Cho’yanlar klassifikasi Reja

Maxsus cho‘yanlar
. Bu cho‘yanlar tarkibida doimiy mavjud 
elementlardan 
Si, 
Mn 
ning 
miqdori 
odatdagi cho‘yanlarga, 
ferromarganeslarga ajratiladi. Yaltiroq cho‘yanlarning siniq yuzalari 
oynadek yaltirab turganligi uchun ular yaltiroq cho‘yanlar deyiladi. Bu 
cho‘yanlarning tarkibida 10 - 25% Mn va 2% Si bo‘ladi. Ularning 3CH1, 

---

3CH2, 3CH3 markalari bor. Ferromarganeslar tarkibida 70 - 75% Mn va 
2,5% gacha Si bo‘ladi. Ferrosilitsiylar tarkibida kremniy 19 - 92% bo‘lib, 
qolgan qismi Al, Mn, Cr, C, S, P dan iborat. Maxsus cho‘yanlar 
olinayotgan cho‘yanlarning 1 - 2% nigina tashkil etadi. Maxsus 
cho‘yanlardan po‘latlar olishda, temir oksidlaridan temirni qaytarishda 
qaytaruvchilar yoki legirlovchi elementlar sifatida foydalaniladi. 
Cho‘yanlarning yuqorida qayd etilgan asosiy hillaridan tashqari 
legirlangan cho‘yanlar deb ataladigan maxsus xossali hili ham bo‘ladi. 
Bunday cho‘yanlar tarkibiga doimiy mavjud elementlar (C, Si, Mn, P va 
S) dan tashqari ma'lum miqdorda legirlovchi elementlar (Cr, Ni, Cu, W, Ti, 
Mo) kiritiladi. Natijada mexanik xossalari, korroziya bardoshligi 
yahshilanadi. GOST 1585 - 79 ga ko‘ra bu hil cho‘yanlarga 
CHX9N5,CHX18D3, ACHC -1, ACHV - 1 markali antifriksion cho‘yanlar 
misol 
bo‘ladi
2-jadval
.
Cho‘yan ishlab chiqarish rudalari
Zamonaviy metallurgiya kombinatlari yirik va murakkab inshoot 
kompleksi bo‘lib, ular rudalarni boyituvchi, koks ishlab chiqaruvchi 
batareyalar va pechlarni qizdirilgan havo bilan uzluksiz ta'minlovchi 
qurilmalar, quymalar prokat mahsulotlar ishlab chiqaruvchi bo‘linmalar va 
boshqalardan tashkil topgan. Cho‘yanlarni domnalarda ishlab chiqarish 
texnologiyasi bilan tanishishdan oldin cho‘yan ishlab chiqarishda 
foydalaniladigan materiallar haqida to‘htab o‘tamiz. Domnalarda cho‘yan 
ishlab chiqarishda foydalaniladigan asosiy materiallar temir rudalari, 
yoqilg‘ilar va flyuslardan iborat bo‘lib, ularning majmuasi shixta deyiladi.
Temir rudalari.
Temir rudalarida temir oksidlari bilan birga turli boshqa 
qo‘shimchalar: qum, giltuproq, silikatlar, kalsit, shuningdek oz miqdorda 
S, As, va P lar uchraydi. Shuni qayd etish lozimki, ba'zi temir minerallarida 
Fe dan tashqari oz bo‘lsada Cr, Ni, W, V, Cu, Ti, Mo va boshqa metallar 
uchraydi. Bunday rudalar kompleks rudalar deyiladi. Bu rudalardan 
cho‘yan olishda foydalanilsa, cho‘yan xossalari yahshilanadi. Kompleks 
rudalarning asosiy konlari Ukrainada (Nikolsk), Gruziyada (Chiatura), 
Orskda va boshqa joylarda bor. Domnalarning texnika - iqtisodiy 

---

ko‘rsatkichiga rudaning kimyoviy tarkibi, fizikaviy holati va 
o‘lchamlarining ta‘siri katta. Shu sababli rudani pechga kiritishdan avval u 
begona jinslardan birmuncha tozalanadi va saralanadi. Rudalarni 
boyitishning 
asosiy 
usullari 
bilan 
tanishib 
chiqamiz.