Çap üçün deyil

75
74
Yusif və Rauf  Bakıda yaşayırlar. Yusifgilin evi  Günəşli qəsəbəsində,  Raufun evi isə 
Lökbatandadır. Bir gün onlar telefonla danışırdılar. Bu zaman Yusif  Raufa şiddətli 
yağışın yağdığını dedi. Rauf təəccübləndi. Çünki o yaşadığı yerdə bir damcı da yağış 
yağmırdı. 
29. 
YAĞINTILARIN PAYLANMASI
Yağıntıların paylanma  
xəritəsinə əsasən verilmiş  
məntəqələrə il ərzində 
düşən yağıntının miqdarını 
müəyyən edin və cədvəli 
tamamlayın.
Müzakirə edək: 
Yağıntıların paylanması ilə 
təzyiq qurşaqları arasında hansı 
əlaqə var?
Yada salın. 
Yada salın. 
Yağış, qar, dolu, şeh, qırov atmosfer yağıntılarıdır.
Qütbyanı enliklərdə yüksək təzyiq və enən havalar hakim olduğuna görə   ya-
ğıntıların miqdarı kəskin azalır və  il boyu bərk halda düşür. Antarktidanın mərkəzi 
hissələrində illik yağıntının miqdarı 50 mm-dən az  olur.   
Yer kürəsində ən çox orta illik yağıntı (14000 mm) Havay adalarına, mütləq 
maksimum yağıntı isə Himalay dağlarının cənub yamaclarına – Çerrapunci mən-
təqəsinə 
Xəritələrdə  eyni  miqdarda  yağıntı  düşən  məntəqələri  birləşdirən  xətlər 
izogiyetlər  adlanır. 
düşmüşdür (23000 mm-dən çox). Mütləq minimum yağıntı Atakama 
səhrasında cəmi bir neçə mm müşahidə edilmişdir. 
Yağıntılar il ərzində müxtəlif paylanır. Mussonların hakim olduğu region-
larda yağıntılar başlıca olaraq ilin yay aylarında ( ), Aralıq dənizi sahillərində 
qış aylarında ( ) düşür, ekvatora yaxın ərazilərdə ( ) isə il boyu bərabər payla-
nır. 
1
2
3
· Bunun səbəbi nə ola bilər?
Məntəqə    Yağıntıların miqdarı
Yer kürəsində yağıntıların paylanması müxtəlif amillərdən asılıdır. Coğrafi 
enlikdən, təzyiq qurşaqlarından, relyefdən, okeanların təsirindən asılı olaraq 
yağıntıların paylanmasında fərqlər müşahidə edilir. 
Ekvatorial enliklərə il ərzində 2000-3000 mm və daha çox yağıntı düşür. 
Burada yüksək temperatur güclü buxarlanmaya və havanın qalxan hərəkətinə 
səbəb olur. Qızmış hava sürətlə qalxaraq topa buludlar yaradır və demək olar 
ki,  hər gün yağış yağır. 
Tropik  enliklərdə  yağıntıların  miqdarı  xeyli  azdır.  Bunun  səbəbi  yüksək 
təzyiq  və  havanın  enən  hərəkətinin  üstünlüyüdür.  Bəzən  bu  enliklərdə  illik 
yağıntının miqdarı 10 mm-dən az olur.  
Mülayim enliklərdə alçaq təzyiq qurşaqlarının mövcud olması yağıntıların 
miqdarını yenidən artırır. Şimal yarımkürəsində materiklərin qərb sahillərində 
yağıntının  artmasında  qərb  küləklərinin,  şərq  sahillərində  isə  musson 
küləklərinin rolu böyükdür. 
Yağıntıların paylanması  xəritələrində eyni yağıntı-
lara malik əraziləri __ birləşdirir. Yer kürəsində 
uzun illər ərzində müşahidə edilən ən çox yağıntı 
__, ən az isə __ adlanır. 
Cümlələrdəki səhvləri müəyyən edərək onları doğru ifadələrə çevirin. 
– Ekvatorial ərazilərdə yağıntılar yay aylarında düşür. 
– Materiklərin daxili rayonlarına doğru yağıntıların miqdarı artır.
– Ən çox yağıntı tropik qurşağa düşür. 
– Enən havalar yağıntıların miqdarını çoxaldır.
– Qərb küləklərinin təsirindən yağıntıların miqdarı azalır.
Fäaliyyät
Fäaliyyät
Öyrändìklärìnìzì tätbìq edìn
Nä öyrändìnìz
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
AÇAR  SÖZLÄR
Mütləq  maksimum yağıntı
İzogiyetlər
Mütləq  minimum yağıntı
c
b
a
Yağıntı nə vaxt düşür?
a
b
c
Məntəqə
2
3
1
4
az
100
250
500 1000 2000 3000 çox
Yağıntıların orta illik miqdarı (mm-lə)
Cədvəli dəftərinizə çəkin. 
Xəritə-sxemdəki 
məntəqələrdə yağıntının 
düşdüyü vaxtı yazın. 
Çap üçün deyil

---

77
76
30. 
İQLİM VƏ İQLİM QURŞAQLARI
Yanvar ayı  
Yanvar ayı  
· İlin eyni ayında insanların fərqli geyimləri nə ilə əlaqədardır?
Onların isti  
geyimlərə 
ehtiyacları yoxdur.
İqlim bir sıra təbii amillərin qarşılıqlı təsiri nəticəsində əmələ gəlmişdir. 
Onu yaradan əsas amillərə Günəşdən Yer səthinə gələn istilik, hava kütlələ-
rinin xüsusiyyətləri və Yer səthinin müxtəlifliyi aiddir. 
Yer  səthində  istiliyin  paylanması  Günəş  şüalarının  düşmə  bucağından 
asılıdır.  Tropik  enliklərdə  Günəş  şüalarının  düşmə  bucağı  böyük  olduğuna 
görə Yer səthi daha çox qızır, qütbyanı enliklərdə   isə Yer səthi nisbətən az 
istilik alır. Beləliklə, Yer səthinin iqlimi coğrafi enlikdən asılı olaraq dəyişir.
İqlimin  yaranmasında  hakim  hava  kütlələrinin,  yəni  troposferin  özünə-
məxsus temperaturu və rütubəti ilə seçilən nəhəng hava hissələrinin rolu böyük-
Yada salın. 
Yada salın. 
H
i
ava göstəricilərinin uzun illər boyu təkrarlanması  qlim adlanır.
Dünyanın iqlim qurşaqları
dür. Ekvatora yaxın ərazilərdə isti rütubətli ekvatorial hava, tropik enliklərdə isti 
və quru tropik hava, mülayim enliklərdə nisbətən rütubətli və mülayim hava, 
qütbyanı ərazilərdə isə şaxtalı, quru, arktik və antarktik hava kütlələri hakimdir.
Hava kütlələrinin xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq,  13 iqlim qurşağı ayrılır: 
7 əsas və 6 keçid ( ). 
a
Xəritə üzərindəki rəqəmlərlə şəkillərin uyğunluğunu müəyyən edin.
Fäaliyyät
Fäaliyyät
Müzakirə edək: Yer kürəsində bu müxtəlifliyin səbəbi nə ola bilər?
a
Arktik 
və Antarktik
Subarktik 
və 
antarktik
Sub
Mülayim
Subtropik
Tropik
Subekvatorial
Ekvatorial
Əsas iqlim qurşaqlarının özünəməxsus hava kütlələri olduğu halda, keçid 
iqlim  qurşaqlarının  öz  hava  kütlələri  olmur.  Onlar  əsas  iqlim  qurşaqlarının 
hava kütlələrinin təsiri ilə yaranır. Məsələn, subtropik qurşaqda yayda əsasən 
tropik, qışda mülayim hava kütlələri, subekvatorial qurşaqda isə yayda ekvato-
rial, qışda tropik hava kütlələri  hakimdir.
İqlim  qurşaqlarının  coğrafi  paylanmasında  Yer  səthinin  müxtəlifliyinin, 
yəni okean və qurunun qeyri-bərabər paylanmasının və relyefin rolu böyükdür. 
Avrasiyanın  qərb  sahilləri  Atlantik  okeanı  üzərindən  gələn  rütubətli  qərb 
küləklərinin  təsirinə  məruz  qalır,  materikin  daxili  rayonlarında  okeanların 
təsiri zəiflədiyinə görə isti və quru iqlim formalaşır. Avstraliyanın qərb sahil-
ləri  isə,  əksinə  şərq  sahillərinə  nisbətən  daha  az  rütubətlənir.  Çünki  şərq 
sahilləri  cənub passat küləklərin təsiri altındadır.
Onlar isə yay 
geyimlərindən 
istifadə etmirlər. 
c
a
d
b
4
1
e
f
5
2
3
0°
40°
40°
Çap üçün deyil

---