Çap üçün deyil

77
76
30. 
İQLİM VƏ İQLİM QURŞAQLARI
Yanvar ayı  
Yanvar ayı  
· İlin eyni ayında insanların fərqli geyimləri nə ilə əlaqədardır?
Onların isti  
geyimlərə 
ehtiyacları yoxdur.
İqlim bir sıra təbii amillərin qarşılıqlı təsiri nəticəsində əmələ gəlmişdir. 
Onu yaradan əsas amillərə Günəşdən Yer səthinə gələn istilik, hava kütlələ-
rinin xüsusiyyətləri və Yer səthinin müxtəlifliyi aiddir. 
Yer  səthində  istiliyin  paylanması  Günəş  şüalarının  düşmə  bucağından 
asılıdır.  Tropik  enliklərdə  Günəş  şüalarının  düşmə  bucağı  böyük  olduğuna 
görə Yer səthi daha çox qızır, qütbyanı enliklərdə   isə Yer səthi nisbətən az 
istilik alır. Beləliklə, Yer səthinin iqlimi coğrafi enlikdən asılı olaraq dəyişir.
İqlimin  yaranmasında  hakim  hava  kütlələrinin,  yəni  troposferin  özünə-
məxsus temperaturu və rütubəti ilə seçilən nəhəng hava hissələrinin rolu böyük-
Yada salın. 
Yada salın. 
H
i
ava göstəricilərinin uzun illər boyu təkrarlanması  qlim adlanır.
Dünyanın iqlim qurşaqları
dür. Ekvatora yaxın ərazilərdə isti rütubətli ekvatorial hava, tropik enliklərdə isti 
və quru tropik hava, mülayim enliklərdə nisbətən rütubətli və mülayim hava, 
qütbyanı ərazilərdə isə şaxtalı, quru, arktik və antarktik hava kütlələri hakimdir.
Hava kütlələrinin xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq,  13 iqlim qurşağı ayrılır: 
7 əsas və 6 keçid ( ). 
a
Xəritə üzərindəki rəqəmlərlə şəkillərin uyğunluğunu müəyyən edin.
Fäaliyyät
Fäaliyyät
Müzakirə edək: Yer kürəsində bu müxtəlifliyin səbəbi nə ola bilər?
a
Arktik 
və Antarktik
Subarktik 
və 
antarktik
Sub
Mülayim
Subtropik
Tropik
Subekvatorial
Ekvatorial
Əsas iqlim qurşaqlarının özünəməxsus hava kütlələri olduğu halda, keçid 
iqlim  qurşaqlarının  öz  hava  kütlələri  olmur.  Onlar  əsas  iqlim  qurşaqlarının 
hava kütlələrinin təsiri ilə yaranır. Məsələn, subtropik qurşaqda yayda əsasən 
tropik, qışda mülayim hava kütlələri, subekvatorial qurşaqda isə yayda ekvato-
rial, qışda tropik hava kütlələri  hakimdir.
İqlim  qurşaqlarının  coğrafi  paylanmasında  Yer  səthinin  müxtəlifliyinin, 
yəni okean və qurunun qeyri-bərabər paylanmasının və relyefin rolu böyükdür. 
Avrasiyanın  qərb  sahilləri  Atlantik  okeanı  üzərindən  gələn  rütubətli  qərb 
küləklərinin  təsirinə  məruz  qalır,  materikin  daxili  rayonlarında  okeanların 
təsiri zəiflədiyinə görə isti və quru iqlim formalaşır. Avstraliyanın qərb sahil-
ləri  isə,  əksinə  şərq  sahillərinə  nisbətən  daha  az  rütubətlənir.  Çünki  şərq 
sahilləri  cənub passat küləklərin təsiri altındadır.
Onlar isə yay 
geyimlərindən 
istifadə etmirlər. 
c
a
d
b
4
1
e
f
5
2
3
0°
40°
40°
Çap üçün deyil

---

79
78
Mətndəki iqlim qurşaqları  xəritəsindən istifadə edərək materiklərə aid iqlim 
qurşaqlarını müəyyənləşdirin və cədvəli tamamlayın.
Troposferin özünəməxsus əlamətləri ilə fərqlənən və 
hərəkət edən nəhəng hissələri __ adlanır. Hakim 
hava kütlələrinin təsiri ilə __ yaranır. __ özünəməx-
sus hava kütlələri olur, __ isə öz hava kütləsi olmur.
Verilmiş iqlim qurşaqları və xüsusiyyətlər arasında uyğunluğu tapın.
1. İl boyu isti və rütubətlidir.
2. Hava kütlələri quru və istidir.
3. Nisbətən rütubətli və mülayim.
4. Soyuq və quru.
Mülayim  
Ekvatorial 
Tropik
Arktik və Antarktik 
31. 
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ İQLİMİ
İnanclara görə, iqlim proqnozuna aid ilk məlumat Yusif Peyğəmbərə məxsusdur. 
O, Fironun yeddi arıq və yeddi kök inək haqqındakı   yuxusunu yozaraq, ardıcıl 
yeddi rütubətli ildən sonra yeddi quraq il olacağı proqnozunu vermiş və bolluq 
vaxtı aclığa qarşı tədbir görülməsi üçün  məsləhət vermişdi.
· İqlimin müxtəlifliyi insan həyatına necə təsir edə bilər?
Xəritədə qeyd olunmuş əraziləri uyğun şəkillər əsasında təsvir edin. 
Müzakirə edək: 
Azərbaycan təbiətinin müxtəlifliyi 
nə ilə əlaqədardır?
Öyrändìklärìnìzì tätbìq edìn
AÇAR  SÖZLÄR
Əsas iqlim qurşaqları
İqlim qurşaqları
Hava kütlələri
Keçid iqlim qurşaqları
Nä öyrändìnìz
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
Fäaliyyät
Fäaliyyät
Avrasiya
Şimali 
Amerika
Cənubi 
Amerika
Afrika Avstraliya Antarktida
Ekvatorial
Subekvatorial
Tropik
Subtropik
Mülayim
Arktik və ya Antarktik 
Subarktik və ya Subantarktik
Materiklər
İqlim qurşaqları
Azərbaycan  Respublikasının  ərazisi  subtropik  və  qismən  mülayim  iqlim 
qurşaqlarında yerləşir. Mürəkkəb relyef şəraiti bu qurşaqlar daxilində fərqli 
iqlim sahələri – iqlim tipləri yaradır. İqlim tipləri bir-birindən temperatur və 
yağıntıların  il  ərzində  paylanmasına  görə  fərqlənir.  Onlar  düzənliklərdən 
dağlıq ərazilərə doğru bir-birini əvəz edirlər. 
1. Yarımsəhra və quru çöl iqlimi əsasən Kür-Araz ovalığı, Abşeron yarım-
adası, Samur-Dəvəçi ovalığı, Acınohur alçaq dağlığı və Naxçıvanın Arazboyu 
düzənliklərində  Xəzər  sahillərindən  600-800m  mütləq  hündürlüklərə  qədər 
ərazilər üçün səciyyəvidir. Bu ərazilərdə il ərzində düşən yağıntının miqdarı 
200-400  mm-dən  çox  olmur.  Yay  ayları  isti  və  quraq,  qış  isə  mülayim  və 
nisbətən rütubətli keçir. Naxçıvanın   Arazboyu düzənliklərində isə qış ayları 
şaxtalı və soyuqdur.  Azərbaycan ərazisində ən yüksək və ən alçaq temperatur 
burada Culfa şəhərində müşahidə olunur: +44°C  və  -33° C.
Çap üçün deyil

---