Chakana savdoda tovar muomalalarining hisobi va auditi
Chakana savdoda tovar muomalalari auditini natijalarini umumlashtirish
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.2. Chakana savdoda tovar muomalalari auditini natijalarini umumlashtirish tartibi Chakana savdo bilan shug’ullanuvchi sub’ektlarning faoliyati, ularning moliyaviy natijalari bir qancha omillarga bog’liq. Shu jumladan sotish bilan bog’liq xarajatlarga. Sotish xarajatlari qabul qilingan me’yoriy xujjatlarga asosan davr xarajatlarini tashkil qiladi. Sotish xarajatlari auditning muhim ob’ekti bo’lib yakuniy moliyaviy natijalarga katta ta’sir qiladi. Chakana savdo korxonalaridagi sub’ektlar faoliyati bir qancha xarajat moddalaridan iborat. Ushbu xarajatlar bozor munosabatlariga mos keladigan audit usullari orqali tekshirilishi mumkin. Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida mulkchilikning turli xil shakllari mavjud bo’lib, ular doimiy ravishda nazorat qilib boriladi. Mablag’lardan samarali foydalanish bir qancha omillarga bog’liq bo’lib mulk egalarini doimiy ravishda qiziqtirib kelgan. Yangi sharoitlardagi o’zgarishlar, hisob va auditga qo’yilayotgan talablarni professor H.N Musaev quyidagicha ifodalaydi: "Mamlakatimizda bozor munosabatlariga asoslangan iqtisodiy islohotlar natijasida, audit muammolarining yangi iqtisodiy tizimi vujudga kelmoqda. Ushbu tizim boshqaruv, hisob-kitob va nazoratga ham yangicha talab qo’ymoqda. Ikkinchi toifalar shaxs hisoblangan korxona bosh hisobchilarining endilikda huquqlari kengaygan. Turlari, faoliyat yo’nalishlari tubdan o’zgargan korxonalarda hisob va 54 nazoratning yangi ob’ektlari vujudga keldi. Bugungi kunda korxona rahbarlari va auditorlar oldida shunday savollar tug’ilmoqda: 1. Qanday korxona (shu jumladan, xorijiy korxona) bilan shartnoma tuzish kerak? 2. Sarmoyani qaysi faoliyatga va kimga sarflash kerak? 3. Qaysi faoliyatdan ko’p daromad olinadi? va x.k. Buning uchun korxona rahbari, bosh hisobchi auditor o’z mijozlari xususiyatlarini, hisob-kitob yuritish va nazorat qilish tartibini chuqur bilish lozim. Ushba masalalar savdo faoliyati bilan shug’ullanuvchi korxonalarga ham taalluqlidir. Savdo faoliyatining xususiyatlaridan kelib chiqqan holda xarajatlar auditi ma’lum tartibda tashkil etilishi kerak. Bugungi kunda, 21-sonli BHMSga ko’ra sotish xarajatlari quyidagi tarkibda hisobga olishni ko’zda tutilgan. 9410 - «Realizatsiya bo’yicha xarajatlar» 9420 – «Ma’muriy va boshqaruv xarajatlari» 9430 – «Boshqa operatsion xarajatlar» 9440 – «Keyinchalik soliq solish bazasidan chiqariladigan hisobot davri xarajatlarining hisobvaraqlari (xarajatlarning turlari bo’yicha)» Xarajatlar auditini o’tkazishda ushbu schyotlarda yuritilayotgan xarajatlar tarkibiga alohida e’tibor beriladi, ularning "Mahsulot (ish, xizmat) sotish va ishlab chiqarish xarajatlari tarkibi to’g’risida va moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risidagi Nizom" ga mos kelishligi tekshiriladi. Ushbu Nizomga ko’ra sotish bilan bog’liq xarajatlar quyidagicha guruhlangan: 1. Temir yo’l, havo, avtomobil, dengiz, daryo va ot arava tovarlarni tashish xarajatlari. Ushbu moddaga tovarlarni tashish jarayonida transport vositalarining bo’sh turib qolishi uchun to’langan summa, jarimalar ham kiritiladi. 2. Savdo tashkilotlarida sotish bilan bog’liq xarajatlar. 3. Bozorni o’rganish bo’yicha (marketing, reklama) xarajatlari. 4. Sotish bilan bog’liq bo’lgan xarajatlar belgilangan me’yor chegarasida va me’yordan ortiqchaligi tekshirilib ko’riladi. 55 Chakana savdo faoliyatining sotish xarajatlarini audit qilishda bizningcha quyidagilarga e’tibor berilishi kerak: - xarajatlarning me’yoriy hujjatlarga mos ravishda shakllanganligiga; - sotish xarajatlari smetasining mavjudligiga; - transport xarajatlari va bank krediti foizlarining to’g’ri taqsimlanishiga; - xarajatlarning sodir bo’lish vaqtiga qarab, bo’linmalar va savdo shahobchalari bo’yicha hisobga olinishiga; - reklama, marketing xarajatlari, vakillik xarajatlariga alohida e’tibor berish; - asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar eskirishining to’g’ri hisoblanishi va hisobga olinishiga. Xarajatlar nazorati masalalari mahsus adabiyotlarda keng e’tirof etilgan. Jumladan, A. Rizaqulovning fikricha xarajatlar nazoratini yaxshilash ularni: "Ichki xo’jalik bo’limlarida ishlab chiqarish xarajatlari zveno, bo’limlar bo’yicha hisobga olishni tekshiriladi". Sotish xarajatlarini bevosita va bilvosita sotilgan tovarlar tannarxiga qo’shish va buxgalteriya hisobini yuritish qabul qilingan tartib qoidalarga muvofiq amalga oshirish kerak. Chakana savdo xarajati auditi jarayonida quyidagilar aniqlanadi: - tovarlarni sotish bilan bog’liq xarajatlarning "Biznes reja" ko’rsatkichlariga mos kelishini tekshirish; - transport va kredit foizlari xarajatlarini taqsimlashdan oldin joriy va o’tgan davr xarajatlari bunga to’g’riligini tekshirish; - xarajatlarni sotish bo’linmalar bo’yicha alohida hisobga olinishini tekshirish; - tovarlarni saqlash, saralash, tayyorlash va sotish bilan bog’liq xarajatlarni tekshirish; - savdo faoliyatidagi davr xarajatlarining xaqiqiy summasini smeta qiymatiga mos kelishini tekshirish; - xarajatlarning joriy hisob va moliyaviy hisobotda to’g’ri aks ettirilishini tekshirish. 56 Auditor chakana savdo xarajatlarini tekshirishda quyidagi xujjatlarga asoslanadi: - xarajatlar smetasi; - joriy hisob ma’lumotlari; - bank hujjatlari, hisob-kitob operatsiyalari bo’yicha tuzilgan hujjatlar, avans hisobotlari, naryadlar, vedomostlar, talabnomalar, yuk xatlari, ishonchnomalar; - tovarlar, pul mablag’lari va boshqa turdagi moddiy boyliklarni saqlashga mo’ljallangan xarajatlar bo’yicha tuzilgan hujjatlar; - tovarlar pul mablag’larini inventarizatsiya qilish bo’yicha hujjatlar; - boshqa hujjat turlari. Auditor tekshirish jarayonida qonunbuzarlik, mablag’larni maqsadsiz sarflash, suiste’mol hollarga olib keluvchi sabablarni aniqlaydi. Shu bilan birgalikda, auditor mansabdor shaxslarning aybi bilan yetkazilgan zarar miqdorini aniqlaydi. Chakana savdo korxonalari faoliyatida mablag’lar noto’g’ri sarf etilishi va hujjatlashtirilishi mumkin. Ushbu kamchiliklarning kelib chiqish sabablari chuqur o’rganilib chiqiladi va ma’lum tavsiyalar beriladi. Audit jarayonida qilingan xarajatlarning samaradorligiga alohida e’tibor berilishi kerak. Audit paytida qonunchilikning buzilish hollari aniqlangan bo’lsa, uning sabablari o’rganiladi, aybdorlarni moddiy, intizomiy yoki ma’muriy javobgarlikka tavsiya etiladi. Korxonalardagi xarajatlarning moliyaviy hujjatlarning to’g’riligiga, uning rahbari va bosh hisobchisi javob beradi. Auditorning vazifasi o’tkazilgan tekshiruv asosida ushbu hujjatlarning xaqiqiyligiga xolisona xulosa berishdan iborat. Sotish xarajatlarining auditi qabul qilingan auditorlik qoidalariga muvofiq o’tkaziladi. Ushbu qoidalarga asosan auditor moliyaviy xo’jalik ko’rsatkichlarining hujjatlarida asosli aks ettirilganligi yoki noto’g’ri ma’lumotlar berilganligini aniqlashdan va bunga o’zining munosabatini bildirishdan iborat. Sotish xarajatlari auditida moliyaviy hisobot ko’rsatkichlari joriy 57 ma’lumotlar bilan solishtiriladi, korxonaning moliyaviy ahvoli barqarorligiga baho beriladi. Audit davridagi buxgalteriya hisobi ma’lumotlari moliyaviy hisobot ko’rsatkichlariga taqqoslab tekshiriladi. Moliyaviy hisobotdagi har bir xarajat turlari (mahsulot - tovarlarning tannarxi, ma’muriy va boshqaruv xarajatlari) maxsus audit usuli orqali tekshiriladi. Xarajatlardagi o’zgarishlar turli sabablar ta’sirida sodir bo’lgan bo’lishi mumkin. Auditor ushbu sabablarning kelib chiqishini aniqlaydi. Xarajatlarning auditini tashkil etish audit standartlari asosida o’tkazilishi kerak. Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida rivojlangan mamlakatlarda auditorlarning kasb - etkasiga quyidagi shartlar belgilangan: 1. halollik, mutaxassisligini puxta bilish; 2. sifatli xizmat qilish va ishonchga sazovar bo’lish; 3. vijdoniylik, xolislik, ishga jiddiy munosabatda bo’lish; 4. xo’jalik yurituvchi sub’ektlar shani va shuxratini pasaytirmaslik, auditorlik firmasi manfaatini hurmat qilish. O’zbekiston Respublikasida qabul qilingan me’yoriy hujjatlarda ham ushbu qoidalar e’tiborga olingan. Auditor savdo korxonalari xarajatlarini tekshirishda ushbu tamoyillarga to’liq amal qilishi kerak. Shuni alohida ta’kidlash joyizki, savdo korxonalari amaliyotida sotish xarajatlari auditga yetarlicha ahamiyat berilmagan. Buning sababi ushbu ko’rsatkich auditi uslubining ilmiy jihatdan yetarlicha asoslanmaganligidir. Lekin savdo bilan shug’ullanuvchi xo’jalik sub’ektlarining sotish bilan bog’liq xarajatlari sanoqli o’rin egallaydi va yildan yilga oshib bormoqda. Chakana savdo bilan shug’ullanuvchi korxona va firmalarning sotish xarajatlari auditining muhim ob’ekti sifatida ma’lum tartibda va ketma - ketlikda tekshirish kerak. Bunday auditda asosiy manba buxgalteriya hisobi hujjatlari va yozuvlari hisoblanadi. Auditor sotish xarajatlarini tekshirishda asosan quyidagi schyotlarning ma’lumotlaridan keng foydalanishi kerak; 58 Sotilishni ko’zda tutilgan. 9410 - «Realizatsiya bo’yicha xarajatlar» 9420 – «Ma’muriy va boshqaruv xarajatlari» 9430 – «Boshqa operatsion xarajatlar» 9440 – «Keyinchalik soliq solish bazasidan chiqariladigan hisobot» 9120 - "Sotilgan tovarlar tannarxi" 5110 - "Hisob-kitob schyoti" 5010 - "Kassadagi pul mablag’larining hisobvaraqlari" 5210 – «Chet el valyutasidagi pul mablag’larining hisobvaraqlari» schyotlari 6810 – «Qiska muddatli kreditlar va qarzlarning hisob varaqlari» schyotlari 9910 - "Yakuniy moliyaviy natijani hisobga oluvchi hisobvaraqlar" va boshqa schyotlar Sotish xarajatlari har oyning oxirida yakuniy moliyaviy natijalar schyotiga o’tkazilib boriladi (ushbu schyotda qoldiq qolmaydi). Auditor sotish xarajatlarining ko’payishi ma’lum operatsiyalar bo’yicha tovar va bank hujjatlari bo’yicha, maxsus hisob-kitoblar bo’yicha tekshiradi. Xarajatlarning yakuniy moliyaviy natijalar schyotiga o’tkazilganligi maxsus hisob-kitob va buxgalteriya yozuvi orqali tekshiriladi. Auditor savdo korxonalarida tijorat bilan bog’liq xarajatlarga alohida e’tibor berishi kerak. Ushbu xarajatlar korxonaga foyda keltirishi kerak. Shu sababli muhim masalalardan biri savdo faoliyati bilan shug’ullanuvchi xo’jalik sub’ektlarining moliyaviy natijalarini auditini tashkil etishdir. Shunday qilib, sotish xarajatlari auditni tashkil etish sotish bilan bog’liq ayrim xarajatlarni taqsimlash tartibini ishlab chiqish va uning auditini tashkil etish, xarajatlarni asoslangan holda nazorat qilish imkonini beradi. O’zbekiston Respublikasida amalga oshirilayotgan islohotlar chet el sarmoyalarini keng jalb etish, qo’shma korxonalar, hissadorlik jamiyatlarini barpo etish, xom ashyo va fond birjalari, moliya va sarmoya bozorlarini rivojlantirish, xususiylashtirish jarayonini jadallashtirishga keng imkoniyatlar berilmoqda. Tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish import-eksport hajmini ko’payishiga olib 59 kelmoqda. Bunday o’zgarishlar savdo bilan shug’ullanuvchi xo’jalik yurituvchi sub’ektlarga ham hos bo’lib, ushbu sub’ektlarni daromadlari va foydalari tobora oshib bormoqda. Bu o’z navbatida moliyaviy natijalar uni auditini yanada dolzarb qilib qo’ymoqda. Moliyaviy natijalarning auditi auditorlardan katta ma’suliyat talab qiladi. Shu maqsadda iqtisodchi olim E.Mo’ydinov shunday deb fikr bildiradi: "Hozirgi sharoitda korxonalar auditorlik firmalarini asosan o’zlarini himoyalash va bilib-bilmay qilgan xatoliklari mas’uliyatining bir qismini ularning zimmasiga yuklash uchun yollamoqdalar" 17 Ushbu fikrga ko’ra, korxonalar faoliyatidagi xatoliklarning bir qismi auditorlar zimmasiga tushmoqda. Bu o’z navbatida auditorlik riskini to’g’ri belgilashni o’ta muhim qilib qo’yadi. Ushbu masala bo’yicha A.Azlarov quyidagi fikrni bildiradi: "Auditorlar o’z vazifalarini amalga oshirishni, tekshirilayotgan firmalarning moliyaviy ahvoli to’g’risida xulosa chiqarish maqsadida tekshirishlarni xohlagan vaqtlarida olib borishlari mumkin. Bu holda ular ishni muvaffaqiyatli yakunlash uchun zarur deb hisoblagan barcha hujjatlarni, shartnomalar, bitimlar, qaydnomalar, hisobotlar, mutanosiblik, ya’ni buxgalterlik hujjatlari va boshqa ma’lumotlarni talab qilib olishga haqlidir. Shuningdek, ularga balanslar hamda boshqa moliyaviy hisobotlarning ishonchli ekanligini o’z imzolari bilan tasdiqlash huquqi berilgan" 18 . Iqtisodiyotda mulkchilik shakllarining o’zgarishi, mulkiy huquq va majburiyatlarning kengayishi, moliya bozorining rivojlanishi, xalqaro iqtisodiy aloqalarning kengayishi, investitsiyalash siyosatining kuchayishi bugungi kunda moliyaviy nazoratning muhim shakli bo’lgan auditorlik xizmatini to’g’ri yo’lga qo’yish va uning huquqiy asoslarini yaratishni muhim vazifa qilib qo’yadi. Haqiqatdan ham korxonalar faoliyatida hisob va hisobot yuritishning huquqiy asosini ta’minlash, uning hisob qonunchiligiga qay darajada mos ekanligini tadqiq etish va yakun berish, mulk egalarining manfaatlarini himoya etish, davlat qonunchiligi ustuvorligini ta’minlash kabi qator masalalar bugungi kunda sekin asta o’z yechimini topmoqda. 17 «Moliyachi Jurnali» T., «TMI», 2017 yil, 25-b. 18 «Moliyachi Jurnali» T., «TMI», 2017 yil, 18-b. 60 Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish bosqichida nazoratning mazmuni, maqsadi tubdan o’zgardi. Uning turlari va o’tkazish shakli takomillashib bormoqda. Bugungi kunda nazoratning muqobil xizmat shakli ya’ni, yuqoridan belgilanadigan nazorat shakli emas, balki manfaatli bo’lgan, huquqiy xizmat shakli bo’lgan nazorat kerak. Bunday vazifalarni auditorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi yuridik shaxslar hisoblangan auditorlik tashkilotlari bajaradi. Hozirgi kunda auditorlik firmalari (tashkilotlari) bilan Davlat soliq idoralari o’rtasida ma’lum raqobatchilik muhiti vujudga kelgan. Soliq idoralarining qonun va me’yoriy hujjatlarida belgilangan maqsad va vazifalari auditorlik firmalari bilan manfaatlar to’qnashuvi sodir bo’lmoqda. Soliq idoralari davlat nomidan ish yurituvchi sifatida o’zlariga berilgan huquqlardan belgilangan holda korxonalardan soliqlarni undirish orqali davlat byudjetini to’ldirdilar. Shuningdek, soliq noyiblarining moddiy manfaatdorligi ham ular tomonidan undirilgan soliq to’lovlari ko’lami bilan boqlig’. Buning mazmuni shulardan iboratki qancha ko’p soliq kamomadi yoki yashirib qolishlar topiladigan bo’lsa soliq idoralari hodimlarining manfaatdorlik darajasi ham shuncha oshib boradi. Natijada ular hisob ob’ektidagi har qanday o’zgarishga ham shubha bilan qaraydilar. Shu jihatdan soliq idoralari hech qachon korxonaga soliqlar hisobi yoki to’lovi bo’yicha, xo’jalik operatsiyalarining qonuniyligi bo’yicha yoki bo’lmasa amaldagi imtiyozlar bo’yicha ularga amaliy yordam ko’rsatishdan, tegishli me’yoriy hujjatlar bilan ta’minlashdan manfaatdor emaslar. Shuningdek, ularning vaqt o’lchovi yoki biriktirilgan xo’jalik sub’ektlarning ko’pligi ham bu masalani ular hohlagan holda ham yechish imkoni bermaydi. Auditorlik firmalari esa ushbu bo’shliqni to’ldirish vazifalarini bajaruvchi sifatida faoliyat yuritadi. Auditorlar nafaqat auditorlik tekshiruvini o’tkazibgina qolmasdan, balki soliqlar yuzasidan maslahatlar berish, soliq hisob-kitoblarini tuzish, imtiyozlardan foydalanish bo’yicha maslahatlar beradilar. Bu esa auditorlik faoliyatining rivojlanishiga va soliqlar to’lovlarining soliq jazosidan qutilishiga imkon beradi. 61 Moliyaviy natijalarni aniqlashda to’lovlar, daromadlar, xarajatlarning kelib chiqish va sodir bo’lish davri muhim ahamiyatga ega. Bu masalalar ayniqsa O’zbekiston Respublikasining "Buxgalteriya hisobi to’g’risida"gi Qonunning 13- moddasida alohida belgilanib daromadlar va xarajatlarning to’langan vaqti va puli kelib tushishidan qat’iy nazar, qaysi davrga taaluqli bo’lsa, o’sha davr hisob qatoriga kiritilishi alohida qayd etilgan. Foyda va zararlarning aniq ifodasi birinchi navbatda sotishdan tushgan tushum va xarajatlarning to’g’ri hisoblanishiga bevosita bog’liq. Shu jihatdan moliyaviy natija auditi ko’p jihatdan kompleks o’rganuvchanlik va yondashuvlikni talab etadi. Yakuniy natijaviylikka chiqish xarajatlarning mahsulotlar (tovarlar) tannarxiga to’g’ri olib borilganlikni hamda ularning yuzaga chiqish qatori bo’yicha to’g’ri turkumlanmaganligini taqozo etadi. Bu o’z navbatida korxonaning moliyaviy natijaviyligini va soliqlarni vaqtida to’lanishini ta’minlaydi. Bu esa soliqlarni kamchiliklardan himoyalanishiga imkoniyat beradi. Korxona faoliyatidagi har qanday o’zgarishlar ichki nazoratga olinadi, yo’l qo’yilgan kamchilik vaqtida bartaraf etadi. Jumladan moliya bozorida aktivlarning foydalanishi, investitsiyalash siyosatining to’g’riligi, bo’sh pul mablag’larining to’g’ri joylashtirilishi korxona buxgalteriyasida ichki nazorat qilib boriladi. Asosiy faoliyatning natijaviyligi korxona faoliyatining asosini tashkil qiladi. Shuning uchun sotishdan olingan daromadlar, foyda doimiy ravishda nazoratga olinishi kerak, uzluksiz audit qilib turish kerak. Chakana savdo korxonalarining sotishdan olingan moliyaviy natijalar auditi quyidagi masalalarni o’z ichiga oladi: - xarajatlarning me’yorini, uning asosligini tekshirish; - xarajatlarni moddalari bo’yicha tekshirish; - daromad turlari va kelib chiqishini audit qilish; - foyda va zararlarning to’g’ri aniqlanganligini tekshirish; - xarajatlar va daromadlar hisobining to’g’ri yuritilganligi korxona hisob- siyosatiga mosligini aniqlash; 62 - korxonaning yil yakuni bo’yicha foydaning (zararning) to’g’ri aniqlanganligi va ishlatilishini tekshirish; - moliyaviy hisobning to’g’riligi va oshkoraligini aniqlash. Sotishdan olingan moliyaviy natijalarni aniqlashda kelib tushgan tushum muhim ahamiyatga ega. Ushbu masala iqtisodchi olimlar tomonidan ham e’tirof etilgan. "Hisob siyosatida tushumni aniqlashning tanlangan varianti boshqa hil sotishlarga nisbatan ham qo’llaniladi. Nazorat qilishning mazkur ob’ektini tekshirish jarayonida auditor mahsulotni sotishdan tushadigan tushumni aniqlash va foydani shakllantirishning tanlangan variantining to’g’ri ekanligini tahlil qilib chiqish kerak" 19 Bundan tashqari audit o’tkazishda savdo faoliyatining xususiyatidan kelib chiqqan holda, tovarlarni sarflanishini aniqlashning uzluksiz usuli va uning qo’llanishi zarur. Savdo korxonalarida sotish va undan olinadigan moliyaviy natijalar ma’lum tartibda audit qilinadi. Bunda quyidagi schyotlardagi yozuvlardan foydalaniladi: Tovarlarni hisobga olishda № 2900-guruhdagi schyotlar, 2910 - "Ombordagi tovarlar"; 2920 - "Chakana savdodagi tovarlar"; 2930 - "Ko’rgazmadagi tovarlar"; 2940 - "Ijara buyumlari"; 2950 - "Tovar osti idishlar va bo’sh idishlar"; 2960 – « Komissiyaga topshirilgan tovarlar» 2970 – «Yo’ldagi tovarlar» 2980 – «Savdo ustamasi» 2990 - "Boshqa tovarlar"; 9020 - "Tovarlarni sotishdan olingan daromad"; 9120 - "Sotilgan tovarlar tannarxi"; 9400 - "Davr xarajatlari hisobvaraqlari schyotlari" 19 Рогуленко Т. М. Аудит: Учебник /. изд. с изм -М.:Экономист, 2006. - 388 с. 63 9410 - "Realizatsiya bo’yicha xarajatlari" 9910 - "Yakuniy moliyaviy natija" va boshqa schyotlardagi yozuvlar ushbu schyotlar bo’yicha analitik hisob ma’lumotlaridan keng foydalaniladi 9120 - "Sotilgan tovarlar tannarxi" schyotida aks ettirilishi kabi masalalar bo’yicha auditorlik nazoratining amalga oshirilishi o’z ifodasini topishi kerak. Tovarlarni sotishdan olingan daromadlarni nazorat qilishda soliqlar (qo’shilgan qiymat solig’i, aktsiz solig’i va boshqalar) hisobining yuritilishi, savdo faoliyati bo’yicha yalpi daromad solig’i masalasiga alohida e’tibor beriladi. Moliyaviy natijalar auditida auditorning bajaradigan vazifalarini belgilash muhim ahamiyatga egadir. Ushbu masalada professor To’laxodjaeva M. tomonidan batafsil ifodalangan. Auditor korxonaning foydasi (daromadi) va moliyaviy faoliyatini tekshirganda tayyor mahsulot, tovarlar (ishlar, xizmatlar) ni sotish natijasida olingan foyda va ko’rilgan zararlarni, davr xarajatlarini, ularning asosligini tasdiqlangan smetalarga mosligini va moliviy natijalarga ta’sirini tadqiq etmoqi lozim. Shunday qilib, savdo faoliyati bo’yicha moliyaviy natijalar auditini yuqorida aytilgan tartibda tashkil etish, uning auditida tovarlarni sotish, debitor qarzlarni va moliyaviy natijalarni belgilangan dastur, ishchi dasturlar asosida tashkil etish buxgalteriya hisobi va auditini takomillashtirish imkonini beradi. Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|