ÇAŞIOĞlu 2018 Rəyçilər

6.3. Ərzaq məhsullarının saxlanılması zamanı

suyun miqdarının dəyişməsinə təsir edən amillər
Məhsullarda olan su daimi deyildir və saxlanılma şəraitindən asılı olaraq dəyişə bilir. Bu isə havada su buxarının az və ya çox olması ilə əlaqədardır.

Ərzaq məhsullarından – duz, şəkər, çay, quru süd, qurudulmuş meyvə-tərəvəzlər və bəzi qənnadı məmulatlarının tərkibində suyun az olmasına baxmayaraq, onlar çox hiqroskopikdirlər. Havada su buxarı çox olduqda həmin məhsullar nəm çəkir, əks halda isə məhsul öz suyunun (nəmliyinin) bir hissəsini buxarlandırır və quruyur. Bu xassə məhsulun hiqroskopikliyindən asılıdır.

Məhsulların hiqroskopikliyi onların saxlanılması zamanı baş verən proseslərlə əlaqədardır. Belə proseslə sorbsion proseslər, o cümlədən, absorbsiya, adsorbsiya, xemosorbsiya, desorbsiya, kondensasiya (toplama, sıxlaşdırma), buxarlanma, soyuma, quruma və digər proseslər aiddir.

Ərzaq mallarının sorbsion xassələrindən müxtəlif məhsulların istehsal texnologiyasında və saxlanılma zamanı keyfiyyətin qorunması məqsədilə istifadə olunur.

Məhsulların sorbsion xassələri onların əhatə olunduğu mühitdən buxar və qazları özünəçəkmə qabiliyyətidir. Sorbsiya 4 tipdə ola bilər: adsorbsiya – məhsulun səthinə udulan maddələr, absorbsiya – məhsulun bütün həcminin udduğu maddələr, xemosorbsiya – kimyəvi birləşmə əmələ gətirməklə məhsulun udduğu maddədir, kapilyar kondensasiya – maddənin buxarı özünə çəkməsi zamanı bərk məhsulların makro- və mikrokapilyarlarında duru fazanın əmələ gəlməsidir. Ərzaq məhsulları üçün əks sorbsiya – desorbsiya da xarakterikdir. Bu zaman məhsulun səthindən maddələr (buxar, efir yağları, qazlar və s.) ətraf mühitə keçir.

Təcrübədə ən çox əhəmiyyət kəsb edən su buxarının sorbsiyası və desorbsiyasıdır. Məhsulun səthindəki su buxarının parsial təzyiqi havadakı su buxarının parsial təzyiqindən az olduqda məhsul nəm çəkir, başqa sözlə, su buxarını sorbsiya edir. Məhsulun səthindəki su buxarının təzyiqi havadakı su buxarının təzyiqindən çox olduqda desorbsiya, yəni məhsuldan suyun buxarlanması baş verir. Nəticədə məhsulun nəmliyi azalır, quruyur və keyfiyyətini itirir. Əgər məhsulun səthindəki su buxarının təzyiqi ilə havadakı su buxarının təzyiqi bərabər olarsa, onda dinamik bərabərlik baş verər. Nəticədə məhsulda tarazlaşan nəmlik yaranır. Bu proses məhsulun kimyəvi tərkibindən və halından, həmçinin mühitin (anbar havasının) nisbi rütubətindən və temperaturundan asılıdır.

Absorbsiya məhsulun bütün həcminin udduğu maddələrdir. Məsələn, kükürd qazının su ilə absorbsiyasından sulfit turşusu əmələ gəlir. Bu proses qarğıdalı nişastası istehsalında tətbiq olunur. Spirt və şərab istehsalında qıcqırma nəticəsində əmələ gələn qazların tərkibindəki etil spirtinin su ilə udulması bu prosesə əsaslanır.

Adsorbsiya məhsulun səthində udulan qaz və maye maddələrdir. Maye və qazları udan maddə adsorbent adlanır və böyük səthə malik olmalıdır. Adsorbent kimi aktivləşdirilmiş kömürdən, silisium turşusunun gelindən, gil-torpaqdan və digər maddələrdən istifadə olunur. Məhsulun səthində udulan qazlar kondensasiya ilə müşayiət olunmur. Lakin absorbentin kapilyarlarında qazın kondensasiyası mümkündür. Belə halda buna kapilyar kondensasiya deyilir.

Yeyinti sənayesində adsorbsiya prosesindən su-spirt məhlullarının təmizlənməsində, patka bişirilməsində, hidroliz olunmuş nişasta məhsulunun və şəkər istehsalında diffuziya şirəsinin rənginin ağardılmasında istifadə olunur.

Xemosorbsiya kimyəvi birləşmə əmələ gətirməklə məhsulun udduğu maddələrdir. Xemosorbsiyadan şəkər isteh-salında geniş miqyasda istifadə olunur. Diffuziya şirəsi əhəng suyu ilə emal olunduqda kalsium şəkərlə birləşib kalsium-saxarat əmələ gətirir. Sonradan məhsulun CO₂ qazı ilə emalından (saturasiya) kalsium-karbonat əmələ gəlir və çökür.

Desorbsiya – əks sorbsiya da adlanır. Bu zaman məhsulun səthindən maddələr (buxar, efir yağları, qazlar və s.) ətraf mühitə keçir. Məhsulların qurudulmasında, ətirli bitkilərdən efir yağlarının alınması, biokimyəvi proseslər nəticəsində əmələ gələn qazların ayrılması desorbsiyaya misal göstərilə bilər.

Absorbsiya məhsulun bütün həcminin udduğu maddələrdir, başqa sözlə qaz və buxar halında olan qarışıqların tərkibindəki maddələrin maye uducu – absorbentlə udduğu maddələrdir. Bu proses aparıldıqdan sonra bir qayda olaraq bir və ya bir neçə komponentdən ibarət qarışıqları maye hissədən ayırmaq məqsədilə desorbsiya prosesindən istifadə olunur. Absorbsiya prosesi texnikada karbohidrogen qazlarının ayrılmasında, xlorid və sulfat turşusunun alınmasında tətbiq olunur. Fiziki absorbsiya və kimyəvi absorbsiya (xemosorb-siya) biri digərindən fərqlənir. Fiziki absorbsiyada qazın həll olması ilə kimyəvi reaksiya getmir. Xemosorbsiyada isə qaz maye fraksiya ilə kimyəvi reaksiyaya girir.

Yuxarıda qeyd olunan proseslərin ərzaq məhsullarının istehsalında və saxlanılmasında mühüm əhəmiyyəti vardır. Məhz buna görə ərzaq məhsullarının müxtəlif qrupları və çeşidi üçün qüvvədə olan standartlarda məhsulun saxlanılması şəraiti və müddəti göstərilir, əsasən də anbarın nisbi rütubəti və temperaturu hər bir qrup məhsul üçün dəqiq göstərilir.

Məhsulların saxlanılması və ona təsir edən amillər ilk növbədə məhsulun tərkibindən, xassələrindən və saxlanılma rejimindən asılıdır. Məhsulun tərkibində olan suyun miqdarı saxlanılmağa təsir edən əsas amildir.

Xassəsindən və kimyəvi tərkibindən asılı olaraq adi şəraitdə saxlanılmaya davamlılığına görə ərzaq mallarını şərti olaraq 3 qrupa ayırmaq olar:

1. 
   Saxlanmaya davamlı məhsullar: tərkibində suyun miqdarı 20%-dək olur. Bu qrupa un, yarma, makaron, şəkər, nişasta, qurudulmuş meyvə-tərəvəzlər, bitki yağları və s. aiddir. Bu məhsullar adi şəraitdə saxlanıldıqda keyfiyyətində kəskin dəyişiklik baş vermir.
   
2. 
   Saxlanmaya davamsız, yəni tez xarab olan məhsullar: bu qrupa daxil olan ərzaq məhsullarının tərkibində suyun miqdarı 40%-dən çox olur və onlarda müxtəlif proseslər sürətlə gedir. Bu qrupa ət, balıq, süd, yumurta, təzə meyvə-giləmeyvələr və s. məhsullar aiddir. Belə məhsullar adi şəraitdə qısa müddət saxlandıqda belə keyfiyyəti pisləşir.
   
3. 
   Tərkibində konservləşdirici maddələr olan ərzaq məhsulları. Məsələn, siyənəkdə duz, mürəbbədə şəkər, likör-araq və şərab məmulatında etil spirti, müxtəlif konservlərdə konservantlar olduğu üçün, eləcə də müxtəlif konservləşdirmə üsulları tətbiq olunmaqla hazırlanan məhsullar adi şəraitdə uzun müddət xarab olmadan saxlanıla bilər. Belə məhsulların tərkibində fiziki və kimyəvi proseslərin getməsi xarakterikdir.
   

Saxlanılma şəraiti amillərindən mühitin temperaturu, nəmlik (o cümlədən, nisbi rütubət), havanın qaz tərkibi, işıq, mal qonşuluğu, tara və qablaşdırma və s. amillər məhsulların keyfiyyətinə təsir göstərir.

Hər bir yeyinti məhsulu saxlandıqda onun tərkibinə və xassələrinə müvafiq olaraq optimal temperatur şəraiti yaradılmalıdır. Soyudulmuş əti 0⁰C-dən +4⁰C-dək tempera-turda, dondurulmuş əti–18⁰C-dən–23⁰C-dək, kərə yağını (uzunmüddət saxlandıqda) –18⁰C, pendiri 0⁰C-dən 8⁰C-dək, şərabları +10 ÷ +12^oC-də, kartofu +2 ÷ +4^oC-də, almanı 0⁰C-dən–1⁰C-dək, armudu +1 ÷ +4^oC-dək, üzümü +0 ÷ +1^oC temperaturda saxlamaq lazımdır.

Hər bir məhsul üçün saxlanılma temperaturunun sabitliyini təmin etmək lazımdır. Məhsul saxlanılan anbarlarda temperaturu ölçmək üçün müxtəlif tipli termometrlərdən istifadə olunur. İri anbarlarda 3 yerdən az olmayaraq (giriş, orta hissə və anbarın ən dərin yerində) termometr yerləşdirilir və hər gün temperatura nəzarət olunur.

Temperaturun optimaldan yüksək olması məhsulda gedən kimyəvi, biokimyəvi və mikrobioloji proseslərin sürətlənməsinə və onların tez xarab olmasına səbəb olur. Temperaturun yüksək olması həm də məhsullarda baş verən təbii itkiləri artırır. Bəzi ərzaq mallarının saxlanılmasında temperaturun optimaldan aşağı olması məhsulların əmtəə keyfiyyətinin aşağı düşməsinə şərait yaradır. Məs.: şüşə banka və butulkalarda olan məhsulların dondurulması, aşağı tem-peraturda mürəbbənin xarlanması, yumurtanın donması və s.

Mühitin nəmliyinin məhsulların saxlanılmasında rolu böyükdür. Mühitin nəmliyi iki göstərici ilə, yəni nisbi və mütləq nəmlik(rütubət) ilə göstərilir. Müəyyən temperatur və təzyiqdə 1m³ havada olan faktiki su buxarının həmin şəraitdə 1m³ havada olan doymuş su buxarına olan nisbətinə nisbi nəmlik deyilir. Nisbi nəmlik faizlə göstərilir və bu nə qədər az olarsa, havada bir o qədər nəmlik az olmaqla hava quru olur. Məs.: 1m³ havada 12 q su buxarı varsa və həmin temperatur və təzyiqdə doymuş su buxarının miqdarı 15 q olarsa, onda havanın nisbi rütubəti 12 : 15 x 100 = 80% olar.

Havanın 1m³-də olan su buxarının qramla miqdarına mütləq nəmlik deyilir. Havanın temperaturu yüksəldikcə mütləq nəmlik artır. Əgər anbarın temperaturu kəskin dəyişib aşağı düşərsə, havada olan su buxarı şeh şəklində məhsulların səthinə və anbarın döşəməsinə çökür, nəticədə məhsulun nəmliyi artır.

Havanın nisbi rütubəti psixrometr vasitəsilə ölçülür. Havanın nəmliyini daim müşahidə etmək üçün xüsusi hiqroqraflar işlədilir.

Ərzaq mallarının saxlanılması zamanı anbar havasının nəmliyinin tənzimlənməsinin məhsulun keyfiyyətli saxlanmasında əhəmiyyəti böyükdür.

Yüksək hiqroskopikliyə malik olan məhsullardan un, nişasta, şəkər, yarma, qurudulmuş yumurta tozu, qurudulmuş meyvə-tərəvəz, çay, duz, bəzi qənnadı məmulatı saxlandıqda anbarın nisbi rütubəti 60-75% arasında olmalıdır. Təzə meyvə-tərəvəz, ət və balıq məhsulları saxlanan anbarın nisbi rütubəti 85-95% olmalıdır. Əgər anbarın nisbi rütubəti aşağı olarsa, göstərilən məhsullarda su buxarlanması artır, təbii itki çoxalır və bəzən onların əmtəə keyfiyyəti aşağı düşür. Məs., təzə meyvə-tərəvəz bürüşür, ət və balığın səthi quruyur və s.

Nisbi rütubət yüksək olduqda hiqroskopik məhsulların nəmliyi artır, onlarda gedən müxtəlif biokimyəvi və mikro-bioloji proseslər sürətlənir.

Ərzaq məhsulları saxlanan anbarlarda nisbi rütubətin yüksək olması nəticəsində məhsulun havadan nəmlik çəkməsinə adsorbsiya, nisbi rütubətin aşağı olması (havanın quru olması) nəticəsində məhsulun tərkibindən havaya nəmlik verməsi desorbsiya adlanır.

Müəyyən edilmişdir ki, hiqroskopik xassəli məhsulları saxladıqda məhsulun nəmliyi ilə mühitin nəmliyi arasında tarazlıq nəmliyi yaranır. Mühitdə olan su buxarının təzyiqi ilə məhsul səthində olan təzyiq arasında bərabərlik əmələ gələrsə, belə hala tarazlıq nəmliyi deyilir. Məs.: müəyyən edilmişdir ki, unu 25⁰C-də və 75% nisbi rütubətdə saxladıqda onun tarazlıq nəmliyi 13,8% olur. Əgər mühitin nisbi nəmliyi yüksək olarsa, unda nəmlik artır, az olarsa, unun quruması və kütləsinin azalması müşahidə olunar.

Ərzaq malları anbarlarda, soyuducularda və mağazalarda saxlanılarkən, həmçinin, dəmiryolu, suyolu və hava nəqliyyatı ilə daşınarkən onların kütləsində dəyişiklik olur. Normal şəraitdə təbii səbəblərə görə məhsulun çəkisinin azalması təbii itki adlanır. Təbii itkinin baş verməsi səbəbləri və miqdarı ayrı-ayrı ərzaq məhsulları üçün müxtəlifdir. Bunun miqdarı məhsulun kimyəvi tərkibindən, xassələrindən, qablaşdırılmasından, saxlama müddəti və şərtlərindən, eləcə də daşınma məsafəsindən asılıdır.

Təbii itki məhsulun tərkibindəki suyun miqdarının dəyişməsi əsasında ola bilir. Buraya quruma, tənəffüs (meyvə-tərəvəzlərdə), axma, tara tərəfindən nəmliyin udulması və başqa səbəblərdən baş verir.

Saxlama zamanı məhsullarda quruma baş verir. Bu zaman məhsuldan su ilə yanaşı spirt, ətirli və başqa uçucu maddələr ayrılır. Bu cür itki hermetik tarada olan məhsullardan başqa qalan bütün məhsullara aiddir. Qurumaya, məhsulun nəmliyi, havanın temperaturu və nisbi rütubəti, məhsulun qablaşdırılması və saxlanması müddəti təsir edir. Ətraf mühitin temperaturu yüksək olduqca itkinin miqdarı artır. Optimal saxlama rejimi yaratdıqda itkinin miqdarı azalır.

Bəzi məhsulların quruma ilə çəkisinin azalmasının qarşısını almaq üçün onları xüsusi emaldan keçirirlər. Bu məqsədlə dondurulmuş balığı (nərə, qızıl və başqa qiymətli balıqları) buzla şirələyirlər (qlazur), pendirlərin üzərini parafinləyir və ya polimer pərdələrə qablaşdırırlar, dondurulmuş ət cəmdəklərini ştabel qaydasında sıx yığıb üzərinə brezent və ya həsir örtürlər, yumurtanı parafinləyir və ya mineral yağla səthini emal edirlər.

Ticarət və kütləvi iaşə elmi tədqiqat institutunun məlumatına əsasən pryaniklərin polietilen paketlərdə saxlanması zamanı itkinin miqdarı kağız paketlərdəkinə nisbətən 5-6 dəfə az olmuşdur. Pendirləri 90 gün ərzində polietilen paketlərdə saxladıqda itkinin miqdarı adi saxlanmağa nisbətən 10-15 dəfə az olmuşdur.

Meyvə-tərəvəzləri saxladıqda çəkinin azalması yalnız suyun buxarlanması ilə yox, həmçinin meyvə-tərəvəzlərin tənəffüsünə sərf olunan quru maddələrin (şəkər, alma turşusu və s.) hesabına olur.

6.4. Ərzaq məhsullarında suyun miqdarının təyini üsulları

Ərzaq məhsullarında suyun miqdarca təyini müxtəlif üsullarla həyata keçirilir. Bunlardan ən əsası qurutma üsuludur. 130-140⁰C-də 40 dəq, 100-105⁰C-də daimi çəki alınana qədər, Çijov aparatında qurutma (çörək, kəsmik, pendir) üsulları daha çox tətbiq olunur. Bəzi məhsullarda (şərbət, bal, mürəbbə, povidlo, tomat-pasta və s.) suyun miqdarını təyin etmək üçün əvvəlcə refraktometr üsulu ilə məhsulda quru maddənin miqdarı təyin olunur, sonra 100-dən quru maddənin faizlə miqdarı çıxılır. Bir çox ərzaq məhsullarında suyun miqdarı əsas keyfiyyət göstəricisi kimi standartlarda məhdudlaşdırılır. Çünki suyun normadan artıq olması məhsulun saxlanılma qabiliyyətinə təsir edir. Ərzaq məhsullarında suyun miqdarca təyini üsulları müəllifin dərslik (3; 4) və dərs vəsaitlərində (7) verilmişdir.

VII FƏSİL. SUYUN KEYFİYYƏTİNİN EKSPERTİZASI

7.1. Ekspertiza üçün su nümunəsinin götürülməsi
Açıq su mənbələrindən su nümunəsi müayinədən asılı olaraq götürülür. Əgər axar suyun bu və ya digər maddələrlə çirklənməsinə şübhə varsa, nümunə çirklənmə mənbəyinin yuxarısından, onun qarşısından və axının aşağı hissəsindən götürülür.

Su quyularından nümunə səhərlər istifadə üçün su götürülməmiş və axşamlar isə su götürüldükdən sonra götürülür. Su nümunələri 0,5-1,0 metr dərinlikdən və sahildən 1-2 metr aralı götürülür. Əgər nümunə nasoslu quyudan və ya su kəmərindən götürülürsə, su 10 dəq müddətində kənara axıdılır.

Müəyyən dərinliklərdən su götürmək üçün batometr adlanan cihazdan istifadə edilir. Sadə batometri butulkadan və çuqundan olan adi laboratoriya ştativindən də düzəltmək olar. Ştativin dayağına möhkəm surətdə pəncə vintlənir ki, bu, butulkanın boğazını sıxır. Dayağın yuxarı hissəsinə mufta bağlanır. Bu muftaya ip bərkidilir. Butulkanın ağzına isə ikinci ip bağlanır. Ştativ lazım olan dərinliyə endirildikdən sonra qapağı açılır. Açıq su mənbələrindən (çay, göl və gölməçə) nümunə götürən zaman batometr və ya butulka uzun ağaca bağlanılır ki, bunun köməyi ilə sahildən aralı su nümunəsi götürmək olur.

Nümunələr əvvəlcə adi su, sonra isə distillə edilmiş su ilə yuyulmuş, ağzı möhkəm bağlana bilən şüşə butulkalarda götürülür. Butulkaları adi probka ilə bağlamaq lazım gəldikdə, hər dəfə yaxşı yuyulmuş və əvvəlcə işlədilməmiş qapaqlar götürülür.

Nümunə götürməzdən əvvəl butulka nümunə götürüləcək su ilə bir neçə dəfə yaxalanır. Butulka möhkəm bağlanır və üzərində nümunənin nömrəsi, götürüldüyü yer və tarix göstərilir. Tam müayinə üçün 5,0 litr, qeyri-tam müayinə üçün isə 2,0 litr su götürülür.

Laboratoriyaya göndərilən hər bir nümunənin üzərində müşayiətedici sənəd olmalıdır. Burada aşağıdakılar göstərilir:

1. 
   Nümunənin sıra sayı, götürülən saat, tarix, ay və il;
   
2. 
   Su mənbəyinin adı və yerləşdiyi yer;
   
3. 
   Nümunə götürülən yer (açıq su hövzələrində sahildən olan məsafə və dərinlik mütləq göstərilməlidir, həmçinin suyun dibindəki hansı məsafədən götürülmüşdür);
   
4. 
   Çaydan nümunə götürülən zaman istiqamət, göldən nümunə götürdükdə havanın temperaturu, küləyin istiqaməti, havanın yağıntılı olması və s. qeyd olunmalıdır;
   
5. 
   Nümunə götürülən zaman suyun temperaturu;
   
6. 
   Hansı məqsədlə və kimin tapşırığı ilə nümunə götürülür;
   
7. 
   Su hövzəsi haqqında qısa məlumat, suyun təmizliyinə təsir edə biləcək amillər;
   
8. 
   Əgər su mənbəyinə baxan zaman səyyar müayinə aparılıbsa, onun nəticəsi;
   
9. 
   Nümunə götürən şəxsin vəzifəsi, xidməti yeri və şəxsi imzası;
   
10. 
    Əgər su laboratoriyaya 5 saatdan gec çatdırılırsa, qışda onun donmasının, yayda istiləşməsinin qarşısını almaq lazımdır.
    

Laboratoriyaya gətirilən su nümunəsi mümkün qədər tez müayinə olunmalıdır. Nadir hallarda çirklənmiş su 2 saata qədər, az çirklənmiş su isə 48 saata qədər müayinə edilə bilər.

Əgər yayda su başqa yerə müayinə üçün göndərilirsə, onu xloroformla konservləşdirmək vacibdir (1000,0 ml su+2,0 ml xloroform). Konservləşdirmə haqqında məlumat müşayiətedici sənəddə yazılmalıdır.

7.2. Suyun fiziki xassələrinin tədqiqi üsulları
Temperaturun təyin edilməsi. Quyu sularının yayda isti, qışda soyuq olması sulu layın çox da dərində olmamasını və nəticədə suyun kifayət qədər filtrasiya olunmaması ilə izah edilir. Dərin qatlarda toplanan su bütün il boyu öz dəyişməz temperaturu ilə fərqlənir.

Qutularda və göllərdə suyun temperaturunu təyin etmək üçün bölgüləri 0,1 olan civəli termometrlər, 5 dəq müddətində lazım olan dərinlikdə və öyrəniləcək su hövzəsində saxlanır. Termometri sudan çıxararkən temperatur dəyişə bilər. Bunun qarşısını almaq üçün termometrin civəli hissəsi bir neçə qat tənzif ilə sarınır. Suyun temperaturu 0,1 dərəcə dəqiqliklə təyin edilir. Bu zaman civə sütunu gözlə bir səviyyədə olmalıdır.

Suyun üst səthindən götürülən nümunənin temperaturunu ölçmək üçün vedrə ilə götürülən suya dərhal termometr salınır və civə sütunu dayanana qədər gözlənilir.

Suyun temperaturu ölçülərkən eyni vaxtda havanın da hərarəti ölçülür.

7.2.1. Suyun iyinin təyin edilməsi
Suyun iyini təyin etmək üçün 15-20^oC temperaturda təzə götürülmüş su yerindəcə, yaxud laboratoriyada 150-200 ml su, geniş boğazlı təmiz kolbaya tökülür, ağzı bağlanır, möhkəm çalxalanır və ağzı açılaraq iylənir. Suyun təbii və süni (xlorlu, fenollu, benzinli, komforlu) iyi ola bilər. Suyun təbii iyinin keyfiyyət xarakteristikası üçün 7.1 saylı, iyinin qiymətləndirilməsi üçün isə 7.2. saylı cədvəldən istifadə edilir.

İyin intensivliyini qiymətləndirmək üçün müayinə olunan su 100-200 ml tutumu 250-500 ml olan təmiz konusvari kolbaya tökülür, ağzı şüşə ilə örtülür, 60^oC temperatura qədər qızdırılır. Sonra kolbadakı su çalxalanır, ağzı açılır və dərhal iylənir. İyin intensivliyi ball ilə ölçülür.

Cədvəl 7.1. Suyun təbii mənşəli iylərinin təsnifatı

Sim vol	İyin xarakteri	İyin təqribi növü	Sim- vol	İyin xarakteri	İyin təqribi növü
A	Aromatlı	Xiyar, çiçək	K	Kif	Çürüntü, durğun balıq yağı, balıq
B	Bataqlıq	Lilli, göy çürüntü	B	Balıq	Lax yumurta
C	Çürüntü	Nəcis, durğun	H	Hidrogen-sulfid	Təzə biçilmiş ot iyi
O	Oduncaq iyi	Yaş ağac qabığı, ağac kökü	O	Ot iyi	Əvvəlki iylərə uyğun olmayan iy
T	Torpaq iyi	Yeni şumlanmış torpaq, çürüntü	M	Məlum olmayan

Cədvəl 7.2. İçməli suyun iyinin qiymətləndirilməsi

Ball	Xarakteri	Təyin olunması
0	Yoxdur	İy hiss olunmur
I	Çox zəif	Adətən rast gəlinməyən, ancaq müşahidələr əsasında aşkar olunan iy
II	Zəif	Diqqət yetirildikdə hiss olunan iy
III	Yüngül hiss olunan	Yüngül hiss olunan və suyun keyfiyyətsiz olmasını bildirən iy
IV	Aydın hiss olunur	Diqqəti cəlb edən və suyu içməkdən saxlayan iy
V	Çox güclü	Suyun tam yararsız olduğunu bildirən güclü iy

7.2.2. Şəffaflığın təyini
Bunun üçün 1-2 mm bölgüləri olan məftildən hazırlanmış halqadan (üzükdən) istifadə edilir. Məftilin bir ucunda diametri 1-1,5 sm olan halqa düzəldilir və onun konturu itənə qədər suyun içərisinə salınır. Sonra məftil tədricən qaldırılır və halqa görünən zaman sm-lik xətkeşlə məftilin hansı dərinlikdə olması yoxlanılır. Əgər halqanın görünməsi 40 sm-də baş verirsə, suyun şəffaflığı yaxşı, 15-20 sm məsafədə olursa, yolverilməz şəffaflıqdır.
7.2.3. Suyun rənginin təyini
Ən sadə üsul 250 ml-lik silindrik rəngsiz şüşə menzurkaya 100 ml müayinə olunan və distillə olunmuş suyu ağ fonda müqayisə etməkdir. Suyun rəngi aşağıdakı terminlərlə təyin edilir: rəngsiz, açıq sarı, sarı, tünd sarı.