterlər yaranandan bu əməliyyat sistemindən istifadə
olunub. Hazırda DOS-a yalnız əski, gücü az olan kompüterlərdə rast gəlinir.
Bundan başqa, bəzi əski proqramlar da vardır ki, təkcə DOS sistemində işləyir.
Cədvəli iş vərəqində çəkin. Şəklə baxın, kompüterin əsas və əlavə qurğularının
nömrələrini və adlarını cədvəlin uyğun sətrinə yazın.
Nəticəni müzakirə edək:
– Bu qurğulardan hansılar giriş, hansılar çıxış qurğularıdır?
– Nə üçün qurğuları əsas və əlavə adlandırırlar?
Fäaliyy t – 1
ä
Fäaliyy t – 1
ä
Kompüterin əsas qurğuları
Kompüterin əlavə qurğuları
Öyrändiklärinizi yoxlayın
Öyrändiklärinizi yoxlayın
Araådıraq – öyränäk
Araådıraq – öyränäk
İnformasiyanın əsas xassələri
Tamlıq
Aktuallıq
Anlaşıqlılıq
Etibarlılıq
Obyektivlik
10
10
9
Sözlük
Sözlük
İnformasiyanın xassələri
Tamlıq
Aktuallıq
Anlaşıqlılıq
Etibarlılıq
Obyektivlik
etmək üçün bir sıra idman növlərində qiyməti
bir hakim deyil, hakimlər briqadası verir.
Ancaq bu halda da verilmiş qiymətin tamamilə
obyektiv olmasını demək çətindir. Tarixin sına-
ğından çıxmış, elmi təcrübələrlə sübut olunmuş
informasiyanı da obyektiv hesab etmək olar.
Çap üçün deyil