Ci tədris ILI Fənn: Klinik psixologiya
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Neofreydizm
- “persona”
- Müalicə “özününkü”nün açıqlanması
5
aktivlik də yüksəlir. Eyni zamanda cinsi yetişmə prosesində yeniyetmələrin maraqları yalnız seksuallıqla məhdudlaşmır. Yeniyetmələr başqaları tərəfindən necə qəbul olunmalarına çox fikir verirlər. Özünü yaşıdları ilə eyniləşdirmək və valideynlərindən ayrılmaq cəhdləri mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Valideynlərin qiymətləndirdiyi bir çox mənəvi dəyərlərə yenidən baxılır. İlk pərəstişkarlıq və seksual təcrübə çox zaman bu dövrə təsadüf edir. Bir çox hallarda, valideyn himayəsindən azad olmuş yeniyetmələr daha artıq müstəqillik əldə edirlər. Genital mərhələ qarşılıqlı hörmət əsasında qurulmuş gələcək seksual münasibətlər baxımından çox əhəmiyyətlidir. E.Erikson (1963) digər inkişaf konsepsiyası irəli sürmüşdülər. Onun nəzəriyyəsinə görə, uşaq aşağıdakı münaqişələri həll etməlidir: a)İnamsızlığa qarşı inam – uşaq üçün vacib olan obyektlərlə əlaqələrin nə dərəcədə mümkün və etibarlı olması; b)Utancaqlığa qarşı sərbəstlik – öz bədəninə və fikirlərinə nəzarətin nə dərəcədə həyata keçirilməsini aydınlaşdırmaq; c)Günah hissinə qarşı təşəbbüs – Edip kompleksi mərhələsinə nə dərəcədə uyğun gəlməsi; ç)İnamsızlığa qarşı mətnlik – İntellektual səviyyə ilə əlaqədardır; d)Qeyri-müəyyənliyə qarşı müqavimət – özünü şəxsiyyət kimi dərk etmə ilə əlaqədardır; e)Yaxınlığa qarşı təcrid olunma - ətrafdakılarla dolğun münasibətlərlə əlaqədardır. Digər psixoanalitik D.Ştern öz “Mən”inin bu həyatda dərk olunmasını aşağıdakı mərhələlərə bölməyi təklif etmişdir: 1.Dünyaya gəlmənin dərk olunması; 2. Özünün kainatın mərkəzində duyulması; 3.”Mən”in subyektivliyinin dərk olunması; 4.Xarici aləmlə verbal əlaqənin duyulması.
müəllimlərinə qarşı çıxış edirdilər. Söhbət ilk növbədə Karl Qustav Yunqdan (1875-1961) gedir.psixoanaliz nəzəriyyəsi ilə tanış olmazdan əvvəl Yunq kəşf etdiyi assosiativ testi ilə məşhurlaşmışdı. Freydlə işləyən müddətdə Yunq psixoanaliz metodlarını psixi xəstəliklər klinikasında tətbiq etməyə başladı. Onun yuxuların izahı haqqında yazmış olduğu əsərləri böyük əks-səda doğurdu. Lakin cinsi meylin şəxsiyyətin əsası və nevrolik konfliktin mənbəyi kimi qiymətləndirilməsi məsələsində Freydlə razılığa gələ bilməməsi bu iki alimin bir- birindən uzaqlaşmasına səbəb oldu. Gələcəkdə Yunq “Analitik psixologiya” adlandırdığı yeni cərəyanın əsasını qoyur. Yunqun baxışlarına əsasən libidonu enerjiyə aid olan bir anlayış kimi başa düşmək lazımdır. Buna müvafiq olaraq, libido təkcə seksual deyil, istənilən digər tələbatların da ödənilməsinə yönələ bilər. Şəxsiyyətin strukturunu müəyyən edən bir neçə arxetip daha mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bunlara “persona” –sosial mühitin tələbləri ilə fərdi tələbatı uzaqlaşdırmağı çalışan zahiri imic; “anima” və “animus” – insanda kişi və qadın başlanğıcları xarakterizə edən anlayış; “kölgə” – heyvani instinktləri özündə birləşdirən anlayış və “özününkü” – şəxsiyyətin mərkəzi olub bütün tendensiyaları tarazlaşdıran anlayışlar aiddir. Yunq psixikanın 4 əsas funksiyasını göstərmişdir: təfəkkür, emosiyalar, duyğular və intuisiya. Bunların idarəsi daxili aləm (introversiya) və ya xarici aləm (ekstroversiya) vasitəsilə həyata keçirilir. Buna əsaslanaraq, yunq xarakterlərin yeni tipologiyasını təklif etmiş və iki şəxsiyyət tipi ayırd etmişdir: introvert (özünə yönəlmiş, qapalı) və ekstrovert (xaricə yönəlmiş sosial fəallığa meylli).Əlkimyanın tarixindən götürülmüş bu anlayışlardan istifadə edərək, Yunq analitik terapiyaya öz modifikasiyasını vermişdir: Müalicə “özününkü”nün açıqlanması 6
pozulmasını göstərən yuxuların izah olunmasına xüsusi diqqət verilir. Freyddən uzaqlaşmış psixoanalizin digər görkəmli nümayəndəsi Alfred Adlerdir (1870-1937). “İndividual psixologiya” adlanan təlim məhz onun adı ilə bağlıdır. Freyddən fərqli olaraq, Adler şəxsiyyətə təsir edən faktorlardan bioloji deyil, sosial faktorları ön plana çəkir. Adlerin təliminin əsasında “natamamlıq kompleksi”, kompensasiya, ifrat kompensasiya anlayışları durur. Belə ki, bədən orqanlarının inkişafında həqiqi və ya mövhumi qüsurlar insanda natamamlıq hissi əmələ gətirir.Onu aradan qaldırmaq məqsədi ilə şəxs şüurlu və ya şüursuz surətdə özünün yaradıcılıq imkanlarını səfərbər edir. Məsələn, alçaq boylu adamlar cəmiyyətdə mənsəb və hörmət qazanmağa can atır, səhhəti zəif olanlar inadkarlıqla idmanla məşğul olaraq öz qüsurlarını kompensasiya etməyə çalışırlar. Kompensasiya müvəffəqiyyətsizliyə uğradıqda nevrotik pozuntular meydan çıxır – insan xəstəliyin köməyi ilə özünə hüsn-rəğbət qazanmağa çalışır. Bəzən ifrat konsepsiya meydana çıxdığı hallarda həqiqi və ya rəsəvvür olunan qüsur həddən artıq güclü təxəyyülə gətirir ki, bu da müstəsna nailiyyətlər şəklində özünü büruzə verir. Yalnız əlverişli sosial münasibətlər zəminində insan natamamlıq hissiyyatına üstün gələ bilər. Əks halda şəxsiyyəti məğlubiyyətin etirafından süni surətdə müdafiə edən nevrotik simptomlar meydana çıxır. Uzun illər Freydin ənənələrinə sadiq qalan, lakin sonralar ondan uzaqlaşan psixoanalizin daha bir nümayəndəsi Otto Rankdır (1884-1939). Onun freydizmdən uzaqlaşmasının səbəbi nevrozların inkişafında Edip kompleksini qəbul etməsi olmuşdur. Freyddən fərqli olaraq, Rank uşağın doğularkən aldığı sosial travmanı aparıcı amil hesab edirdi. Rankın fikrincə, infantil seksuallıq doğum zamanı yaranmış təşvişə qarşı ikincili xarakter daşıyır. Məsələn, Ranka görə, mazoxizm doğuş zamanı duyulan ağrının ekvivalenti, sadizm isə uşağın bətndaxili həyatdan ayrılmasına qarşı pretraz reaksiyasıdır. Uşağın sonrakı inkişafı fərdi xüsusiyyətlərin meydana çıxması ilə bağlıdır.Özünü şəxsiyyət kimi müəyyənləşdirən insan “yox” sözünü işlədir və bununla da öz iradəsini ifadə etmiş olur, lakin öz iradəsini həyata keçirən şəxsdə nədəsə imtina etdiyi şəxsə qarşı günah hissi yaranır. İlkin təşvişi xatırlayan şəxs qorxur ki, onu ana bətnindən qovduqları kimi ailədən də qovarlar. Nəticədə insanın özünütəsdiq imkanları məhdudlaşır. Şəxsiyyətin inkişafında Rank üç mərhələ ayırd edir: 1. Öz tələbatlarını təmin etmək; 2. Özünün və özgələrinin tələbatları arasında münaqişə; 3.Avtonom yaradıcılıq “Mən”inin formalaşması. Öz müşahidələrinə əsaslanan Rank psixoanalitik terapiyanın yeni formasını təklif etdi. Müalicənin əsas məqsədini Rank inisial təşvişi aradan qaldırmaqda və günah hissi doğurmadan şəxsi iradəni həyata keçirməkdə görürdü. İradənin həyata keçirilməsi geniş sərbəstlik qazanmaq, indiki və gələcək hadisələri analiz etməkdə özünü göstərirdi. Psixoanalitik fikrin yeni inkişafı 40-50-ci illərə təsadüf edir. Ikinci dünya müharibəsi ərəfəsində psixoanalizin bir çox xadimləri Amerikaya mühacirət etdilər. O illərdə mövcud olan iqtisadi-siyasi vəziyyət psixoanalizin nəzəriyyə və praktikasına yenidən baxılmasını tələb edirdi. Pasiyentlər və onların şikayətləri Freyd və onun həmkarlarının qarşılaşdığı hallardan köklü şəkildə fərqlənirdi. İqtisadi böhranın – “Böyük Depressiya”nın nəticələri: aldadılmış hisslər, intihar “epidemiyaları”, Hitler faşizminin və Stalin kommunizminin yaxınlaşmaqda olan təhlükəsi, işğal olunmuş ərazilərdən gələn qaçqınlar – bütün bunlar insanların psixologiyasında dərin iz buraxmaya bilməzdi. Bu amillər psixoanalizdə infantil seksuallıq konsepsiyasından imtina edib diqqəti nevrozlara səbəb olan sosial şərait üzərində cəmləşdirməyi şərtləndirdi. Karen Horni (1885-1953) nevrozların səbəbini pasiyentlərin durmadan dəyişən sosial şəraitə uyğunlaşa bilməmələri və potensial imkanlarla real nəticələr arasında uçurumun əmələ gəlməsi ilə əlaqələndirirdi.Valideyn himayəsindən, qayğı və nəvazişdən məhrum olan uşaq, özünü tənha və köməksiz hiss etdiyi kimi, təhlükəsizlik Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|